Reychel Rivz o’zining so’nggi Byudjet murojaatnomasida soliqlar yanada oshirilishini e’lon qildi. U «oddiy odamlar» kelgusi yillarda soliqqa ko’proq hissa qo’shishini tan olgan holda, kansler «eng keng yelkali» odamlardan yukning katta qismini ko’tarishlari kutilishini ham aytdi.
Rivz Angliyada temir yo’l tariflarini muzlatish va Buyuk Britaniya bo’ylab yoqilg’i solig’ini muzlatish, shuningdek, uy elektr energiyasi to’lovlari bilan bog’liq ba’zi xarajatlarni kamaytirish kabi Byudjet qoidalari ko’plab oilalar duch kelayotgan hayot qimmatlashuvi bosimini yumshatishga qaratilganini ta’kidladi.
Hukumatning hisob-kitoblariga ko’ra, nafaqalarga ikki farzandli cheklovni bekor qilish Parliament oxirigacha nisbiy bolalar qashshoqligini 450 000 ga kamaytiradi va ta’sirlangan oilalarning o’rtacha daromadini yiliga 5 310 funtga oshiradi.
Lekin bu da’volar tekshiruvga bardosh bera oladimi?
BBC Verify Byudjetning turli demografik guruhlarga kutilayotgan moliyaviy ta’sirini tahlil qildi.
Byudjetning aniq ta’siri har bir xonadonning individual sharoitlariga qarab farqlanadi.
Masalan, kam daromadli va ikki nafardan ortiq bo’lmagan bolali shaxslar ikki farzandli nafaqa cheklovining bekor qilinishidan foyda ko’rmaydilar. Aksincha, oddiy daromadga ega bo’lgan, elektr transport vositalarini haydaydiganlar elektromobillar uchun masofa to’lovining joriy etilishi natijasida salbiy ta’sirga uchrashi mumkin.
Shunga o’xshash, yuqori daromadli, benzinli transport vositalaridan ko’p foydalanadigan yoki uy energiya sarfi yuqori bo’lgan shaxslar, asosan, kam daromadli uy xo’jaliklariga hayotning yuqori narxi bilan yordam berishga qaratilgan choralardan nomutanosib ravishda foyda olishlari mumkin.
Resolution Foundation tahlil markazi ushbu turli xil ta’sirlarni ko’rsatish uchun vakillik uy xo’jaliklarini modellashtirdi:
Ularning tahlillari shuni ko’rsatadiki, 2024 yildagi Kuzgi Byudjetdan beri barcha soliq va nafaqa o’zgarishlarini hisobga olganda, kam daromadli uy xo’jaliklari moliyaviy foyda ko’rish ehtimoli ko’proq, yuqori daromadli uy xo’jaliklari uchun esa buning aksi to’g’ri.
Jamg’arma shuningdek, pensiya yoshidagi uy xo’jaliklari Byudjet choralaridan ishlaydigan yoshdagi uy xo’jaliklariga qaraganda ko’proq foyda olishi mumkinligini aniqladi, 56% foyda oladi, bolali oilalarning esa faqat 33%.
Angliyadagi yangi yuqori qiymatli Kengash solig’i (2029-30 yillarga kelib har yili 400 million funt sterling yig’ishi kutilmoqda) va mulk, jamg’arma va dividend daromadlariga oshirilgan daromad solig’i stavkalari (har yili 2,1 milliard funt sterling yig’ishi kutilmoqda) kabi Byudjet choralari yuqori daromad oluvchilarga nomutanosib ta’sir ko’rsatadi, chunki boy odamlar ko’proq mulkka ega bo’lishga intiladi va ushbu manbalardan ko’proq daromad oladi.
Xuddi shu narsa ish joyidagi maoshdan voz kechish sxemalari orqali to’langan pensiya badallariga Milliy sug’urta solig’ini undirish rejasiga ham tegishli (4,7 milliard funt sterling yig’ishi kutilmoqda).
G’aznachilik tahlili shuni ko’rsatadiki, 2028-29 yillarga kelib Byudjetda ko’zda tutilgan soliq choralari Buyuk Britaniya daromad oluvchilarining eng yuqori 10 foizining daromadini taxminan 2000 funt sterlingga kamaytiradi.
Bunga javoban, o’rta daromad oluvchilar daromadlari taxminan 300 funtga kamayishini ko’radi, daromad oluvchilarning eng quyi 20 foizining daromadi esa taxminan 200 funtga kamayadi.
Daromad solig’i chegarasini 2027-28 yildan boshlab qo’shimcha uch yilga muzlatib qo’yish ko’pchilik daromad oluvchilarga salbiy ta’sir qiladi. Ushbu chora inflyatsiya bilan ularning daromadlari oshishi bilan ko’proq odamlarni – shu jumladan nisbatan oddiy daromadga ega bo’lganlarni – yuqori soliq to’lovchi qavs ichiga suradi.
Hozirda 12 571 funt sterling shaxsiy nafaqadan past daromad oladiganlar ish haqi ko’tarilsa-yu, chegaralar o’zgarmas bo’lib qolsa, birinchi marta soliq to’lovchiga aylanadi. Byudjet masalalari bo’yicha idora (OBR) 2029-30 yillarga kelib 780 000 ga yaqin odam soliq to’lay olishini taxmin qilmoqda.
G’aznachilik tahlili, shuningdek, kam daromad oluvchilar elektr energiyasi to’lovlarini kamaytirish, yoqilg’i solig’ini muzlatish va ikki farzandli cheklovni bekor qilish kabi choralardan yuqori daromad oluvchilarga qaraganda ancha ko’p foyda olishini ko’rsatadi, daromad oluvchilarning eng yuqori 30 foizi minimal naqd pulga ega bo’ladi.
Moliyaviy tadqiqotlar instituti asosiy Byudjet choralarini o’z tahliliga kiritdi.
Ushbu choralar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Tahlil markazi shunday xulosaga keladiki, 2030-31 yillarga kelib ushbu choralarning sof ta’siri kam daromad oluvchilarning eng past 20 foizining daromadida 220 funt sterlingdan 290 funt sterlinggacha oshish bo’ladi, eng yuqori 10 foizining daromadi esa taxminan 700 funt sterlingga kamayadi.
Biroq, ushbu hisob-kitoblar faqat Byudjet choralarining ta’sirini aks ettirishini unutmaslik muhim.
Buyuk Britaniya daromad taqsimotida qanday mavqega ega bo’lishidan qat’i nazar, shaxslarning umumiy daromadiga yakuniy ta’sir iqtisodiyotning kengroq natijalariga bog’liq bo’ladi.
OBRning Buyuk Britaniyaning umumiy o’sish prognozini pastga qarab qayta ko’rib chiqishi hukumatning turmush darajasini o’lchash uchun tanlangan ko’rsatkichi bo’lgan har bir kishi uchun o’rtacha haqiqiy uy xo’jaliklari tasarrufida bo’lgan daromad (RHDI) Parliament oxirigacha yiliga o’rtacha atigi 0,5% ga o’sishini aks ettiradi.
Resolution Foundation ma’lumotlariga ko’ra, bu Parliament davomida o’rtacha daromad o’sishi atigi 740 funt sterlingni (2025-26 yillardagi shartlarda) tashkil etadi va uni daromad o’sishi bo’yicha rekorddagi ikkinchi eng yomon Parliamentga aylantiradi.
Fil Lik tomonidan qo’shimcha xabarlar
Hozirda 10% ni tashkil etuvchi Bingo solig’i soliq kansleri tomonidan 2026 yil aprelidan boshlab kamaytirilishi e’lon qilindi.
Tahlil markazining ma’lumotlariga ko’ra, o’rtacha tasarrufida bo’lgan daromad keyingi besh yil ichida har yili o’rtacha «faqat» 0,5% ga o’sishi kutilmoqda.
Kir Starmer har doim nafaqa cheklovini bekor qilishni xohlaganini aytdi, ammo mablag ‘mavjud emas edi – endi esa mavjud.
Surreydagi biznes Reychel Rivzning Byudjetiga turlicha munosabatda bo’lishdi.
Ushbu yilgi Byudjetda biznesni qo’llab-quvvatlovchi sezilarli choralar kam edi.