Buyuk Britaniya Bosh vaziri Kir Starmerning ta’kidlashicha, agar Isroil G’azoda o’t ochishni to’xtatish va ikki davlat yechimi istiqbolini jonlantirish kabi aniq shartlarni bajarmasa, Buyuk Britaniya sentyabrgacha Falastin davlatini tan oladi.
Isroil Bosh vaziri Binyamin Netanyaxu bu bayonotga keskin javob berib, bu qaror «Hamasning dahshatli terrorizmini» rag’batlantiradi, deb ta’kidladi.
Bunday tan olishning oqibatlari qanday bo’ladi va u qanday ta’sir ko’rsatadi?
Falastin bir vaqtning o’zida ham davlat bo’lish, ham davlat bo’lmaslik holatida mavjud.
U xalqaro miqyosda sezilarli darajada tan olingan, xorijda diplomatik vakolatxonalarini saqlab turadi va Olimpiya o’yinlari hamda boshqa xalqaro sport tadbirlarida o’z jamoalarini namoyish etadi.
Biroq, davom etayotgan Isroil-Falastin mojarosi tufayli uning xalqaro miqyosda tan olingan chegaralari, belgilangan poytaxti va doimiy armiyasi yo’q. 1990-yillardagi tinchlik kelishuvlaridan so’ng tashkil etilgan Falastin ma’muriyati Isroil harbiy okkupatsiyasi tufayli G’arbiy Sohildagi o’z hududi yoki aholisi ustidan to’liq nazorat o’rnata olmaydi. G’azo hozirda Isroil bosib olgan davlat sifatida vayronkor mojaroni boshdan kechirmoqda.
Uning yarim davlat sifatidagi maqomini hisobga olsak, tan olish muqarrar ravishda ma’lum darajada ramziy bo’ladi. Garchi bu muhim axloqiy va siyosiy bayonotni ifodalasa-da, bu joylarda minimal o’zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Shunga qaramay, ramziylik muhim ahamiyatga ega. Soyadagi tashqi ishlar vaziri Devid Lammining seshanba kuni BMTga qilgan murojaatida ta’kidlaganidek, «Britaniya ikki davlat yechimini qo’llab-quvvatlash uchun alohida mas’uliyat yuklaydi».
U 1917-yilda o’zidan oldingi tashqi ishlar vaziri Artur Balfur tomonidan imzolangan Balfur deklaratsiyasiga ishora qildi, unda dastlab Britaniyaning «Falastinda yahudiy xalqi uchun milliy uy yaratilishini» qo’llab-quvvatlashi ifodalangan edi.
Lammi, shuningdek, deklaratsiyaga «Falastindagi mavjud yahudiy bo’lmagan jamoalarning fuqarolik va diniy huquqlariga zarar yetkazadigan hech narsa qilinmasligi kerak» degan tantanali va’da kiritilganligini ta’kidladi.
Isroil tarafdorlari ko’pincha Lord Balfunning falastinliklar haqida aniq gapirmaganini yoki ularning milliy huquqlarini tilga olmaganini ta’kidlashadi.
Biroq, avval Falastin nomi bilan mashhur bo’lgan va 1922-yildan 1948-yilgacha Millatlar Ligasi mandatiga binoan Britaniya tomonidan boshqarilgan hudud uzoq vaqtdan beri tugallanmagan xalqaro ish deb hisoblanadi.
Isroil 1948-yilda tashkil etilgan, biroq parallel Falastin davlatini yaratish bo’yicha sa’y-harakatlar ko’plab sabablarga ko’ra muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
Lammining ta’kidlashicha, siyosatchilar «ikki davlat yechimi» degan so’zlarni aytishga odatlanib qolishgan.
Bu ibora, odatda 1967-yildagi Arab-Isroil urushidan oldin mavjud bo’lgan chegaralar bo’ylab G’arbiy Sohil, shu jumladan Sharqiy Quddus va G’azo sektorida Isroil bilan bir qatorda Falastin davlatini tashkil etishni anglatadi.
Biroq, ikki davlat yechimiga erishish bo’yicha xalqaro sa’y-harakatlar muvaffaqiyatsizlikka uchradi va Isroilning G’arbiy Sohildagi katta qismlarda xalqaro huquqqa zid deb topilgan aholi punktlarini qurishi bu tushunchani asosan ramziy holga keltirdi.
Falastin davlatini hozirda BMTga a’zo 193 ta davlatdan 147 tasi tan olgan.
BMTda u «doimiy kuzatuvchi davlat» maqomiga ega bo’lib, ishtirok etish huquqini beradi, lekin ovoz berish huquqini bermaydi.
Fransiya ham kelgusi haftalarda tan olishga va’da bergani va Buyuk Britaniya ham shunday yo’l tutsa, Falastin BMT Xavfsizlik Kengashining beshta doimiy a’zosidan to’rttasining (qolganlari Xitoy va Rossiya) qo’llab-quvvatlashiga ega bo’ladi.
Bu Isroilning eng yaqin ittifoqdoshi bo’lgan Qo’shma Shtatlarni o’z pozitsiyasida yakkalab qo’yadi.
Vashington 1990-yillarning o’rtalaridan beri Mahmud Abbos boshchiligidagi Falastin ma’muriyatini tan olgan, biroq amalda davlatni tan olishdan tiyilgan.
Bir qancha AQSh prezidentlari Falastin davlatini yaratishni qo’llab-quvvatladilar, garchi Donald Tramp ularning qatorida emas. Uning ikki ma’muriyati davrida AQSh siyosati Isroilni kuchli qo’llab-quvvatladi.
Isroilning eng yaqin va eng qudratli ittifoqchisining qo’llab-quvvatlashisiz, ikki davlat yechimiga olib boradigan tinchlik jarayonini tasavvur qilish qiyin.
Ketma-ket Britaniya hukumatlari Falastin davlatini tan olishni muhokama qildilar, lekin faqat tinchlik jarayonining bir qismi sifatida, ideal holda boshqa G’arb ittifoqchilari bilan muvofiqlashtirilgan holda va «maksimal ta’sir momentida».
Bu hukumatlar buni shunchaki imo-ishora sifatida qilish xato bo’ladi, deb hisoblashdi, bu joylarda sezilarli o’zgarishlar keltirmasdan, axloqiy qoniqish hissini yaratishi mumkin.
Biroq, joriy voqealar, shubhasiz, hozirgi hukumatning qaroriga ta’sir ko’rsatdi.
G’azoda ocharchilikning kuchayishi, Isroilning harbiy kampaniyasiga nisbatan norozilikning ortishi va Britaniya jamoatchilik fikrida sezilarli o’zgarishlar hukumat fikrlashiga ta’sir ko’rsatdi.
Parlament a’zolarining, shu jumladan vazirlar mahkamasi a’zolarining talablari tobora balandroq yangramoqda.
Yaqinda Jamoalar palatasida bo’lib o’tgan munozaralar chog’ida Lammi Buyuk Britaniyaning Falastin davlatini tan olmasligiga oid siyosiy spektr bo’ylab ko’plab savollarga duch keldi.
Sog’liqni saqlash vaziri Ues Striting hukumatni Falastinni «tan oladigan Falastin davlati qolganida» tan olishga chaqirib, ko’plab parlament a’zolarining fikrlarini ifodaladi.
Biroq, Buyuk Britaniya o’tgan hafta Fransiya Prezidenti Emmanuel Makronning harakatlarini yoki o’tgan yili Irlandiya, Ispaniya va Norvegiya hukumatlarining harakatlarini shunchaki takrorlamadi.
Ser Kir o’zining va’dasini shartli qildi: Isroil hukumati G’azoda azob-uqubatlarni tugatish, o’t ochishni to’xtatish, G’arbiy Sohildagi hududni anneksiya qilishdan tiyilish (bu harakat o’tgan hafta Isroil parlamenti Knesset tomonidan ramziy tahdid qilingan edi) va ikki davlat yechimiga olib keladigan tinchlik jarayoniga sodiq qolish uchun qat’iy choralar ko’rmasa, Britaniya harakat qiladi.
Dauning-strit Netanyaxuning keyingi olti hafta ichida bunday tinchlik jarayoniga sodiq qolish ehtimoli deyarli yo’qligidan xabardor, chunki u bir necha bor Falastin davlatini yaratishni rad etgan.
Shuning uchun Britaniyaning Falastinni tan olishi yaqin ko’rinadi.
Netanyaxuning qat’iy qarshiligiga qaramay, ser Kir bu haqiqatan ham «maksimal ta’sir momenti» bo’lishiga umid qilmoqda.
Biroq, 2025-yilgi Britaniya Balfur deklaratsiyasi imzolangan 1917-yilgi Britaniya emas. Uning ta’sir o’tkazish qobiliyati cheklangan va haqiqiy ta’siri hozircha noma’lumligicha qolmoqda.
IDF bilan tashrif joylar yaqinida deyarli har kuni o’lim bilan yakunlangan otishmalar haqida xabarlar tarqalganidan keyin amalga oshirilmoqda.
Iyul oyida Fransiyaga kelgan falastinlik talabaning universitet akkreditatsiyasi bekor qilindi.
Mehnatkash «sahna ortidan sayohat» paytida hujumga uchraganidan so’ng vafot etdi.
Iyun oyida Isroil bilan bo’lgan urushdan beri Eron majburiy qaytarishni kuchaytirdi. Ba’zi afg’onlar ularning kaltaklanayotganini aytishdi.
AQShning aytishicha, FXX va Falastin ma’muriyati «terrorizmni» qo’llab-quvvatlashda davom etmoqda.