BBC xabariga ko’ra, BMTning global atrof-muhitni baholash bo’yicha asosiy hisoboti Qo’shma Shtatlar va boshqa davlatlar tomonidan «o’g’irlangan», deya xabar bermoqda hamrais, bu davlatlar hisobotning ilmiy xulosalarini qabul qilishga qarshilik ko’rsatgan.
Olti yillik tadqiqot natijasi bo’lgan Global atrof-muhit istiqbollari iqlim o’zgarishi, biologik xilma-xillikning yo’qolishi, ifloslanish va boy va rivojlanayotgan mamlakatlardagi odamlarning beqaror iste’mol odatlari o’rtasidagi bog’liqliklarni o’rnatadi.
U ko’mir, neft, gaz va qazilma yoqilg’i subsidiyalaridan tez o’tish sodir bo’lmasa, millionlab odamlar uchun «ayanchli kelajak» haqida ogohlantiradi.
Biroq, hukumatni topilmalarni tasdiqlash uchun o’tkazilgan yig’ilishda AQSh va ittifoqdosh davlatlar hisobot xulosalarining qisqacha mazmuni bilan kelishmasligini bildirishdi.
Olimlarning o’z topilmalarini suyultirish yoki o’zgartirishni istamasligi sababli, hisobot qisqacha mazmunsiz va hukumatning qo’llab-quvvatlashisiz e’lon qilindi, shu bilan uning potentsial ta’sirini kamaytirdi.
Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, ushbu hisobotga qarshi e’tirozlar yaqinda bo’lib o’tgan COP30 muzokaralari davomida davlatlar tomonidan bildirilgan shunga o’xshash tashvishlarni aks ettiradi.
BBC AQSh hukumatining tegishli bo’limlariga izoh so’rab murojaat qildi.
Har olti-etti yilda nashr etiladigan Global atrof-muhit istiqbollari sayyoramizga tahdid solayotgan eng dolzarb tahdidlarning muhim ilmiy tahlilidir.
BMT shafeligida tashkil etilgan bunday tadqiqotlar uchun odatiy tartib hukumatlarning asosiy xulosalar va tavsiyalar bo’yicha kelishuviga erishishni o’z ichiga oladi, bu esa «siyosatchilar uchun qisqacha bayonot» nashr etilishi bilan yakunlanadi.
Ushbu qisqacha bayonotlar hukumatning ilmiy dalillarni qo’llab-quvvatlashini va topilmalarni amalga oshirishga sodiqligini ko’rsatadigan muhim omil hisoblanadi.
Biroq, Global atrof-muhit istiqbollarining ushbu so’nggi iteratsiyasida bunday qisqacha bayonot mavjud emas, chunki mualliflar va taxminan 70 mamlakatdan kelgan siyosiy vakillar oktyabr oyida Nayrobida bo’lib o’tgan «bo’ronli» yig’ilishda kelishuvga erisha olishmadi.
Dunyo bo’ylab deyarli 300 nafar olim muallifligida yozilgan hisobotda aytilishicha, bizning oziq-ovqat iste’moli, kiyim-kechak tanlash va energiya iste’moli shakllari barqaror bo’lmagan resurslarni qazib olishga hissa qo’shadi.
Iqlim o’zgarishi, ifloslanish va tabiat va biologik xilma-xillikning yo’qolishi bilan bog’liq muammolarni hal qilish uchun hisobotda ko’mir, neft va gazdan tezda voz kechish, shuningdek, dehqonchilik va qazilma yoqilg’iga subsidiyalarni sezilarli darajada kamaytirish kabi ko’plab tavsiyalar mavjud.
Mualliflar bunday chora-tadbirlar qisqa muddatda iste’molchilar uchun xarajatlarning oshishiga olib kelishi mumkinligini tan oladilar.
Biroq, hisobotda ta’kidlanishicha, ushbu qisqa muddatli qurbonliklar butun dunyo uchun uzoq muddatli iqtisodiy foyda keltiradi.
Ushbu kuchli choralar, ayniqsa, qazilma yoqilg’i va plastmassa bilan bog’liq bo’lganlar, odatda konsensus asosida ishlaydigan tasdiqlash yig’ilishida Qo’shma Shtatlar, Saudiya Arabistoni va Rossiya va boshqalar uchun bahsli ekanligi isbotlandi.
«Ochiq aytganda, oz sonli davlatlar jarayonni o’g’irlab ketishdi», – dedi professor Ser Robert Uotson BBC Newsga.
«AQSh yig’ilishda shaxsan ishtirok etmaslikni tanladi. Oxiriga yaqin ular telekonferentsiya orqali qo’shilishdi va hisobotning ko’p qismi bilan rozi bo’lmasliklarini bildirishdi, bu esa iqlim o’zgarishi, biologik xilma-xillik, qazilma yoqilg’i, plastmassa va subsidiyalar bo’yicha topilmalarimizga rozi bo’lmaslikni anglatadi.»
Ser Robert yuqori hurmatga sazovor bo’lgan ilmiy arbob bo’lib, ilgari Buyuk Britaniyaning Atrof-muhit vazirligining bosh olimi va Iqlim o’zgarishi bo’yicha hukumatlararo panel (IPCC) raisi, shuningdek, Jahon banki va NASA bilan ham ishlagan.
Biroq, u avvalroq AQSh bilan ziddiyatga tushgan, xususan, IPCC rahbari sifatida faoliyat yuritgan davrda ularning Kioto protokolidan, ya’ni iqlim bo’yicha avvalgi shartnomadan chiqish qarorini tanqid qilgan edi.
Keyinchalik, 2002-yilda prezident Jorj V. Bush ma’muriyatining lobbi harakatlari natijasida u o’z lavozimidan chetlashtirildi.
Yig’ilishda qatnashgan boshqa ishtirokchilarning fikricha, AQSh va boshqa davlatlarning harakatlari jarayonni «izdan chiqardi».
«Men neftni yoqish qalin, qora modda hosil qilishini tan olishdan o’tib ketdik, bu ayniqsa nafas olayotganda zararli bo’lishi mumkin, deb o’yladim», – dedi Lantau Groupdan doktor Devid Broadstok, hisobotning asosiy muallifi.
«Bu o’z-o’zidan ravshan ko’rinadi, ammo biz bunday materiallarni ishlab chiqarishni kengaytirishga intilayotgan tomonlarga guvoh bo’lishda davom etamiz», dedi u BBC Newsga.
Prezident Tramp lavozimga kirishganidan beri qazilma yoqilg’i ishlab chiqarishni rag’batlantirish va AQShning iqlim o’zgarishiga qarshi kurash bo’yicha majburiyatlarini bekor qilishga harakat qilib, mamlakatni arzon va ishonchli resurslarga ega bo’lgan global energiya super davlatiga aylantirishni yoqladi.
U, shuningdek, AQSh sudlarini karbonat angidridning sog’liq uchun tahdid solishi haqidagi tushunchani bekor qilishga ko’ndirishga harakat qildi. Uning ma’muriyati global isishni hal qilishga bag’ishlangan xalqaro tashkilotlarning faoliyatini cheklash yoki cheklash bo’yicha harakatlarni davom ettirdi.
Joriy yilda xalqaro plastmassa bo’yicha muzokaralar, Xalqaro dengiz tashkiloti va COP30 davomida iqlim o’zgarishi jiddiy muammo ekanligi va qazilma yoqilg’idan tez o’tish zarurligi haqidagi tilni olib tashlashga urinishlar bo’ldi.
Global atrof-muhit istiqbollari hisoboti bo’yicha bahs-munozaralar kelgusida Iqlim o’zgarishi bo’yicha hukumatlararo panel hisobotlari bo’yicha muzokaralar haqida xavotirlarni uyg’otishi mumkin, chunki ushbu tadqiqotlar global isishni jilovlash bo’yicha global harakatlarning asosi hisoblanadi.
Davlat assambleyasi a’zolari byudjetni hozirgi darajaga tiklash harakatini qo’llab-quvvatladilar.
Okean tubida baland dengiz osti tog’larining «yulduz turkumlari» Yer yuzini bezab turibdi va ular akulalar bilan to’lib-toshgan.
Richard Sent-Bark Bakerning daraxtlarga bo’lgan ishtiyoqi uni o’rmonlarni qayta tiklashni targ’ib qilish uchun dunyo bo’ylab sayohat qilishga undadi.
Natijalar yashil texnologiyani atrof-muhitga qarshi qo’yadigan bahsli munozaraga hissa qo’shadi.
Vulkan otilishi Yevropaning eng dahshatli pandemiyasiga olib kelgan zanjirli reaksiyani keltirib chiqargan bo’lishi mumkin.