Fransiya Bataklan hujumlarining 10 yilligini nishonlar ekan, jihodiy tahdidning davomiyligi yana bir bor diqqat markaziga tushdi.
2015-yil noyabr oyidagi hujumlardan omon qolgan yagona jihodchi bo’lgan Saloh Abdeslamning sobiq qiz do’sti zo’ravonlik harakatini rejalashtirishda gumonlanib hibsga olindi.
Ma’lumotlarga ko’ra, 27 yoshli islom dinini qabul qilgan fransuz ayoli Maeva B. 2022-yilda hukm chiqarilgandan so’ng Belgiya chegarasi yaqinida umrbod qamoq jazosini o’tayotgan 36 yoshli Abdeslam bilan yozishmalarda bo’lgan.
Qamoqxona rasmiylari Abdeslamning jihodiy tashviqotni o’z ichiga olgan USB drayverdan foydalanayotganini aniqladilar va uning kelib chiqishini mahbus va Maeva B. o’rtasidagi shaxsiy uchrashuvlarga bog’ladilar.
Ma’eva B ning elektron qurilmalarini tekshirish natijasida u jihodiy hujumni rejalashtirayotganini ko’rsatuvchi dalillar aniqlangan. Natijada, u dushanba kuni ikki nafar gumonlanuvchi sherigi bilan birga sud tergoviga tortildi.
Hibsga olish Fransiya o’zining eng yomon zamonaviy teraktlaridan beri o’n yillikni xotirlashi bilan bir vaqtga to’g’ri kelib, doimiy tahdidni ta’kidlaydi.
Ichki ishlar vaziri Loran Nunesning ta’kidlashicha, bu yil oltita fitna barbod qilingan, bu tahdid darajasi yuqori bo’lib qolmoqda.
«Afsuski, hech kim hujumlar tugashiga kafolat bera olmaydi», – dedi Prezident Emmanuel Makron 2015-yil 13-noyabr bog’ining xotira bog’ining ochilishida.
«Ammo biz Fransiyaga qarshi qurol ko’targanlar uchun javob murosasiz bo’lishiga kafolat bera olamiz.»
2015-yil 13-noyabr oqshomida jihodiy qurolli shaxslar va o’zini o’ldiruvchi terroristlarning muvofiqlashtirilgan hujumlari Parijning sharqiy qismidagi Bataklan konsert zaliga qilingan o’limga olib keladigan hujum bilan yakunlandi.
Bataklan hujumidan oldin uch nafar o’zini o’ldiruvchi terrorist Stade de France tashqarisida xalqaro futbol o’yini paytida portlovchi moddalarni portlatib yubordi, guruhning boshqa a’zolari esa yaqin atrofdagi bar va kafelardagi homiylarga o’t ochdi.
Amerika guruhi The Eagles of Death Metal Bataklanda chiqish qilayotgan paytda uch nafar jihodchi joyga bostirib kirib, tomoshabinlarga tartibsiz o’t ochdi, garovga olinganlar va politsiya aralashganda portlovchi moddalarni portlatib yubordi.
Hujumlar natijasida 130 kishi halok bo’ldi, ularning 90 nafari Bataklanda sodir bo’ldi va 400 dan ortiq kishi kasalxonada davolanishga muhtoj bo’ldi. Boshqalarga psixologik ta’siri chuqur bo’lib qolmoqda.
«Bataklan» atamasi o’shandan beri Fransiyada ekstremistik islomiy hujumlar bilan sinonimga aylandi, bu Qo’shma Shtatlarda «9/11» ning ahamiyatiga o’xshaydi.
Keyinchalik hujumlar, masalan, 2016-yil iyul oyida Nitsada yuk mashinasi hujumi va 2020-yil oktyabr oyida o’qituvchi Samuel Patining boshi kesilishi kabi hodisalar sodir bo’lgan bo’lsa-da, 2015-yil 13-noyabrdagi hujumlarning ko’lami va muvofiqlashtirilishi uni ajratib turadi.
O’n yil o’tgach, sezilarli o’zgarishlar ro’y berdi. Suriya va Iroqda Islom davlati (ID) guruhining kamayishi murakkab terroristik operatsiyalarni ishlab chiqish, rejalashtirish va amalga oshirish imkoniyatini cheklab qo’ydi.
Bataklanning hujumchilari asosan Shimoliy Afrika kelib chiqishi bo’lgan, Belgiyada va Fransiyada yollangan, Yaqin Sharqdagi ID hududida o’qitilgan va keyinchalik Evropaga katta miqdordagi migrantlar orasida qaytib kelgan yosh yigitlar edi.
Ular boshpana, transport va moliyaviy yordam ko’rsatgan tarafdorlar tarmog’iga tayandilar.
Yaqin Sharq bo’yicha ekspert Gilles Kepelning so’zlariga ko’ra, razvedka xizmatlari onlayn radikallashuvni kuzatishda o’z samaradorligini oshirdi.
«Endi ularda IT resurslariga kirish imkoniyati mavjud… bu ularga ko’plab individual tashabbuslarni aniqlashga imkon beradi, ko’pincha juda murakkab emas… va ular amalga oshishidan oldin to’xtatishga imkon beradi», dedi u Le Figaro bilan suhbatda.
Biroq, Kepel «atrofdagi jihodizm» paydo bo’lishidan ogohlantiradi.
«Tahdid endi mahalliy va ancha yosh. U do’stlik va ijtimoiy tarmoqlardan oziqlanadi, bu erda hech kim buyruq berishi va itoat etishi kerak emas», deb tushuntirdi u.
Ushbu tahdid o’zining keng tarqalganligi sababli ayniqsa tashvishli bo’lib, G’azo va Isroildagi voqealar ko’plab fuqarolarga «travmatik ta’sir» ko’rsatmoqda va «g’azab tadbirkorlari tomonidan ekspluatatsiya qilinmoqda».
Fransiyaning hozirgi siyosiy iqlimi ham xavfni kuchaytiradi, zaiflashgan prezidentlik va ekstremistik ovozlar ta’sirga ega bo’lgan bo’linib ketgan parlament.
«Agar bizni birlashtiradigan narsadan ko’ra bizni ajratib turadigan narsa muhimroq bo’lsa va milliy kelishuvni buzsa, unda oyoqlarimiz ostida jarlik ochiladi va zo’ravonlik tobora kamroq cheklovlarga ega bo’ladi», deb ogohlantirdi u.
Xotira tadbirlari payshanba kuni turli xil hujum joylarida bo’lib o’tadi va Parij markazida yangi 13-noyabr bog’ining ochilishi bilan yakunlanadi.
Kechqurun Eyfel minorasi Fransiya bayrog’ining ranglarida yoritiladi.
Fransuz ommaviy axborot vositalarida ko’plab hikoyalar va xotiralar, omon qolganlarning tajribalari va ularning hayotiga qanday ta’sir qilgani haqida ma’lumotlar berilgan.
Hayratlanarli voqeada Saloh Abdeslam o’z advokati orqali «tiklanish adolati» harakatlarida ishtirok etishga tayyorligini bildirdi, bu jarayon jabrlanuvchilar va jinoyatchilar jinoyatning ta’siri haqida muloqot qilishadi.
Ba’zi oilalar bu g’oyani ko’rib chiqqan bo’lsa-da, boshqalari bunga qat’iyan qarshi.
«Charlie Hebdo» hujumida jarohatlangan rassom Loran Surisso, Riss nomi bilan ham tanilgan, Abdeslamning taklifini «buzg’unchi» deb hisoblaydi.
«Tiklanish adolati jinoyatning boshqa turlari uchun mavjud – umumiy jinoyatlar», dedi u.
«Ammo terrorizm oddiy jinoyat emas. Saloh Abdeslam bizni uning jinoyati boshqa har qanday jinoyat kabi deb o’ylashimizni xohlaydi. Ammo bunday emas edi.»
Shahar Bataklan terror qurboni Nik Aleksandr xotirasiga bag’ishlangan xayriya uchun birlashdi.
Suratdagi sirli yosh Pedro Elias Garzon Delvaks bo’lib chiqdi, 15 yoshli detektiv muxlisi.
Dirijyor Lahav Shanining chiqishiga uchta xalaqitdan birida to’qnashuvlar sodir bo’ldi.
Luvrda dabdabali zargarlik o’g’irligidan uch hafta o’tgach, muzey xavfsizlik va xavfsizlikka beparvo bo’lganlikda ayblanmoqda.
Onlayn xaridlar giganti dunyodagi birinchi jismoniy do’konini Parij do’konida ochdi.