Oʻzbekiston Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim oʻzgarishi vazirligi tadbirkor Murod Nazarovning daraxt kesishga moratoriy qoʻyish taklifiga bayonot berdi.
Vazirlik, tadbirkor Murod Nazarovning Savdo-sanoat palatasida oʻtkazilgan ochiq muloqotda daraxt kesishga moratoriyni kompensatsion koʻchatlar ekish va «daraxt banki»ni yaratish bilan almashtirish haqidagi taklifini koʻrib chiqdi.
Vazirlik, Oʻzbekiston dengizga chiqish imkoniyati boʻlmagan, okeanlarga – kislorod va karbonat angidridni yutuvchi muhim tabiiy manbalarga ega boʻlmagan va 60% dan ortiq qismi choʻl va yarim choʻllar bilan qoplangan, bu uni iqlim oʻzgarishiga ayniqsa zaif qiladi, deb taʼkidlaydi.
«Hududda iqlim oʻzgarishi omilini esdan chiqarmaslik kerak. Markaziy Osiyoda isish surʼati global oʻrtachadan ikki barobar yuqori. Soʻnggi 30 yil ichida mintaqada harorat 1,5°C ga koʻtarildi, bu global oʻrtacha 0,7°C ga teng. Bunday sharoitda yashil maydonlar ekologik muvozanatning muhim elementiga aylanadi va daraxt kesishga moratoriy aynan shu muvozanatni saqlashga qaratilgan», – deyiladi bayonotda.
Vazirlik rivojlangan mamlakatlar tajribasini misol qilib keltirdi, bu daraxt kesishga qatʼiy cheklovlar atrof-muhitni muhofaza qilish va barqaror shaharsozlik uchun samarali vosita ekanligini koʻrsatadi.
Misol uchun, Germaniyada qonunchilik nafaqat oʻrmonlarni, balki shahar koʻkalamzorlashtirishini ham himoya qiladi. Noqonuniy kesish, ayniqsa jamoat joylarida, har bir daraxt uchun 50 000 evrogacha jarimaga olib kelishi mumkin. Kompensatsion choralar majburiy monitoringga boʻysunadi.
Buyuk Britaniyada Daraxtlarni muhofaza qilish toʻgʻrisidagi buyruqni (TPO) buzish magistratura sudida 20 000 funt sterlinggacha yoki qirollik sudida cheklanmagan jarima va qamoq jazosiga olib kelishi mumkin. 2023 yilda mashhur Sycamore Gap daraxtini yoʻq qilgan jinoyatchi toʻrt yildan ortiq qamoq jazosiga hukm qilindi.
Qozogʻistonda Jinoyat kodeksining 340-moddasida noqonuniy daraxt kesish uchun 160 oylik hisoblash koʻrsatkichigacha (taxminan 1181 AQSh dollari) jarima yoki 40 kungacha qamoqqa olish, mulkni musodara qilish mumkinligi koʻzda tutilgan. Rossiya Federatsiyasida Jinoyat kodeksining 260-moddasida katta miqdorda kesish uchun 1 million rublgacha (taxminan 12 770 AQSh dollari) jarima yoki 4 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan. Jihozlarni musodara qilish va zararni qoplash ham mumkin.
Bu misollar shuni koʻrsatadiki, hatto iqlimi qulayroq boʻlgan mamlakatlarda ham yashil hududlarni himoya qilish uchun qatʼiy choralar koʻrilgan.
Taqqoslash uchun, Oʻzbekiston Maʼmuriy javobgarlik toʻgʻrisidagi kodeksining 79-moddasida fuqarolarga 25 dan 50 gacha bazaviy hisoblash miqdori (taxminan 738-1470 AQSh dollari) va mansabdor shaxslarga 50 dan 75 gacha (taxminan 1470-2210 AQSh dollari) jarima solish nazarda tutilgan. Shu nuqtai nazardan, mamlakat ekologlarining fikriga koʻra, moratoriyni saqlash va mustahkamlash oʻsib borayotgan iqlim bosimi sharoitida ekologik barqarorlik uchun muhim chora hisoblanadi.
Vazirlik, shuningdek, kompensatsion koʻchatlar ekish va «daraxt banki»ning taklif qilingan mexanizmi quyidagi sabablarga koʻra joriy moratoriyning oʻrnini bosa olmasligini taʼkidlaydi:
Vazirlikning fikricha, kompaniyalar oʻz faoliyatida ESG tamoyillarini amalga oshirishga intilayotgan bir paytda va mamlakat 2025 yilni «Atrof-muhitni muhofaza qilish va «Yashil» iqtisodiyot yili» deb eʼlon qilgan bir paytda moratoriyni qayta koʻrib chiqishga urinish ayniqsa achinarli.
«Janob Nazarov oʻz nutqida daraxtlarni har qanday yoʻl bilan kesishning turli «usullari»dan foydalanishni tilga oldi. Shu munosabat bilan vazirlik huquqni muhofaza qilish organlari uning daraxt kesish boʻyicha yondashuvlarini har tomonlama koʻrib chiqishi kerak, deb hisoblaydi. Umid qilamizki, ushbu tadqiqot natijalari uning oʻtmishdagi faoliyati haqida tegishli xulosalar beradi», – deyiladi bayonotda.
Vazirlik, shuningdek, konstruktiv muloqotga tayyorligini bildirdi, lekin davlat ekologiya siyosatining asosiy tamoyillarini qayta koʻrib chiqishga emas.