Хезир Рейвз бош вазирлик бюджети бўйича кейинги уч йил учун вазирликлар бюджетини батафсил баён қилган ҳукуматнинг харажатларни кўриб чиқиш натижаларини эълон қилди. Асосий жиҳатларга соғлиқни сақлаш тизимига йилига 3% лик ошириш, мудофаа ва турар-жой соҳаларига инвестицияларнинг ошиши киради.
Аксинча, бир нечта вазирликлар бюджет қисқартиришларига дуч келади: Ички ишлар вазирлиги (1,7%), Атроф-муҳит, озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги вазирлиги (2,7%) ва Ташқи ишлар вазирлиги (6,9%).
Би-би-си таҳлили асосий хизматларга таъсирини ўрганмоқда. Таълим соҳасига, хусусан, эскирган биноларни таъмирлаш ва ўқитишга инвестицияларни ўз ичига олган катта миқдордаги маблағ ажратилди. Бу аввал эълон қилинган бепул мактаб овқатланиши ва нонушта клубларини кенгайтириш каби ташаббусларни ҳам ўз ичига олади.
Таълим вазирлигининг маълумотларига кўра, асосий мактаб бюджети 2029 йилга бориб 2 млрд. фунт стерлингга ошиши кутилмоқда, аммо бу маблағнинг катта қисми мавжуд мажбуриятларни қоплашга сарфланади. Ўқувчилар сонининг камайиши тежамкорликка имкон берса-да, янада катта миқдордаги молиялаштиришга эҳтиёж бор.
Махсус таълимга ва ногиронлиги бўлган шахсларга ёрдам беришга бўлган талабнинг ортиши, мавжуд кенгаш тақчилликлари жиҳатидан ҳали ҳам ечимини топмаган, гарчи тизимни ислоҳ қилиш учун тахминан 700 млн. фунт стерлинг ажратилган бўлса-да. Мактабларни қайта қуриш дастури учун йилига 2,4 млрд. фунт стерлинг ажратилиши таъмирланишини кутаётган кўплаб мактаблар учун етарли бўлмаслиги мумкин.
Соғлиқни сақлаш тизимига йилига 3% лик ошириш, бошқа вазирликларга нисбатан саховатли бўлса-да, кундалик оператив харажатларни қоплайди. Соғлиқни сақлаш вазирлигининг умумий йиллик ошиши 2,8% ни ташкил этади ва бу энг юқори кўрсаткичлардан бири бўлиб, соғлиқни сақлаш тизими харажатларини, дори-дармонларни тартибга солишни ва пандемияга тайёргарликни ўз ичига олади.
Шуни таъкидлаш керакки, соғлиқни сақлаш тизими аҳолининг қариши ва харажатларнинг ортишини бошқариш учун доимий реал ўсишга муҳтож. Тарихан, Буюк Британиянинг соғлиқни сақлашга йиллик харажатлари тахминан 3,5% ўсган. Бироқ, асосий харажатлар ўзгармасдан қолади ва бу операциялар сонининг кўпайиши учун имкониятлар ҳақида саволлар туғдиради.
Меҳнат партиясининг 90% дан ортиқ беморлар 18 ҳафта ичида даволанишни бошлашини таъминлаш ваъдасига (ҳозирда 60% дан кам) эришиш рақобатбардош талабларга кўра жуда қийин вазифадир.
Транспорт вазирлиги (DfT) ўз кундалик бюджетининг 5% га қисқаришига қарамай – бу кўриб чиқишдаги энг катта қисқариш – оптимизм билдирди. Бу қисқариш асосан пандемия билан боғлиқ темир йўл компаниялари субсидияларини бекор қилиш билан боғлиқ.
Узоқ муддатли инфратузилмага инвестиция киритиш Меҳнат партиясининг «миллий янгиланиш» режасининг асосидир. Вазир аввал эълон қилинганлардан баъзиларини ва янгиларини ўз ичига олган турли хил модернизацияларни таъкидлади. Буларга Ливерпуль-Манчестер темир йўл линияси, 2027 йилнинг март ойигача автобус чипталарининг музлатилиши ва Лондондан ташқари трамвайлар, поездлар ва автобуслар учун 15,6 млрд. фунт стерлингдан ортиқ маблағ киради.
Консерваторлар буни батафсил маълумотларсиз такрорланган эълонлар деб танқид қилишмоқда. Ҳукумат «инфратузилмага оид ҳафта» давомида янада батафсил маълумотлар беришни ваъда қилмоқда. Автобус чипталари нархининг сақланиб қолишидан ташқари, кўриб чиқишдаги лойиҳалар 2030 йилларгача чўзилган узоқ муддатли режалардир.
Ижтимоий ва арзон турар-жойлар учун ажратилган 39 млрд. фунт стерлинг ижтимоий ижарачилар томонидан маъқулланди ва 1,5 миллион уй қуриш мақсадига эришиш борасидаги хавотирларни йўқотди. «Ўйинни ўзгартирувчи» деб таърифланган бу инвестиция уй-жой ассоциацияларига самарали режалаштириш учун узоқ муддатли ижарага оид аниқликни беради.
Турар-жой масалалари бўйича хайрия жамияти бўлган «Shelter» буни «бурилиш нуқтаси» деб атади ва бу аввалги ҳукумат инвестицияларидан 70% кўп эканини, бироқ уйсизликни тамомила йўқ қилиш учун етарли эмаслигини қайд этди. Улар ижтимоий ижара учун уйлар бўйича аниқ мақсад қўйишни тарғиб қилмоқда.
Англия ва Уэльсда полицияни молиялаштиришга 2,3% лик реал ўсиш кутилганидан яхшироқ бўлса-да, бу асосан иш ҳақининг ошиши билан боғлиқ бўлиши мумкин ва бу полиция кучларига «шафқатсиз устуворликни» белгилашга мажбур қилади.
Вазир 2 млрд. фунт стерлингдан ортиқ ошиш жиноятчиликни камайтириш ва полицияни йўналтиришга доир ваъдаларни бажариш имконини беришини таъкидлади.
Муҳожират билан боғлиқ молиялаштириш Чегара хавфсизлиги қўмондонлигига йилига 280 млн. фунт стерлинг миқдорида катта оширишни кўрсатади ва бунда дронлар каби янги технологиялар режалаштирилган. Ҳукумат 2029 йилгача бошпана изловчилар учун меҳмонхоналардан фойдаланишни тугатишни мақсад қилган.
Бироқ, Ички ишлар вазирлиги бюджетининг 1,7% га йиллик қисқариши бу мақсадларга эришиш борасида хавотирларни келтириб чиқармоқда. Қамоқхоналардаги тўлиб-тошиб кетиши сабабли чақириб олинган маҳкумларнинг муддатидан аввал озод этилиши ҳақидаги яқиндаги хабарлар бунинг тезкорлигини таъкидлаб ўтади.
Ҳукумат яна учта қамоқхона қуришни режалаштирмоқда ва бунинг учун ажратилган бюджет 7 млрд. фунт стерлингга (бу ой бошида 4,7 млрд. фунт стерлинг эди) оширилган бўлиб, бу муаммонинг миқёсини акс эттиради. Бироқ, бу ишларни якунлаш бир неча йилни талаб қилади.
Янада инвестиция киритишга 1300 нафар ходимни ишга олиш ҳақида аввал эълон қилинган пробация хизматини ислоҳ қилиш учун 700 млн. фунт стерлинг киради. Бу маъқулланса-да, пробация ходимлари иш юкининг ортиши ва янги ишга қабул қилинадиган ходимларнинг муддатига нисбатан хавотир билдиришмоқда.
Вазир қайта кўриб чиқилган қарз олиш қоидаларидан ажратилган 113 млрд. фунт стерлинглик асосий харажатларнинг ошишидан фойдаланди. Кўплаб лойиҳалар аввал эълон қилинган ва уларни якунлаш бир неча йилни талаб қилади. Буларга Sizewell C атом электр станцияси учун 14,2 млрд. фунт стерлинг, арзон турар-жойлар учун 39 млрд. фунт стерлинг, энергия самарадорлигини ошириш учун 10 млрд. фунт стерлинг ва Шотландияда янги карбонни ушлаб қолиш лойиҳаси киради. Транспортга катта миқдорда инвестиция киритиш (Лондондан ташқари 16 млрд. фунт стерлинг) ҳам киради, аммо бу дарров натижа бермайди.
Тадбиркорлик гуруҳлари умумий жиҳатдан бу улкан режаларни қўллаб-қувватлашади, гарчи тўлиқ таъсири вақт ўтиши билангина маълум бўлади. Батафсил инфратузилма ва саноат стратегиялари кутилмоқда.
Фан ва тадқиқот ва ишлаб чиқариш (R&D)га ажратиладиган маблағ 2029/30 йилга бориб йилига 22,6 млрд. фунт стерлингдан ошиши кутилмоқда ва бу турли вазирликларни ўз ичига олади. Фан, инновациялар ва технологиялар вазирлиги (DSIT)га йилига 16 млрд. фунт стерлинг ажратилади, 2026/27 йилдан 2029/30 йилгача сунъий интеллектга 2 млрд. фунт стерлинг ажратилади.
«Рекорд» деб эълон қилинса-да, бу кутилаётган инфляция билан мувофиқ келади. Фан ва муҳандислик учун кампания R&D бюджетини ҳимоя қилишни маъқуллади, аммо Royal Society Буюк Британиянинг тадқиқот ва инновацияларга инвестиция киритишда G7 рақобатчиларидан орқада қолаётганини таъкидлади. Юқори виза харажатлари жаҳон миқёсидаги истеъдодларни жалб қилишга тўсиқ бўлиши таъкидланган.