«`html
Daniyanning shimoliy shahri bo’lgan Olborg shahrida MyDefence firmasi dronlarni to’xtatuvchi va qaytaruvchi texnologiyalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.
«Biz qiziqishning sezilarli darajada oshishini his qildik», deydi kompaniyaning bosh direktori Dan Hermansen.
Hermansenning so’zlariga ko’ra, MyDefence asosan oktyabr oyining boshigacha mudofaa firmalari bilan shug’ullangan, ammo hozir kompaniyaning e’tibori «butunlay o’zgargan».
MyDefence tomonidan ishlab chiqarilgan ixcham, qutisimon qurilma asosan NATO davlatlari va Ukraina harbiy kuchlari tomonidan qo’llaniladi.
Yaqinda, ammo, fuqarolik mijozlaridan talab ortib bormoqda.
«Talab muhim infratuzilma sektorlaridan kelmoqda», deydi u, «o’z aktivlarini himoya qilishga intilayotgan yirik korporatsiyalardan».
Janob Hermansenning tushuntirishicha, qurilma dron va uning operatori o’rtasidagi aloqani aniqlaydi va keyinchalik xuddi shu chastotada kuchli radio signalini chiqarib, ushbu aloqani buzadi.
Osmon ko’kidan qulash o’rniga, dron yo’naltiriladi va boshqariladigan qo’nishni amalga oshiradi. Uning qo’shimcha qilishicha, agar dron GPS signalini qayta o’rnatishga harakat qilsa, bu aloqani ham blokirovka qilish mumkin.
Janob Hermansenning baholashicha, radio chastota buzilishi ishlayotgan dronlarning 80 dan 90 foizigacha samarali.
Keraksiz dronning qulab tushishiga olib kelishi ijobiy natija bo’lsa-da, dronni dastlab aniqlash qobiliyati juda muhimdir.
«Dastlabki qadam identifikatsiyani o’z ichiga oladi, undan so’ng tutib qolish tizimini joylashtirish», deydi Janubiy Daniya universitetining Maersk Mc-Kinney Moller instituti direktori Kasper Hallenborg.
Daniya Mudofaa Akademiyasining Harbiy Texnologiyalar Institutining tadqiqotlar bo’limi boshlig’i Andreas Graaning ta’kidlashicha, dronni aniqlash oson ish emas.
«[Dronlar] juda kichikdan tortib juda kattagacha bo’lishi mumkin va ko’pincha plastik yoki matolar kabi materiallardan tayyorlanadi, ularni an’anaviy radar tizimlari bilan aniqlash qiyin», deydi u.
Dronlarni aniqlashga yordam berish uchun texnologiyalar doimiy ravishda ishlab chiqilmoqda.
Ushbu texnologiyalar dronning gumburlagan ovozini eshitadigan akustik sensorlarni, juda yuqori aniqlikka ega bo’lgan ilg’or optik kameralarni va uzoqroq masofalarda ishlaydigan va hatto dron va qushni ham ajrata oladigan tobora murakkab taktik radarlarni o’z ichiga oladi.
Dron aniqlangandan so’ng, uni o’chirib qo’yish kerak. MyDefence tomonidan qo’llaniladigan kabi elektron buzilish, asosan Ukrainadagi mojaro tufayli sezilarli darajada rivojlandi.
«[Ukrainaning] oldingi chiziqlari qattiq buzilgan», deydi janob Graae, natijada dron operatorlari o’z qurilmalarini nazorat qilishni yo’qotadilar.
Natijada, Rossiya va Ukraina optik tolali kabellar orqali boshqariladigan dronlardan yoki mustaqil ravishda harakatlana oladigan yoki oldindan dasturlashtirilgan yo’nalishlar bo’ylab ucha oladigan dronlardan foydalanish orqali moslashdi.
Bunday dronlarni tutib qolish yoki urib tushirish kerak va ko’plab firmalar bunga erishish uchun innovatsion usullarni ishlab chiqmoqda.
Ular orasida Shvetsiyaning Nordic Air Defence startapi bor, u nishonga olingan dronni urib, uni qulashga majbur qilish uchun mo’ljallangan arzon tutib qoluvchi qurilmani ishlab chiqmoqda.
«U raketa shaklida bo’lib, unga ajoyib tezlikda harakatlanishga imkon beradi», deya qo’shimcha qiladi u. «Uni ishlab chiqarish juda oson; bu asosan 3D bosib chiqarilgan», deydi kompaniyaning biznes direktori Jens Xoltzapfel.
Xarajat dronlarga qarshi kurashda muhim ahamiyatga ega.
O’tgan oyda NATO Bosh kotibi Mark Rutte shunday dedi: «Bir yoki ikki ming dollarga tushadigan dronlarni yarim million yoki hatto bir million dollarga tushishi mumkin bo’lgan raketalar bilan urib tushirish qabul qilib bo’lmaydi.»
Janob Graae ta’kidlashicha, bu Ukrainadan olingan muhim saboq bo’ldi: «Bu siz dron hujumini qanchalik arzon narxda uyushtirishingiz va unga qarshi himoyalanish qanchalik qimmatga tushishi bo’yicha raqobatga aylandi.»
«Dushman dronlari arzonlashgani sayin, himoyachilarga arzon narxlardagi qarshi choralarni ishlab chiqarish bosimini o’tkazadi», deya qo’shiladi janob Xoltzapfel.
Arzon dronlar Ukrainaning oldingi chiziqlaridan tashqarida xavfsizlik muammosini keltirib chiqarmoqda.
Polsha va Ruminiya Rossiya dronlari tomonidan havo hududining buzilishini boshdan kechirdi; Norvegiya, Shvetsiya, Litva, Ruminiya va yaqinda Germaniyaning Myunxen aeroportida dron bilan bog’liq alohida hodisalar haqida xabar berilgan.
Mamlakat bo’ylab aeroportlarda va harbiy inshootlarda bir qator sirli ko’rinishlardan so’ng Daniyada ham keskinlik oshdi.
Bu mudofaa vazirligini dronlarni aniqlash, kuzatish va to’xtatishga qodir «bir nechta imkoniyatlarni» joylashtirishga undadi; va o’tgan hafta Shvetsiya dronlarga qarshi tizimlarga 365 million dollardan (275 million funt sterling) ko’proq sarmoya kiritish rejalarini e’lon qildi, bu dronlarni to’xtatish va urib tushirish, shuningdek, ovchi dronlarni joylashtirish choralarini o’z ichiga oladi.
Nordic Air Defence kompaniyasining janob Xoltzapfel hozirda Shvetsiya va uning Yevropa ittifoqchilari bilan hamkorlik qilmoqda, mijozlar orasida harbiy kuchlar, huquqni muhofaza qilish organlari va xavfsizlik firmalari bor.
U, shuningdek, dengiz tashish va neft va dengiz sanoati kabi fuqarolik sektorlarini potentsial bozorlar sifatida aniqlaydi.
Fuqarolik sharoitida dronni shunchaki urib tushirish juda xavfli bo’lishi mumkin.
«Bu juda xavfli bo’lishi mumkin», deydi Kasper Hallenborg, qulab tushayotgan qoldiqlar va yonuvchan yoqilg’i xavfini aytib.
«Biz Polshadagi ta’sirni ko’rdik», deya davom etadi u. «Bu hodisada faqat dron parchalaridan iborat bo’lib, shunga qaramay uyga katta zarar yetkazdi.»
Janob Hallenborgning so’zlariga ko’ra, erta aniqlash foydali bo’ladi: «Shundan so’ng uni xavfsizroq joyga tushirish mumkin bo’ladi.»
Qisqa masofalarda dronni chigallashtirish uchun to’rlarni joylashtirish yana bir usul bo’lib, arzon lazerlar ham ishlab chiqilmoqda.
Xavfsizroq, yumshoq o’ldirish variantlari ham mavjud, jumladan, xakkerlik. «Bu dronni neytrallashtirishning xavfsizroq usuli, chunki u boshqariladigan qo’nishga imkon beradi», deydi janob Graae.
Muhimi, janob Hallenborgning ta’kidlashicha, har bir dron uchun elektron raqamli belgilar va foydalanuvchilarning o’z reyslarini oldindan ro’yxatdan o’tkazish vositalarini o’z ichiga olgan transportni boshqarish tizimi zudlik bilan zarur.
«Bu bizga ma’lum bir hududda qaysi dronlarga ruxsat berilganini va qaysi birlariga ruxsat berilmaganini tezda aniqlash imkonini beradi», deydi janob Hallenborg.
«[Daniya] politsiyasi dronlarning ko’rinishi haqidagi xabarlar bilan to’lib toshgan. Ehtimol, bu dronlarning ko’pchiligi qonuniy maqsadlarda ishlamoqda», deya xulosa qiladi u.
O’tgan yili to’rtta aviabazada ko’rinishlar bo’lganidan keyin askarlarga tezroq harakat qilishga ruxsat berish rejalashtirilgan.
Pekin keskin pasayishdan qochdi, ammo AQSh tariflari kabi iqtisodiy muammolarga duch kelmoqda.
Yong’in Dakadagi kiyim-kechak va boshqa tovarlar saqlanadigan asosiy logistika markazida sodir bo’ldi.
Prabowo Subiantoning dinamik iqtisodiy o’sish va ijtimoiy o’zgarishlar haqidagi va’dalari jiddiy muammolarga duch keldi.
Pekin rahbarlari Xitoyning kelgusi o’n yillikdagi iqtisodiy maqsadlarini belgilaydigan rejani hal qilmoqda.
«`