Yuzlab izdoshlar Dalay Lamaning 90 yilligini nishonlash uchun Hindiston shimolida yig’ilishdi, chunki uning vorisi haqida e’lon qilinishi mumkinligi haqida umidlar ortib bormoqda.
Dalay Lama ofisi BBCga chorshanba kuni u video murojaat va bayonot e’lon qilishi rejalashtirilganini ma’lum qildi, garchi mazmuni oshkor etilmagan bo’lsa ham.
1959 yilda Dalay Lama Tibetda Xitoy hukumatiga qarshi muvaffaqiyatsiz qo’zg’olondan so’ng Hindistonda boshpana topdi.
Hindistonning shimoliy tog’li shaharchasi bo’lgan Dharamsalada surgundagi hukumatni tuzganidan beri, u Pekinning Tibet ustidan qat’iy nazoratiga qarshi bo’lganlar uchun hokimiyat manbai sifatida ko’rilgan.
Yakshanba kuni bo’ladigan muhim tug’ilgan kun, chorshanba kuni ertalab boshlanadigan uch kunlik 15-Tibet Diniy Konferensiyasi bilan boshlanadi. Bayramlar dushanba kuni, Tibet oy taqvimiga ko’ra Dalay Lamaning tug’ilgan kunini nishonlash bilan boshlandi.
Nishonlashlarda 7000 dan ortiq ishtirokchi, jumladan, bir nechta Hindiston vazirlari ishtirok etadi. Dushanba kuni suratlarda Dalay Lama ko’p yillik sodiq muxlisi bo’lgan Gollivud aktyori Richard Girga baraka berayotgani tasvirlangan.
Ilgari 90 yoshga to’lganida vorisligi haqida ma’lumot berishini aytgan Dalay Lama dushanba kuni shunday dedi: «Dalay Lamalar institutining davomi haqida gaplashishimiz mumkin bo’lgan qandaydir asos bo’ladi», ammo batafsil ma’lumot bermadi.
Nobel Tinchlik mukofoti laureati 600 yillik institutning davom etishi borasida avvalroq ziddiyatli fikrlarni bildirgan. Bir necha yil oldin u vorisi ayol bo’lishi yoki lavozim butunlay bekor qilinishi mumkinligini aytdi.
Biroq, so’nggi yillarda u, agar surgundagi tibetliklar orasida lavozimga keng qo’llab-quvvatlash mavjud bo’lsa (va bu bor), institut saqlanib qolishini va uning idorasi vorisni tayinlashini aytdi.
U doimiy ravishda uning vorisi Xitoydan tashqarida tug’ilishi kerakligini ta’kidlab kelmoqda, bu Pekinni g’azablantirdi.
Dalay Lamaning Tibet maqomini hal qilish uchun «o’rta yo’l»ni – Xitoy tarkibida haqiqiy o’zini o’zi boshqarishni himoya qilishiga qaramay, Pekin uni ayirmachi deb hisoblaydi. Uning ta’kidlashicha, Tibetda odamlarning turmush darajasi uning boshqaruvi ostida sezilarli darajada yaxshilangan.
Surgundagi Tibet parlamenti a’zosi Youdon Aukatsangning aytishicha, u shu hafta «aniq protsedura belgilanishini» kutmayapti.
«Menimcha, hamma Muqaddas Zotning qayta tug’ilishi haqida qandaydir vahiy bo’lishini kutmoqda. Lekin men juda aniq bir vahiy kutmayman», dedi u BBCga.
Uning so’zlariga ko’ra, hozirgi Dalay Lama «Tibet harakati uchun birlashtiruvchi va bog’lovchi kuch» va ba’zi tibetliklar jamiyatga va harakatning kelajagiga ta’siri haqida xavotirlar tufayli voris tez orada aniqlanishi kerak, deb hisoblashadi.
«Dalay Lama instituti Tibet kurashi uchun juda muhim. Shuningdek, bu Tibet kimligining ramzi va bizning ma’naviy panohimizdir. Bu davom etadi. Menimcha, bo’shliq bo’ladi, lekin biz davom etishimiz kerak, bizda tanlov yo’q», dedi u.
«Bizda to’ldirishimiz kerak bo’lgan juda, juda katta poyabzallar bor, lekin biz ularni to’ldirishimiz kerak, to’g’rimi? Menimcha, ko’p odamlar bu rolga kirishlari kerak, bir kishi etarli bo’lmaydi.»
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, agar u voris e’lon qilsa, Xitoy ham o’z Dalay Lamanini nomlashi kutilmoqda.
«Xitoy faqat Pekinda joylashgan Xitoy Kommunistik partiyasi Dalay Lamaning qayta tug’ilishini topishga vakolatli, deb ta’kidlaydi», dedi Vestminster universiteti xalqaro munosabatlar professori Dibyesh Anand BBCga.
«Bir necha oy yoki bir necha yil o’tgach, ular o’z shogirdlari kichkina bolani keyingi Dalay Lama sifatida aniqlaydilar va buni majburlaydilar. Albatta, tibetliklarning aksariyati buni rad etadi va dunyodagi odamlarning aksariyati bundan kuladi. Ammo unutmang, Xitoy resurslar jihatidan ulkan hokimiyatga ega, shuning uchun ular buni majburlashga harakat qilishadi.»
Aukatsang janoblarining ta’kidlashicha, «Tibet ichida Tibet xalqining qalbini va ongini nazorat qilishga urinishning barcha yillariga qaramay», Pekin «butunlay muvaffaqiyatsiz bo’ldi».
Uning ta’kidlashicha, Xitoy tomonidan tanlangan Dalay Lama «nafaqat tibetliklar, balki butun dunyo tomonidan tan olinmaydi, chunki Xitoy kelajakdagi Dalay Lamani topish uchun qonuniy asosga ega emas».
«Biz xavotirdamiz, lekin bizning tashvishimizga qaramay, Xitoy o’zining Dalay Lamasi bilan chiqishini bilamiz, biz uni Xitoy tomonidan tan olingan Dalay Lama deb ataymiz. Men Dalay Lamaning Tibet dunyosida yoki Buddaviylik dunyosida biron bir ishonchga ega bo’lishidan xavotirda emasman.»
Tibet buddaviylari ularning katta rohiblari qayta tug’ilishiga ishonishadi va agar tanlangan shaxs o’zidan oldingi ruhni o’zida mujassam etganiga ishonch hosil qilsalar, buddaviy rasmiylar tomonidan Dalay Lama tanlanadi.
Hozirgi – 14-Dalay Lama 1935 yil 6 iyulda Tibetning kichik qishlog’ida dehqon oilasida tug’ilgan va Lhamo Dhondub deb nomlangan. Ikki yoshida buddaviy rasmiylar qidiruv guruhi uni avvalgi 13 Dalay Lamaning qayta tug’ilishi sifatida tan oldi.
Uning rasmiy tarjimai holiga ko’ra, rasmiylar unga avvalgisiga tegishli bo’lgan narsalarni taqdim etganlarida, hal qiluvchi dalil paydo bo’ldi. Go’dak 13-Dalay Lamaga tegishli narsalarni to’g’ri aniqlab, «Bu meniki. Bu meniki», dedi.
To’rt yoshga to’lmasdan taxtga o’tirgan, u Tibet monastirida ta’lim olgan va Buddaviylik falsafasi bo’yicha doktorlik darajasiga ega.
Biroq, 1950 yilda, u 15 yoshga to’lganida, Mao Tszedunning yangi tashkil etilgan Kommunistik hukumatining qo’shinlari Tibetga kirdi. Bir yil o’tgach, Xitoy Tibetning Xitoy tarkibiga kirishini qonuniylashtiruvchi 17 banddan iborat shartnoma tuzdi.
1959 yilda Xitoy hukmronligiga barham berishga urinib, Tibet qo’zg’oloni bostirildi, natijada minglab namoyishchilar halok bo’ldi.
Dalay Lama 10 000 izdosh bilan piyoda Hindistonga qochib ketdi va Dharamsalada surgundagi hukumatni tuzdi. 2011 yilda u o’zining siyosiy rolidan voz kechdi, ammo Tibet buddizmining eng muhim ma’naviy rahbari bo’lib qolmoqda.
U bilan birga qochganlarning ba’zilari hali ham Tibetga qaytishga intilishadi.
«Mening ishonchim shuki, men Tibetga qaytaman. Agar men bo’lmasam, mening yosh avlodlarim albatta qaytishadi», dedi dushanba kuni bo’lib o’tgan bayramlarda qatnashgan 84 yoshli Lobsang Choedon.
Choedonning qizi va nabiralari Hindistonda tug’ilgan va butun umrini o’tkazgan. Shunga qaramay, uning 15 yoshli nabirasi Ngawang Lhundup o’zining ajdodlari yurtiga kuchli bog’liqlikni his qiladi.
Bolaligidan Tibet haqidagi hikoyalarni tinglagan holda, u hatto Xitoy hukmronligi ostida ham Tibetga tashrif buyurishni o’ylab ko’radi.
«Ammo agar u Xitoy bosqinidan xoli bo’lsa, men Tibetga qaytishdan juda xursand bo’lardim.»
Angliyaning Hindiston ustidan qozongan birinchi sinovdagi g’alabasi o’yinning eng uzoq formatini himoya qilishning yana bir sababi bo’ldi, deb yozadi Stefan Shemilt.
Angliya Jofra Archerni ikkinchi test uchun o’z tarkibida saqlab qoladi, chunki u tarkib bilan tanishishi «juda muhim», deydi sardor Ben Stokes.
9 iyulga qadar bir necha kun qolganda, tarif to’xtatilishi tugaydi, umidlar saqlanib qoladi, lekin muzokaralar qiyin.
Telangana shtatidagi Sigachi Industries bo’linmasida sodir bo’lgan portlashda bir nechta ishchilar jarohat oldi va halok bo’ldi.
Uttar-Pradesh hukumati Kumbh Mela ezilishida 37 kishi halok bo’lganini aytdi, ammo BBC kamida 82 kishining o’limini tasdiqladi.