«`html
Iyun oyi oxirigacha 30 darajadan yuqori haroratning ikkinchi davri uning g’ayrioddiy tabiati va iqlim o’zgarishining ta’siri darajasi haqida savollar tug’diradi.
Dushanba yoki seshanba kunlari Angliyaning janubi-sharqida 34 daraja issiq bo’lishi mumkin.
Bu sharoitlarga Yevropa ustida doimiy yuqori bosimli tizim, ko’pincha issiqlik gumbazi deb ataladi, sabab bo’lmoqda.
Iqlimshunos olimlar ushbu issiqlikning intensivligi bizning isib borayotgan iqlimimiz tomonidan shubhasiz kuchaytirilganini ta’kidlamoqda.
Ba’zilar bu haroratni yoz uchun odatiy deb bilishlari mumkin bo’lsa-da, ular 2022-yil iyul oyida Buyuk Britaniyada kuzatilgan rekord darajadagi 40 daraja haroratdan ancha past ekanligini ta’kidlash muhimdir.
Biroq, Buyuk Britaniyada o’rtacha o’ttiz daraja haroratning nisbatan kam uchraydiganligini tan olish juda muhimdir.
BBC tomonidan Met Office ma’lumotlarining tahlili shuni ko’rsatadiki, 20-asrning ikkinchi yarmida har o’n yilda bir marta 35 daraja yoki undan yuqori harorat kuzatilgan.
Biroq, bunday issiqlik tobora ko’proq uchramoqda. 2015 va 2024-yillar oralig’ida yillarning yarmi 35 daraja yoki undan yuqori haroratga guvoh bo’ldi.
Bu haroratlar, ayniqsa, yozning eng salqin oyi bo’lgan iyun uchun e’tiborga loyiqdir.
«Buyuk Britaniyada iyunda 34 daraja qayd etish nisbatan kam uchraydigan hodisa bo’lib, 1960-yillardan beri sanoqli kunlar bo’lgan», dedi Met Office iqlimshunos olimi doktor Emi Doerti.
Rekord darajadagi eng yuqori iyun harorati 1957 va 1976-yillarda 35,6 daraja bo’lgan. Undan keyin 2017-yilda iyunda 34,5 daraja va 2019-yilda 34,0 daraja qayd etilgan.
Prognozlarga ko’ra, 2025-yil ushbu darajalarga yaqinlashishi mumkin.
Bundan tashqari, Met Office’ning qo’shimcha ma’lumotlari shuni ko’rsatadiki, Buyuk Britaniyada 32 darajadan yuqori kunlarning chastotasi 2014-2023-yillar davomida 1961-1990-yillar davriga nisbatan uch barobardan ko’proq yuqori bo’lgan.
Iqlim o’zgarishi issiq to’lqinlarni kuchaytirishi va ularning ehtimolini oshirishi yaxshi hujjatlashtirilgan.
Ko’mir, neft va gazning yoqilishi, o’rmonlarning kesilishi bilan birga, atmosferaga karbonat angidrid va boshqa issiqxona gazlarini chiqaradi.
Bu gazlar issiqlikni ushlab turadi va Yerga isituvchi ta’sir ko’rsatadi.
Shu kunga qadar inson faoliyati sayyoraning sanoatgacha bo’lgan darajadan 1,36 daraja yuqori isishiga sabab bo’ldi, deb xabar berdi olimlar shu oy boshida.
Bu unchalik katta miqdor bo’lib tuyulishi mumkin bo’lsa-da, Yerning o’rtacha haroratining ozgina oshishi ham haddan tashqari issiqlikning intensivligini sezilarli darajada oshirishi mumkin.
Ushbu issiq to’lqin haroratiga iqlim o’zgarishining aniq hissasini aniqlash uchun qo’shimcha tahlil talab etiladi. Biroq, olimlar uning issiqlikni oshirishda shubhasiz rol o’ynaganiga qo’shiladilar.
«Ushbu issiq to’lqin neft, ko’mir va gazni yoqishni davom ettirmaganimizda bo’lganidan ko’ra issiqroq ekanligini bilish uchun bizga hech qanday atribusiya tadqiqoti kerak emas», dedi London Imperial kolleji dotsenti doktor Friderike Otto.
«Ko’plab tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, iqlim o’zgarishi Yevropada issiqlik kelganda mutlaq o’yin qoidasini o’zgartiruvchi omil bo’lib, issiq to’lqinlarni ancha tez-tez, ayniqsa, eng issiqlarini va yanada intensiv qiladi», deya qo’shimcha qildi u.
Ilmiy hamjamiyat hali ham issiqlik gumbazlarining shakllanishiga iqlim o’zgarishining ta’sirini faol ravishda o’rganmoqda, bu esa issiq to’lqinning bevosita sababi hisoblanadi.
Bir farazga ko’ra, Arktikadagi yuqori haroratlar, bu global o’rtacha ko’rsatkichdan deyarli to’rt barobar tezroq isigan, yuqori tezlikda harakatlanuvchi shamollarning yuqori balandlikdagi yo’lagi bo’lgan jet oqimiga ta’sir qilmoqda. Ushbu buzilish issiqlik gumbazlarining ko’payish ehtimoliga hissa qo’shishi mumkin.
Bu noaniq bo’lib qolayotgan bo’lsa-da, isib borayotgan sayyoraning asosiy ta’siri ular sodir bo’lganda issiqlik gumbazlarini kuchaytirishdir.
«Iqlim o’zgarishi issiqlik gumbazi paydo bo’lganda, u yanada issiq va xavfli haroratni keltirishi aniq», dedi Sent-Andrews universiteti iqlimshunosligi o’qituvchisi doktor Maykl Byrn.
Iqlim o’zgarishi davom etar ekan, issiq to’lqinlar tez-tez bo’lishi va potentsial ravishda yanada yuqori haroratga yetishi kutilmoqda.
«Yozgi issiq to’lqinlarning og’irligi, shuningdek, quruq va nam ob-havo hodisalarining ekstremalligi ham issiqxona gazlari emissiyasini jilovlab, isib borayotgan iqlimni barqarorlashtirmaguncha yomonlashda davom etadi», dedi Reding universiteti iqlimshunosligi professori Richard Allan.
O’rtacha o’ttiz daraja harorat dunyoning boshqa mintaqalarida ko’proq uchraydi.
Biroq, Buyuk Britaniya infratuzilmasi, shu jumladan yo’llar, temir yo’llar, kasalxonalar va qarov uylari, ko’pincha bunday haddan tashqari issiqlikka bardosh berish uchun yetarli emas.
Hukumatning mustaqil maslahatchisi bo’lgan Iqlim o’zgarishi qo’mitasi kelgusi o’n yilliklarda ko’proq mulklar qizib ketish xavfiga duch kelishi haqida ogohlantirdi.
Bundan tashqari, bu xavflar aholi o’rtasida bir xilda taqsimlanmagan.
«Konditsionerlar va boshqa sovutish tizimlari haroratning ko’tarilishi sharoitida salomatlikni, unumdorlikni va hayot sifatini saqlash uchun muhim ahamiyatga ega», dedi Oksford universiteti dotsenti doktor Radhika Xosla.
«Eng zaif odamlar, jumladan, keksa odamlar, yosh bolalar va homilador ayollar eng katta xavfga duch kelmoqda», deya qo’shimcha qildi Wellcome Trust sog’liqni saqlash xayriya tashkiloti iqlim ta’siri va moslashuvi bo’limi boshlig’i doktor Madlen Tomson.
«Buyuk Britaniyada 45 daraja issiqlik hozirda yaqinlashib kelayotgan xavf bo’lib, biz bunga xavfli darajada tayyor emasmiz.»
BBC jurnalisti Jastin Roulett bilan iqlim va atrof-muhit haqidagi so’nggi yangiliklardan xabardor bo’lish uchun Bizning Kelajak Yer axborotnomasiga obuna bo’ling. Buyuk Britaniyadan tashqaridasizmi? Bizning xalqaro axborotnomamizga bu yerda obuna bo’ling.
Endryu Muir fermerlarni o’z ichiga olgan mustaqil guruh bahsli Oziq moddalar bo’yicha harakat rejasini (NAP) baholashini e’lon qiladi.
London meri iqlim o’zgarishi tufayli 50 000 dan ortiq yerto’la mulklari xavf ostida ekanligini aytdi.
Doktor Yevgeniy Mohareb Buyuk Britaniya issiq to’lqinlarning qanchalik tez-tez uchrayotganini sezmay qolganidan ogohlantirdi.
Ispaniya, Italiya va Fransiya sog’liqni saqlash va yong’inlarning oldini olish uchun ogohlantirish berayotgan davlatlar qatorida.
Tuvaluning 4000 dan ortiq fuqarosi Avstraliyaga dunyoda birinchi iqlim vizasi uchun ovoz berishda ishtirok etdi.
«`