Bu videoni ijro etib boʻlmaydi
Qora bozorda sotilayotgan chiptalar nazoratdan chiqib ketyaptimi?
BBCning surishtiruvi shuni koʻrsatdiki, Premer-liga oʻyinlariga chiptalarni qora bozordan olish juda oson.
Biz yashirincha Premer-liga «ruxsat etilmagan» deb belgilagan toʻrtta veb-saytdan chiptalar sotib oldik va oʻtgan dam olish kunlarida toʻrtta alohida oʻyinga tashrif buyurdik.
Ushbu platformalar oʻn minglab chiptalar bilan maqtanar ekan, mutaxassislar bu raqamlar asossiz oshirilgan boʻlishi mumkinligini taxmin qilishmoqda.
Futbol chiptalarini qayta sotish Buyuk Britaniyada noqonuniy hisoblanadi; ammo, bu kompaniyalar Ispaniya, Dubay, Germaniya va Estoniyada joylashgan holda chet eldan turib faoliyat yuritib, shu orqali Buyuk Britaniya qonunchiligini chetlab oʻtmoqda.
Bu tashkilotlar kimlar va bizning surishtiruvimiz yana nimani aniqladi?
Premer-liga va uning klublari chiptalar savdosini faqat oʻz platformalari va rasmiy hamkorlari orqali amalga oshirishga ruxsat beradi.
Masalan, koʻplab klublar Ticketmaster bilan hamkorlik qiladi.
Agar muxlis oʻyinga borolmasa, u oʻz chiptasini klubning rasmiy birjasida qayta sotishi yoki oʻtkazishi kutiladi.
Ushbu birjalar odatda aʼzolarga ustunlik beradi va qayta sotish narxini nominal qiymatda cheklaydi, sotuvchilar esa odatda oʻz klub hisoblariga kredit olishadi.
Biz tashrif buyurgan toʻrtta oʻyin uchun ushbu toʻrtta veb-saytda deyarli 33 000 ta chipta roʻyxatga olingan edi.
Bu videoni ijro etib boʻlmaydi
Qora bozordagi chiptalar bilan Manchester derbisining ichida
Ushbu roʻyxatdan biz roʻyxatdagi soni koʻp boʻlgan va Buyuk Britaniyada joylashgan mijozlar uchun qulay boʻlgan toʻrtta saytni tanladik.
Muayyan oʻrindiq raqamlari kamdan-kam hollarda taqdim etilgan; aksincha, «uzun yon pastki qator» va «qisqa yon yuqori qator» kabi umumiy tavsiflar keng tarqalgan.
Deyarli har bir chipta turi, jumladan, mehmonxona paketlari ham mavjud boʻlib, narxlari funt sterlingda koʻrsatilgan va 55 funtdan 14 962 funtgacha boʻlgan. Har bir xariddan taxminan 25% xizmat haqi qoʻshilgan.
Xaridlarimizni yakunlagandan soʻng, sotuvchilar biz bilan tezda bogʻlanishdi. Masalan, Seatsnet vakili toʻlovni amalga oshirganimizdan soʻng, bir necha soniyadan keyin bizga qoʻngʻiroq qildi.
Ular bizga yaqin kunlarda shtrix-kodi boʻlgan chipta elektron pochta yoki WhatsApp orqali yuborilishini maʼlum qilishdi.
Oʻsha hafta oxirida barcha chiptalar keldi, jumladan, Everton chiptasi oʻyin kuni ertalab keldi. Ularning har biri raqamli chipta boʻlib, onlayn havola orqali kirish mumkin edi va stadion kirish joyida skanerlashga tayyor edi.
Ikkilamchi chipta saytlarining nimasi yomon, degan savol tugʻilishi mumkin, ayniqsa ular oʻyinga bir necha kun qolganida Manchester derbisi kabi sotilgan tadbirlarga kirish imkonini bersa.
Biroq, bizning topilmalarimiz shuni koʻrsatadiki, chiptalar oshirilgan narxlarda sotilmoqda, bu esa muxlislarga zarar yetkazmoqda.
Bundan tashqari, ushbu kompaniyalar minglab chiptalarga egalik qilishlarini daʼvo qilishadi, bu esa ularni umumiy aylanmadan olib tashlaydi va muxlislarning toʻgʻridan-toʻgʻri klubdan standart narxlarda chipta sotib olishini qiyinlashtiradi.
Uchinchidan, segregatsiya va xavfsizlik borasida xavotirlar paydo boʻladi.
Bizning sodiqligimizni aniqlash uchun hech qanday tekshiruv oʻtkazilmadi. Manchester derbisida biz City muxlislari orasida oʻtirgan Manchester Yunayted tarafdorlari boʻlishimiz mumkin edi.
«Tartibsizlik xavfini kamaytirish uchun qonun hujjatlari mavjud boʻlib, futbol klublari chiptalarni ruxsatsiz qayta sotuvchilarga sotishning oldini olish boʻyicha oʻz strategiyalarini amalga oshirish uchun masʼuldirlar», dedi Buyuk Britaniya hukumati.
«Qonun faqat mahalliy qayta sotishga taalluqli boʻlsa-da, u Angliya va Uelsda sodir boʻladigan ruxsatsiz sotish zanjirining har qanday elementini qamrab oladi.»
Biz foydalangan toʻrtta xalqaro roʻyxatdan oʻtgan sayt quyidagicha:
Live Football Tickets – Ispaniya
Seatsnet – BAA
Ticombo – Germaniya
Football Tickets Net – Estoniya
Premer-liga chiptalarini qayta sotish ular uchun foydali biznes boʻlib tuyuladi.
Madridda joylashgan Livetix Group, Live Football Tickets ortidagi kompaniya, oxirgi ommaviy hisobotlarida 19 million yevro daromad olganligini maʼlum qildi.
Seatsnet Dubayning soliq imtiyozlari taklif qiladigan va foydani chet elga oʻtkazishni osonlashtiradigan «erkin zonalaridan» birida roʻyxatdan oʻtgan.
Minglab Premer-liga chiptalari roʻyxatini Shveysariya Alplaridagi Engelberg shahrida topish mumkin.
Ushbu veb-saytlarning barchasi oʻzlarini «chipta bozorlari» deb taʼriflaydi, goʻyoki xaridorlarni sotuvchilar bilan bogʻlaydi.
Faqat Ticombo oʻz sotuvchilarining shaxsini muntazam ravishda oshkor qiladi.
NGO Events nomli sotuvchi saytda 14 000 dan ortiq roʻyxatga ega.
Biroq, kompaniya yozuvlari shuni koʻrsatadiki, NGO Events mustaqil treyder emas, balki aslida Ticombo Shveysariya boshqaruvchi direktori Tomas Senge tomonidan boshqariladi.
Senge va Ticombo bosh direktori Atle Barlaup ilgari Ticombodagi yana bir yirik sotuvchi WorldTix direktorlar kengashida ishlagan.
Uchala kompaniya ham bir-biriga bogʻlangan va Shveysariyaning Engelberg shahrida roʻyxatdan oʻtgan koʻrinadi.
Ticombo NGO Events va WorldTix «Ticombo hamkorlari» ekanligini, ammo boshqa treyderlar bilan «bir xil majburiyatlarga» rioya qilishini taʼkidladi.
Barlaup chipta oluvchilar dunyosida taniqli shaxsdir.
2011-yilda u BBC Panorama telekanaliga FIFA vitse-prezidenti Jek Uornerga 820 ta Jahon chempionati chiptasi uchun 242 000 yevro naqd pul toʻlaganini tan oldi.
Ticombo Barlaup BBC Panorama bilan FIFA ichidagi «korrupsiyani yoritish» uchun gaplashganini taʼkidladi.
Football Ticket Net ham shubhali tarixga ega.
Hozirda Estoniyada roʻyxatdan oʻtgan boʻlsa-da, uning aktsiyadorlari Isroildan.
Hozirgi aktsiyadorlardan biriga tegishli boʻlgan avvalgi bosh kompaniya ostida u UEFA savdo belgilarini buzgani va Yevropa finallari uchun chiptalar sotgani uchun Fransiya sudi tomonidan 600 000 yevro jarimaga tortilgan.
Live Football Tickets, Seatsnet va Football Ticket Net bizning izoh soʻrab qilgan murojaatlarimizga javob berishmadi.
Football Ticket Net Estoniya poytaxti Tallindagi ushbu binoda roʻyxatdan oʻtgan.
Biz muvaffaqiyatli kirgan boʻlsak-da, qayta sotilgan chiptalar bilan kirish har doim ham kafolatlanmaydi.
Bizga muxlislarning kirishiga ruxsat berilmagani haqida koʻplab xabarlar kelib tushdi.
«Bu yovvoyi Gʻarbga oʻxshaydi», dedi Crystal Palace muxlisi Matt.
U may oyida boʻlib oʻtgan Angliya kubogi finaliga 79 yoshli amakisi borishi uchun alohida saytda Fanpassda 400 funt toʻlagan, biroq uni darvozadan qaytarib yuborishgan.
Wembley dublikat chipta 20 daqiqa oldin skanerlanganligini tasdiqladi.
BBC tomonidan koʻrilgan xabarlarda sotuvchi oʻyinga yana 200 kishini yashirincha olib kirganligi bilan maqtanadi.
Fanpass shunday dedi: «Bizning ustuvor vazifamiz – har bir mijoz chipta sotib olgan tadbirda qatnasha olishini taʼminlash. Mijozning kirishi rad etilgan holatlar juda kam uchraydi.»
Ticombo xaridoridan biri Alister ham shunga oʻxshash achinarli vaziyatni boshidan kechirdi.
Uning chiptasi ishlamay qolganda, bir chayqovchi uni Emirates Stadium tashqarisida kutib oldi va oʻrniga boshqasi bilan shaxsan oʻzi skanerladi.
Nottingham Forest muxlisi boʻlgan Alister mehmonlar sektorida boʻlishni niyat qilgan edi. Biroq, kirgandan soʻng, uning yangi chiptasi uni oʻz muxlislari orasiga joylashtirganini angladi.
«Arsenal muxlislari bizning u yerda boʻlishimizni xohlashmadi», dedi u. «Bu noqulay, nomaqbul va butunlay qabul qilib boʻlmas edi.»
Arsenal bizga «chipta chayqovchiligiga qarshi qatʼiy choralar koʻrishlarini» aytdi.
Stamford Bridge uchun ushbu ikkita chipta soxta shaxsni ishlatgan holda olingan boʻlishi mumkin.
Koʻplab chiptalar chayqovchilar tomonidan botlar va soxta shaxslardan foydalangan holda olinadi. Biz yuqorida tilga olingan kompaniyalarning birortasi ham ushbu amaliyotni qoʻllaganmi yoki yoʻqmi, tasdiqlay olmaymiz.
Baʼzi chiptalarda asl egasining ismi bor, bu ularning kelib chiqishini koʻrsatadi.
Muxlislar tomonidan biz bilan ulashilgan «ruxsat etilmagan» saytlardan sotib olingan beshta chiptada Buyuk Britaniya saylov roʻyxatida, ingliz va uelslik tugʻilganlik haqidagi yozuvlarda va ijtimoiy tarmoqlarda boʻlmagan ismlar koʻrsatilgan:
Nerissa Penhaligon
Marigold Ormond
Miri Wend
Connor Trot
Ariel Balal
«Ularning kamida bir nechtasi butunlay sunʼiy koʻrinadi», dedi chipta xavfsizligi boʻyicha ekspert Reg Walker.
«Ulardan Premer-liga futbol chipta tizimlariga hujum qilish uchun foydalanilayotganiga shubha qilish uchun asos bor.»
Ushbu kompaniyaning veb-saytining arxivlangan versiyasi chipta bot dasturining ishlashini koʻrsatadi.
Garchi noqonuniy boʻlsa-da, chipta botlari muhim muammo boʻlib qolmoqda.
Ushbu kompyuter dasturlari rasmiy chipta sotib olish jarayonini avtomatlashtiradi va chayqovchilarga bir vaqtning oʻzida bir nechta chipta sotib olish imkonini beradi.
Potensial mijoz sifatida biz ushbu texnologiyani sotayotgan kompaniya bilan bogʻlandik.
Ular bizga Premer-liganing beshta klubi: Arsenal, Chelsea, Liverpool, Manchester Yunayted va Tottenhamning chipta platformalarini nishonga olish uchun moʻljallangan dasturiy taʼminotni taklif qilishdi.
Botlar har bir klub uchun 2500 dollardan yoki toʻliq toʻplam uchun 9900 dollardan baholandi.
Klubga tegishli aʼzolik talab qilinsa-da, dasturiy taʼminot bizga «oddiy litsenziya» bilan bir vaqtning oʻzida 25 martagacha onlayn chipta navbatiga qoʻshilish imkonini beradi.
Kompaniya, agar klublar oʻzlarining xavfsizlik tizimlarini yangilashsa, «yaxshilashlar narxga kiritilgan» deb vaʼda berdi.
Kompaniya chipta navbatiga bir vaqtning oʻzida 25 martadan koʻproq qoʻshilishni xohlovchilar uchun «kattaroq toʻplam»ni taklif qildi.
Premer-liga allaqachon raqamli chiptalar uchun yangi qoidalarni joriy qilmoqda, jumladan «shifrlangan shtrix-kodlar»ni joriy qilish.
Ular bu chayqovchilik harakatlarini murakkablashtiradi, deb daʼvo qilishmoqda.
Bank ilovasi uslubidagi identifikatsiya tekshiruvi va chiptani oʻtkazish sonini cheklash – Arsenalning sobiq chipta boʻlimi boshligʻi Manal Smit tomonidan taklif qilingan qoʻshimcha yechimlar.
Hukumat turli sohalarda qayta sotish chiptalarining narxini cheklash rejalari haqida eʼlon qildi.
Biroq, Futbol muxlislar uyushmasi qonunchilar bundan keyin ham chora koʻrishlari kerak, deb hisoblaydi.
«Chet elda joylashgan agentliklar bilan bogʻliq qonunchilikda koʻrib chiqilishi kerak boʻlgan boʻshliq borga oʻxshaydi», dedi FMA raisi, sobiq leyborist deputat Tom Greatrex.
Walker shuningdek, chet elda joylashgan kompaniyalarga qaratilgan qonunchilikni ham yoqlaydi.
«Qonunchilik supranatsional emas. Agar siz Buyuk Britaniyadan tashqarida boʻlsangiz, siz jinoyat sodir etmaysiz – oddiy tuzatish buni toʻgʻrilashi mumkin.»
Walker futbolning eng yirik klublari va chipta qayta sotuvchilari oʻrtasidagi kurashni «qurollanish poygasi» deb taʼrifladi.
Bizning surishtiruvimiz shuni koʻrsatadiki, hozirda klublar va nazoratchilar bu poygada yutqazmoqda.