Damianning ushbu maqolani o’qishini tinglang.
Hujjatning yuqori qismida «Qidiruvdagi shaxs» deb yozilgan. Quyida yosh ayolning fotosurati, studiyada olingan bo’lishi mumkin bo’lgan yuzning yaqin suratidir. U kameraga to’g’ri qaraydi, ochiq tabassum qiladi, qora, yelkagacha uzun sochlari tartibli qilib taralgan.
Quyida qizil rangda ta’kidlangan: «Bir million Gonkong dollari miqdorida mukofot» va unga qo’shilgan Buyuk Britaniya telefon raqami.
Taxminan 95 000 funt sterlingga teng bo’lgan mukofotni olish bo’yicha ko’rsatmalar oddiy: «Ushbu qidiruvdagi shaxs va tegishli jinoyat haqida ma’lumot bering yoki uni Xitoy elchixonasiga olib boring».
Suratdagi ayol bino ichiga nazar tashlar ekan, sezilarli darajada noqulaylik his qiladi.
Biz London markazidagi avvalgi Qirollik zarbxonasi joylashgan ulkan bino tashqarisida turibmiz, Xitoy esa ushbu binoni Londondagi yangi, keng elchixonaga aylantirishga intilmoqda. U 1877 yildan beri foydalanilayotgan va ancha kichik bo’lgan hozirgi elchixonani almashtiradi.
London minorasi qarshisida joylashgan ushbu hudud allaqachon Xitoy xavfsizlik xodimlari va CCTV kameralari tarmog’i nazoratida.
«Men hech qachon bunchalik yaqin bo’lmaganman», – deydi Karmen Lau.
30 yoshli Karmen 2021 yilda Gonkongda demokratiyani qo’llab-quvvatlovchi faollar hibsga olinganidan keyin Buyuk Britaniyadan boshpana topgan.
Uning ta’kidlashicha, Buyuk Britaniya Xitoyning «avtoritar rejimi»ga o’zining yangi elchixonasini bunday tarixiy ahamiyatga ega hududda tashkil etishga ruxsat bermasligi kerak. Asosiy xavotir shundaki, katta elchixona siyosiy muxoliflarni ta’qib qilish yoki hatto bino ichida hibsga olishni osonlashtirishi mumkin.
Ba’zi dissidentlar, shuningdek, elchixonaning London moliyaviy okrugiga yaqinligi josuslik xavfini tug’dirishi mumkinligidan xavotirda. Bundan tashqari, mahalliy aholi potentsial xavfsizlik tahdidlaridan xavotir bildirishmoqda.
Mahalliy kengash avvalroq rejani rad etgan bo’lsa-da, hozirda qaror hukumatga bog’liq, yuqori martabali vazirlar esa kichik o’zgartirishlar kiritishni kutib, qo’llab-quvvatlashlarini bildirishmoqda.
Agar ma’qullansa, 20 000 kvadrat metr maydonni egallagan ushbu katta hudud Yevropadagi eng katta elchixonaga aylanadi. Ammo bu uning dushmanlari qo’rqqan xavfni haqiqatan ham keltirib chiqaradimi?
Xitoy sobiq Qirollik zarbxonasi joylashgan binoni 2018 yilda 255 million funt sterlingga sotib olgan. Hudud tarixga boy, London minorasi ko’chaning narigi tomonida joylashgan, uning bir qismi esa Vilgelm bosqinchi tomonidan qurilgan. Asrlar davomida u monarxlar uchun qarorgoh bo’lib xizmat qilgan.
Taklifga ko’ra, madaniyat markazi va 200 nafar xodim uchun turar joy quriladi. Biroq, yerto’la rejalarida xavfsizlik eshiklari orqasida noma’lum maqsadlarda foydalaniladigan xonalar ham tasvirlangan.
«Agar meni Xitoy elchixonasiga olib ketishsa nima bo’lishini tasavvur qilish men uchun oson», – deydi Karmen.
2022 yilda Gonkongdan kelgan demokratiyani qo’llab-quvvatlovchi namoyishchi kuch bilan Manchesterdagi Xitoy konsulligi hududiga olib ketildi va hujumga uchradi, bu esa Britaniya politsiyasining aralashuviga sabab bo’ldi.
2019 yilda Gonkong fuqarolarini Xitoyga ekstraditsiya qilishga ruxsat berish to’g’risidagi hukumat taklifiga javoban Gonkongda ommaviy norozilik namoyishlari boshlandi.
Xitoy javoban Gonkongning barcha saylangan mansabdor shaxslari, jumladan, o’sha paytda tuman kengashi a’zosi bo’lgan Karmen ham Xitoyga sodiqlik qasamyod qilishlarini talab qiluvchi qonun qabul qildi. Karmen iste’foga chiqishni tanladi.
Uning ta’kidlashicha, Xitoy davlat ommaviy axborot vositalarining jurnalistlari uni kuzata boshlagan. Xitoy markaziy hukumati tomonidan nazorat qilinadigan Ta Kung Pao gazetasi uning va uning hamkasblari kengash idoralarida ziyofatlar o’tkazganligi haqida birinchi sahifada maqola chop etdi.
«Rejimning taktikasini bilasiz», – deydi u. «Ular sizni kuzatib, ta’qib qilishga harakat qilishardi. Mening do’stlarim va hamkasblarim hibsga olinardi».
Karmen Londonga qochib ketdi, ammo u nishonga olinishda davom etayotganiga ishonadi.
Gonkong unga qarshi ikkita hibsga olish orderi chiqardi va uni «ajralishga undash va davlat xavfsizligiga tahdid solish uchun xorijiy davlat yoki tashqi elementlar bilan til biriktirish»da aybladi.
Mukofot xati Gonkongdan kelib chiqqan bo’lib, keyinchalik uning bir nechta qo’shnilariga yuborilgan.
«Rejim chet eldagi barcha potentsial faollarni yo’q qilishga [urinadi]», – deydi u.
Siyosatshunos va tarixchi, SOAS Xitoy instituti direktori Stiv Tsang Gonkongdan yoki boshqa maxsus kelib chiqishi bo’lgan shaxslarning yangi elchixonadan nima uchun noqulaylik his qilishini tushunadi.
Uning ta’kidlashicha, «Xitoy hukumati 1949 yildan beri odamlarni o’g’irlab, elchixona hududida ushlab turish tarixiga ega emas».
Biroq, u ba’zi elchixona xodimlari Buyuk Britaniyadagi xitoylik talabalar va dissidentlarni kuzatish, shuningdek, Xitoy manfaatlarini ilgari surish uchun olimlar, biznes rahbarlari va ta’sirga ega shaxslar kabi Buyuk Britaniya fuqarolarini nishonga olish uchun mas’ul bo’lishini ta’kidlaydi.
Xitoy elchixonasi BBCga «Xitoy va Britaniya xalqlari o’rtasidagi tushunish va do’stlikni, ikki davlat o’rtasidagi o’zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirishga sodiq. Yangi elchixonani qurish bizga bunday mas’uliyatlarni yaxshiroq bajarishga yordam beradi».
Ba’zi raqiblar tomonidan bildirilgan yana bir xavotir shundaki, Qirollik zarbxonasi joylashgan hudud Xitoyga London Siti kompaniyalari uchun sezgir ma’lumotlarni olib o’tadigan optik tolali kabellarga kirish orqali Buyuk Britaniya moliyaviy tizimiga kirib borish imkonini berishi mumkin.
Hudud avvalroq Barclays Bankning savdo maydoniga ega bo’lgan bo’lib, u Buyuk Britaniyaning moliyaviy infratuzilmasiga to’g’ridan-to’g’ri ulanishni ta’minlagan. Yaqin atrofdagi tunnel 1985 yildan beri Temza ostidan optik tolali kabellarni o’tkazib, shahardagi yuzlab firmalarga xizmat ko’rsatmoqda.
Zar bxona maydonida besh qavatli g’ishtli bino bor: Wapping telefon stantsiyasi, u ham London Siti shahriga xizmat qiladi.
Sauthempton universiteti optoelektronika tadqiqotchisi professor Periklis Petropulosning so’zlariga ko’ra, ishlaydigan telefon stantsiyasiga to’g’ridan-to’g’ri kirish shaxslarga ma’lumot to’plash imkonini berishi mumkin.
Ushbu omillar josuslik ehtimoli haqida ogohlantirishlarga olib keldi, jumladan, konservativ frontbencher Kevin Hollinrake va AQShdagi yuqori martabali respublikachilardan.
AQShning sobiq prezidenti Jo Bayden ma’muriyatida xavfsizlik sohasida tajribaga ega bo’lgan rasmiy shaxsning ta’kidlashicha, kabellarni o’tayotgan ma’lumotlarni yozib olishga qodir bo’lgan qurilmalar bilan ulab qo’yish butunlay mumkin va aniqlash deyarli imkonsiz bo’ladi.
«Elchixonadan yarim milgacha bo’lgan har qanday narsa zaif bo’ladi», – deydi u.
Biroq, u Xitoyning tizimlarni buzishning boshqa usullari borligi sababli, buni qilishga xohishi bo’lmasligi mumkinligini taxmin qilmoqda.
Ushbu xavotirlarga javob berar ekan, Xitoy elchixonasi shunday dedi: «Xitoyga qarshi kuchlar ushbu rejalashtirish arizasini ko’rib chiqishga aralashish uchun xavfsizlik xavfini bahona qilmoqda.
«Bu jirkanch harakat bo’lib, u mashhur emas va muvaffaqiyatga erishmaydi».
Qirollik zarbxonasining orqa tomonida 1980-yillarda qurilgan kvartiralarning qatori bor. 20 yildan ortiq vaqt davomida yashovchi Mark Nygate o’zining past bog’ devoriga ishora qiladi. «Elchixona xodimlari u yerda yashab, bizni kuzatib turishadi», – deydi u.
«Biz norozilik namoyishlari, xavfsizlik xavfi, maxfiyligimiz sababli u yerda [elchixonani] xohlamaymiz».
Elchixonaning raqiblari – Gonkong, Tibet va Uyg’ur jamiyatidan kelgan shaxslar, shuningdek, muxolif siyosatchilar allaqachon 6000 tagacha ishtirokchini jalb qilgan norozilik namoyishlarini o’tkazishgan.
Biroq, asosan, u elchixonaga qilingan hujumdan qo’rqadi, bu uning va uning qo’shnilarining hayotiga xavf solishi mumkin.
Hozirgi elchixona yaqinida yashovchi LSE hukumat departamentining tashrif buyuruvchi professori Toni Travers yangi qo’shnilar uchun shunga o’xshash norozilik namoyishlari yuzaga kelishiga ishonchi komil emas, agar ko’chirish amalga oshirilsa.
«Men hozirgi Xitoy elchixonasi tashqarisida yo’lni to’sib qo’yadigan doimiy norozilik namoyishlari bo’lganligi haqida hech qanday dalilga ega emasman… o’z-o’zidan ravshanki, bir qator boshqa davlatlarning elchixonalari va yuqori komissiyalari tashqarisida ancha katta norozilik namoyishlari bo’lib o’tadi».
Londondagi Xitoy elchixonasi taklif etilayotgan qurilish «atrof-muhitni sezilarli darajada yaxshilaydi va mahalliy jamiyat va tuman uchun foyda keltiradi» deb ta’kidlaydi.
Xitoyning ushbu hududni rivojlantirish bo’yicha dastlabki rejalashtirish arizasi 2022 yilda Tower Hamlets kengashi tomonidan xavfsizlik va xavfsizlik xavotirlari hamda norozilik namoyishlari va xavfsizlik choralarining turizmga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkinligi sababli rad etildi.
Xitoy rejaga o’zgartirish kiritish yoki apellyatsiya berish o’rniga, kutdi va 2024 yil avgust oyida, Leyboristlar hokimiyatga kelganidan bir oy o’tgach, xuddi shunday arizani qayta topshirdi.
23 avgust kuni ser Kir Starmer va Xitoy prezidenti Si Tszinpin telefon orqali birinchi marta muzokaralar olib borishdi. Keyinchalik ser Kir Sining elchixona masalasini ko’targanini tasdiqladi.
Shundan so’ng, bosh vazir o’rinbosari Angela Rayner tashqi ishlar vaziri Devid Lammining rag’batlantirishi bilan ushbu masalani kengash vakolatidan olib tashlash uchun o’z vakolatini ishga soldi.
Bu sobiq konservativ bosh vazir Rishi Sunak 2022 yilda Buyuk Britaniya-Xitoy munosabatlarining «oltin davri» tugaganini e’lon qilganidan keyin hukumatning Xitoy bilan aloqa qilishga qaratilgan harakatlari doirasida sodir bo’ladi.
Professor Traversning fikricha, siyosat rejalashtirish qarorlarida ishtirok etadi.
«Davlat kotibi oldidagi hujjatlar va masalaga ta’sir qiluvchi va uni o’rab turgan qonun asosida qaror qabul qilishi kerak», – deydi u.
«Ammo siyosat hech qanday rol o’ynamaydi deb tasavvur qilish soddalik bo’lar edi».
Global tahdidlar bo’yicha bosh vazirlarga maslahat bergan Buyuk Britaniya Milliy xavfsizlik kengashiga raislik qilgan sobiq diplomat Lord Piter Rikkets mamlakatning Xitoy bilan munosabatlarining murakkabligini ta’kidlaydi.
Iyun oyida nashr etilgan Milliy xavfsizlik strategiyasida hukumatning yondashuvidagi ziddiyatli ustuvorliklar ta’kidlangan bo’lib, unda Buyuk Britaniya iqtisodiyotini rivojlantirish uchun munosabatlardan foydalanish istagi, shuningdek, inson huquqlari va kiberxavfsizlik bo’yicha «davomiy keskinlik» ehtimoli tan olingan.
Ammo biznesdan foyda olish va inson huquqlarining buzilishini bartaraf etishning bu ikki tomonlamaligi hatto mumkinmi?
«Bu, albatta, ba’zi sohalarda dushman bo’lib, u bizning intellektual mulkimizni o’g’irlashga yoki fuqarolarimizni xaridor qilishga harakat qiladi», – deydi Lord Rikkets. «(Ammo) bu tijorat bozori, biz uchun juda muhim, va u iqlim va sog’liqni saqlash kabi katta global muammolarda o’yinchi.
«Biz Xitoyga bir vaqtning o’zida barcha toifalarda munosabatda bo’lishimiz kerak».
Uning so’zlariga ko’ra, elchixona qarori ushbu muammoning markazida yotadi. «O’tkir dilemmalar bor va tanlash kerak, elchixona, menimcha, ramziy bo’ladigan Xitoy bilan 30, 40 yoki 50 yillik munosabatlarga afzallik berish kerakmi.
«Yoki, shubhasiz, haqiqiy bo’lgan qisqa muddatli xavfsizlik tahdidlariga ustuvorlik berish kerakmi».
Konservativ deputat ser Iain Duncan Smith yangi elchixonani ma’qullash katta xato bo’lishiga amin. «Ular o’sishga erishishning yagona yo’li Xitoyga xushomad qilish va ularni investitsiya kiritishga majbur qilish deb o’ylashadi», – deydi u.
Biroq, xavfsizlik xavotirlariga qaramay, professor Tsangning ta’kidlashicha, rasmiylarni bitta katta elchixonada birlashtirish Buyuk Britaniyadagi faoliyatini kuzatishni osonlashtirishi mumkin.
«Xitoyliklarga o’z xodimlarini bitta hududga joylashtirishga ruxsat berish afzalroq», – deydi u, «chunki ular hozirda butun Londonda joylashgan, ularni kuzatib bo’lmaydi».
U elchixonani rad etish yoki ma’qullash biznes va savdoga ta’sir qiladi degan fikrda emas.
«Xitoyliklar mutlaq pragmatiklardir. Ular birdaniga yo’q, biz elchixonadan mahrum qilganingiz uchun sizga eng yaxshi elektromobillarimizni sotmaymiz demaydilar», – deydi u.
Ammo, «ular yangi elchixona hududiga ega bo’lganlari uchun Buyuk Britaniyaga Xitoy investitsiyalarini sezilarli darajada oshirmaydilar».
Agar Angela Rayner ushbu fikrga qo’shilsa, uning qarori Xitoyning Buyuk Britaniya banklarini tinglashi haqidagi ogohlantirishlarga qanchalik jiddiy qarashiga bog’liq bo’lishi mumkin.
Agar u elchixonani rad etsa, bu uning xavfini juda real deb baholagani uchun bo’lishi mumkin.
Yuqori tasvir kreditlari: Reuters, Richard Baker Getty Images orqali, SOPA Images Getty Images orqali va EPA -EFE/REX/Shutterstock
BBC chuqurlikda bu veb-sayt va ilovadagi eng yaxshi tahlillar uchun uy bo’lib, taxminlarga qarshi chiqadigan yangi nuqtai nazarlar va kunning eng katta masalalari bo’yicha chuqur hisobotlar bilan. Biz BBC Sounds va iPlayer’dagi fikrlashga undaydigan tarkibni ham namoyish etamiz. Quyidagi tugmani bosish orqali InDepth bo’limi haqida o’z fikr-mulohazalaringizni bizga yuborishingiz mumkin.
Ma’ruzachilar ham ta’qib qilinmoqda, deyiladi hisobotda, vazirlar tahdidlarga toqat qilmasliklarini aytishmoqda.
BBC tergovi Buyuk Britaniya aloqalariga ega bo’lgan onlayn tarmoqlar tomonidan mushuklar va mushukchalar mayib qilinib qiynoqqa solinganini aniqladi.
Mushuk Ekkls may oyida Isroil va Falastinga qilgan sayohatini 28 kunlik muddat tugaganidan keyin ro’yxatdan o’tkazdi.
Ba’zilar Buyuk Britaniyaning qarori muhim birinchi qadam deb hisoblaydi, boshqalar esa bu haqiqiy o’zgarish qilmaydi deb xavotirlanmoqda, deb yozadi BBCning xalqaro muharriri Jeremi Bouen.
Trumpning birinchi muddatidagi tariflari Xitoyga qaratilgan edi, ammo bu safar ular undan tashqariga chiqmoqda.