Ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, Rossiya Gʻarbga yoqilgʻi-energetika resurslarini eksport qilishdan milliardlab dollar daromad olmoqda va bu uning toʻrt yildan beri davom etayotgan Ukraina bosqini uchun muhim moliyaviy manba hisoblanadi.
2022 yil fevral oyida boshlangan bosqindan beri Rossiyaning uglevodorodlar eksportidan olgan daromadi Ukrainaning ittifoqdoshlari tomonidan berilgan yordamdan uch baravar koʻp.
BBC tahliliga koʻra, Gʻarb ittifoqchilari Rossiyaga uglevodorodlar uchun Ukrainaga yordam sifatida berganidan koʻproq pul toʻlashgan.
Himoyachilarning fikricha, Yevropa va Shimoliy Amerika hukumatlari Rossiya neft va gaz oqimini, yaʼni Ukraina mojarosini qoʻllab-quvvatlaydigan omilni kamaytirish boʻyicha saʼy-harakatlarini kuchaytirishlari kerak.
Yoqilgʻi-energetika resurslaridan olinadigan daromad Rossiyaning urush harakatlarini qoʻllab-quvvatlash uchun juda muhimdir.
Neft va gaz Rossiya davlat daromadining uchdan bir qismini va eksportining 60% dan ortigʻini tashkil qiladi.
2022 yil fevral oyida boshlangan bosqindan soʻng, Ukrainaning ittifoqdoshlari Rossiyaning uglevodorodlariga sanktsiyalar kiritdilar. AQSh va Buyuk Britaniya Rossiya neft va gazini taqiqladi, Yevropa Ittifoqi esa Rossiyaning dengiz orqali neft importini, lekin gazni emas, taqiqladi.
Shunga qaramay, 29 mayga kelib, Rossiya bosqinchilik boshlanganidan beri yoqilgʻi-energetika resurslarini eksport qilishdan 883 milliard yevro (973 milliard dollar; 740 milliard funt) dan ortiq daromad oldi, shu jumladan sanksiya qoʻllagan davlatlardan 228 milliard yevro Energetika va toza havo tadqiqotlari markazi (CREA) maʼlumotiga koʻra.
Yevropa Ittifoqi aʼzo davlatlari eng katta ulushni – 209 milliard yevroni qoʻshdilar.
Yevropa Ittifoqi davlatlari Ukraina 2025 yil yanvar oyida tranzitni toʻxtatmaguncha Rossiyadan toʻgʻridan-toʻgʻri quvur orqali gaz importini davom ettirdi; ammo Rossiya xom neftini Vengriya va Slovakiyaga quvur orqali yuborish davom etmoqda.
Rossiya gazi Turkiya orqali Yevropaga tobora koʻpayib bormoqda, CREA maʼlumotlariga koʻra, 2025 yil yanvar va fevral oylarida 2024 yilning shu davriga nisbatan 26,77% ga oshgan.
Vengriya va Slovakiya shuningdek, Turkiya orqali Rossiya quvur gazini olmoqda.
Gʻarbning saʼy-harakatlariga qaramay, 2024 yilda Rossiyaning yoqilgʻi-energetika resurslari daromadi 2023 yilga nisbatan atigi 5% ga kamaydi, bu eksport hajmining shunga oʻxshash 6% ga kamayishiga mos keladi, CREA maʼlumotiga koʻra. Oʻtgan yili xom neft eksport daromadlari 6% ga, quvur orqali gaz daromadlari esa yildan-yilga 9% ga oshdi.
Rossiyaning baʼzi hisob-kitoblariga koʻra, 2024 yilda Yevropaga gaz eksport 20% gacha oshgan, suyultirilgan tabiiy gaz (STG) eksporti esa rekord darajaga yetgan. Hozirda CREAning aytishicha, Rossiyaning STG eksportining yarmi Yevropa Ittifoqiga yoʻnaltirilgan.
Yevropa Ittifoqining tashqi siyosat boʻyicha rahbari Kaja Kallas ittifoqning Rossiya neft va gaziga «eng kuchli sanktsiyalar»ni qoʻllashda muvaffaqiyatsizlikka uchrashini aʼzo davlatlarning mojaro kuchayishi va doimiy xaridlarning qisqa muddatli rentabelligi haqidagi xavotirlariga bogʻlaydi.
STG importi Yevropa Ittifoqining Rossiyaga qarshi 17-sanksiya toʻplamidan tashqarida qolmoqda, lekin yoʻl xaritasi qabul qilingan, uning maqsadi 2027 yil oxirigacha barcha Rossiya gaz importini yoʻq qilishdir.
Maʼlumotlar Rossiyaning yoqilgʻi-energetika resurslari daromadining Ukrainaning ittifoqdoshlaridan olgan yordamning umumiy miqdoridan oshib ketishini doimiy ravishda koʻrsatib turibdi.
Gʻarbning Rossiyaning urushni moliyalashtirishini cheklashga urinishlari uning Rossiya yoqilgʻisiga boʻlgan doimiy bogʻliqligidan aziyat chekmoqda.
Global Witness tashkilotining katta kampaniyachi xodimi May Rosnerning fikricha, koʻplab Gʻarb siyosatchilari Rossiya yoqilgʻisi importini cheklash energiya narxlarining oshishiga olib kelishidan qoʻrqishadi.
«Koʻpgina hukumatlar Rossiyaning neft ishlab chiqarishini va sotuvini cheklashga chinakam istakda emas, global energiya bozorlariga taʼsirini juda xavotirda. Energiya bozorlarini sezilarli darajada buzishga istamaslik bor», dedi u BBCga.
Toʻgʻridan-toʻgʻri sotishdan tashqari, baʼzi Rossiya neftlari uchinchi davlatlarda yoqilgʻi mahsulotlariga qayta ishlanganidan keyin «qayta ishlash teshigi»dan foydalanib, Gʻarbga yetib boradi. Bu neft baʼzan boshqa mamlakatlarning xom nefti bilan aralashtiriladi.
CREA Turkiya va Hindistonda har birida uchta «kir yuvish zavodini» aniqladi, ular Rossiya xom neftini qayta ishlaydi va sanksiya qoʻllagan mamlakatlarga yoqilgʻi yetkazib beradi. Ular Rossiya xom neftining 6,1 milliard yevrolik qiymatini sanksiya qoʻllagan mamlakatlar uchun mahsulot ishlab chiqarish uchun ishlatilganini taxmin qilmoqdalar.
Hindistonning neft vazirligi CREA hisobotini Hindistonning obroʻsiga putur yetkazishga qaratilgan aldamchi urinish deb tanqid qildi.
«Sanksiya qoʻllagan mamlakatlar buni qabul qiladi. Bu hammaga maʼlum boʻlgan, lekin hali hal qilinmagan qonuniy teshik», deydi CREA tahlilchisi Vaybhav Raqunandan.
Kampaniyachilar va mutaxassislarning fikricha, Gʻarb hukumatlari Kremlga neft va gaz daromadlari oqimini cheklash vositalariga ega.
Rossiyaning sobiq energetika vaziri oʻrinbosari va hozirgi Putin muxolifati Vladimir Milov Rossiyaning uglevodorod savdosiga, ayniqsa, uning fikricha, «samarasiz» boʻlgan G7 neft narxi chegarasiga qatʼiyroq sanktsiyalarni qoʻllashni tarafdorlik qiladi.
U prezident Tramp boshchiligidagi AQSh hukumatining qayta tuzilishi sanktsiyalarni qoʻllashda muhim boʻlgan AQSh Moliya vazirligi va OFAC kabi idoralarga toʻsqinlik qilishi mumkinligidan xavotirda.
Yana bir yoʻnalish Rossiyaning sanktsiyalardan qochib yurgan «soyali floti» ga doimiy bosim oʻtkazishni oʻz ichiga oladi.
«Bu doimiy harakatlarni, yangi sanktsiyalar qoʻyilgan kemalar, shell kompaniyalari, treyderlar va sugʻurta kompaniyalarini muntazam ravishda nishonga olishni talab qiladi», deb tushuntiradi Milov va bu sohada, ayniqsa, 2025 yil yanvar oyida ketayotgan Bayden maʼmuriyatining joriy qilgan yangi sanktsiyalari bilan Gʻarbning samaradorligining oshganini taʼkidlaydi.
Rosner Rossiyaning STG eksportini Yevropaga taqiqlash va Gʻarb yuridik tizimlarida qayta ishlash teshigini yopishni «Gʻarbni Rossiya uglevodorodlaridan toʻliq ajratish yoʻlida muhim qadamlar» deb biladi.
CREAdan Raqunandanning fikricha, Yevropa Ittifoqi uchun Rossiya STG importini tark etish nisbatan oson boʻladi.
«Rossiyaning STG eksportining 50% Yevropa Ittifoqiga ketadi, 2024 yilda Yevropa Ittifoqining STG isteʼmoliga Rossiya hissasining atigi 5% ni tashkil qiladi. Yevropa Ittifoqining toʻliq toʻxtatilishi Rossiyaga Yevropa Ittifoqi isteʼmolchilariga qaraganda ancha koʻp taʼsir koʻrsatadi», dedi u BBCga.
BBC tomonidan suhbat qilingan mutaxassislar Donald Trampning OPEC tomonidan boshqariladigan neft narxlarining pasayishi Ukraina urushini tugatishi haqidagi taklifini rad etdilar.
«Moskva buni kulgili deb biladi, chunki asosiy jabrlanuvchi dunyodagi eng raqobatbardosh boʻlmagan Amerika slanets neft sanoati boʻladi», dedi Milov.
Raqunandanning taʼkidlashicha, Rossiyaning xom neft ishlab chiqarish narxi Saudiya Arabistoni kabi OPEC mamlakatlariga qaraganda pastroq boʻlib, ularni neft narxlarining pasayishiga koʻproq moyil qiladi.
«Saudiya Arabistoni hech qachon rozi boʻlmaydi. Oʻtgan urinishlar Saudiya Arabistoni va AQSh oʻrtasida mojaroga sabab boʻlgan», deb qoʻshimcha qildi u.
Rosner Gʻarbning Ukrainani qoʻllab-quvvatlash va bir vaqtning oʻzida Rossiya uglevodorodlarini sotib olish oʻrtasidagi axloqiy va amaliy nomuvofiqlikni taʼkidlaydi.
«Biz ham tajovuzkorni, ham qarshilik koʻrsatuvchini moliyalashtirmoqdamiz. Yoqilgʻi-energetika resurslariga bogʻliqlik bizni energiya bozorlariga, global ishlab chiqaruvchilarga va dushman diktatorlarga moyil qiladi», deb xulosa qildi u.
Kunni boshlash uchun kerak boʻlgan barcha sarlavhalarni oʻz ichiga olgan bizning asosiy axborot byulletenimizni oling. Bu yerga roʻyxatdan oʻting.
AQSh prezidentining chorshanba kuni aytgan soʻzlari Rossiyaning Ukrainaga qarshi hujumlarini kuchaytirgan bir paytga toʻgʻri keldi.
Moskvadagi metro stansiyasida Sovet diktatori Iosif Stalinning yangi haykali ochildi.
Fridrix Merz bundan oldin Kiyevning Gʻarb ittifoqdoshlari tomonidan yetkazib beriladigan qurollarga endi hech qanday masofa cheklovlari qoʻllanilmasligini aytdi.
BBC Donetskdan xabar beradi, u yerda tolali-optik dronlarning koʻpligi Ukrainaning front liniyasi ortida joylashgan shaharlarni himoya qilishda Rossiyaga ustunlik beradi.
Urushga duchor boʻlgan Ukraina va uning NATO qoʻshnisi Vengriya oʻrtasidagi munosabatlar yangi past darajaga tushib ketdi.