Buyuk Britaniya hukumatining uzoq muddatli qarz olish xarajatlari 1998-yildan beri ko’rilmagan darajaga ko’tarildi va yaqinlashib kelayotgan budjet oldidan kanslerga bosimni kuchaytirdi.
30 yillik davlat obligatsiyalari bo’yicha daromadlilik, qarz olish xarajatlarining asosiy ko’rsatkichi 5,72% ga ko’tarilib, hukumatning qarz olishi uchun qimmatroq muhitni anglatadi.
Davlat moliyasining holati haqida o’sib borayotgan xavotirlar fonida kansler Rachel Reeves joriy qarz olish va xarajat qilish bo’yicha ko’rsatmalarga rioya qilish uchun yil oxirida budjetda soliqlar oshirilishini joriy qiladi, degan umidlar ortib bormoqda.
Valyuta bozorlari ham tanglikni aks ettirdi, seshanba kuni funt sterling dollarga nisbatan 1% dan ko’proqqa qadrsizlandi.
Sterlingning dollarga nisbatan pasayishi 1,3388 dollarga yetdi va 7-avgustdan beri AQSh valyutasiga nisbatan eng past bahosini ko’rsatdi.
Qarz olish xarajatlarining oshishi faqat Buyuk Britaniya bilan cheklanib qolmadi, Germaniya, Fransiya va Gollandiyaning 30 yillik obligatsiyalari bo’yicha daromadlilik ham 2011-yildan beri eng yuqori nuqtaga yetdi.
Qo’shma Shtatlarda 30 yillik g’aznachilik obligatsiyalari bo’yicha daromadlilik bir oydan ko’proq vaqt ichida eng yuqori darajaga ko’tarildi.
Geosiyosiy taranglik, AQSh prezidenti Donald Trumpning savdo siyosati va Fransiya hukumatiga ishonch votumi kabi bir qator omillar global miqyosda hukumatning qarz olish xarajatlarining oshishiga hissa qo’shdi.
Jahon savdo tashkiloti rahbari Ngozi Okonjo-Iweala dunyo hozirda «global savdo qoidalarida eng katta uzilishni boshdan kechirayotganini» ta’kidlab, buni «so’nggi 80 yilda misli ko’rilmagan hodisa» deb baholadi.
Direktor general lavozimida ikkinchi muddatini boshlar ekan, xonim Okonjo-Iweala Reuters agentligiga Trumpning tariflarining to’liq ta’siri kelgusi yilgacha sezilmasligi mumkinligini aytdi, chunki ko’plab korxonalar ularni amalga oshirishdan oldin tovarlarni zaxiralab qo’ygan edi.
«Ehtimol, keyinroq, omborlardagi tovarlar tugashi bilan boshqa ta’sirlarni ko’ra boshlaymiz, ta’sirlar kirib kela boshlaydi, lekin biz kelgusi yilda ko’ramiz», dedi u.
«Biz hali ham o’sishni kutmoqdamiz.»
Hargreaves Lansdowndagi pul va bozorlar bo’limi boshlig’i Susannah Streeter, kansler budjetda «juda qiyin tanlovlar» oldida turganini va investorlar tomonidan «ogohlantirish» olganini ta’kidladi.
«Ular Buyuk Britaniya hukumatining qarzini sotmoqdalar, hukumat davlat moliyasini nazorat qilishni yo’qotishi mumkinligidan aniq xavotirda», dedi u.
Leyboristlar partiyasining daromad solig’i, QQS yoki «ishlaydigan odamlar» uchun milliy sug’urta kabi soliqlar oshirilmasligi haqidagi manifestdagi va’dasi Rivzning kuzgi budjetda amalga oshirishi mumkin bo’lgan potentsial soliq oshirishlari haqidagi taxminlarni kuchaytirdi.
Tavsiya etilgan variantlardan biri 2028-yilda tugashi rejalashtirilgan daromad solig’i chegaralarini muzlatishni uzaytirishdir.
Ushbu «yashirin soliq» yondashuvi vaqt o’tishi bilan ularning maoshlari oshishi bilan ko’proq odamlar yuqori soliq stavkalariga tortilishiga olib keladi.
Xabarlarga ko’ra, Rivz mulk soliqlariga o’zgartirish kiritishni ham ko’rib chiqmoqda.
«Yoz davomida soliqni oshirish bo’yicha juda ko’p variantlar muhokama qilinayotgan ekan, qabul qilingan qarorlar etarlicha o’ylanmagan bo’lishi mumkin degan xavotir bor», dedi xonim Streeter.
«Xavotir faqat hukumat g’aznasi to’ldirilmasligi emas, balki ular o’sish hisobiga to’ldiriladi, bu esa yomon aylanishga olib keladi.»
Dushanba kuni hukumat qisman qayta tuzishni e’lon qildi, unda Darren Jons, ilgari Rivzning o’rinbosari, bosh vazir tomonidan 10-sonli asosiy rolni topshirildi.
O’zgarishlar Dauning-stritdagi iqtisodiy bilimdonlikni kuchaytirishga qaratilgan. Angliya bankining sobiq gubernatori o’rinbosari Baronessa Shafik Keir Starmerning yangi bosh iqtisodiy maslahatchisi etib tayinlandi.
Ushbu harakatlar kelgusi kuzgi budjet ushbu Leyboristlar hukumatining hal qiluvchi lahzasi bo’lishini tan olishdir.
Hukumatlar investorlardan obligatsiyalar sotish orqali pul oladi – bu hukumat kelishilgan vaqt oxirida qaytarishga va’da bergan qarzdir.
30 yillik Buyuk Britaniya davlat obligatsiyalari – gilts sifatida tanilgan – bo’yicha daromadlilik bir necha oydan beri o’sib bormoqda va bu yuqori foiz to’lovlari tufayli hukumatga pul qarz olishni qimmatlashtiradi.
Hukumatning rasmiy prognozchisi, Budjet javobgarligi bo’yicha idora (OBR), kansler o’zining o’zi belgilagan fiskal qoidalariga javob beradimi yoki yo’qmi, degan savolni ko’rib chiqayotganda qarz olish xarajatlarini hisobga oladi.
U kansler bo’lganida, Rivz hukumatning qarz olishi bo’yicha ikkita qoidani belgilab berdi, u ularni qayta-qayta «muhokama qilib bo’lmaydigan» deb aytdi. Bular:
Rivzning bosim ostida qolishining bir qismi shundaki, uning ushbu qoidalarga rioya qilish uchun moliyaviy buferi nisbatan kichik 10 milliard funt sterlingni tashkil qiladi. Kansler yaqinda iqtisodiy o’sish bo’yicha ko’ngilsiz ma’lumotlardan so’ng soliqlar oshirilishini istisno qilishdan bosh tortdi.
Seshanba kuni Starmerning vakili hukumatning «bizning mustahkam fiskal qoidalarimizga bo’lgan qat’iy majburiyatimiz saqlanib qoladi», deya qo’shimcha qildi va «davlat moliyasini barqarorlashtirish» uchun zarur qarorlar qabul qilingan.
Ammo soyadagi kansler Mel Stridning aytishicha, so’nggi bozor harakatlari «Rachel Rivzdan kelgan yana bir iqtisodiy falokat va bozorlardan Leyboristlarga ishonchsizlikning aniq ovozi» bo’ldi.
«Soliqlar oshishi bilan iqtisodiyot hozir xavfli holatda», deya qo’shimcha qildi u.
Rivz o’z qoidalariga javob berish uchun budjetda qancha pul yig’ishi kerakligi haqida keng ko’lamli prognozlar mavjud.
Bunga ta’sir qiladigan omillardan biri hukumat duch kelayotgan qarz olish xarajatlaridir.
OBR davlat qarzi bo’yicha prognozlarini tuzayotganda barcha obligatsiyalar bo’yicha daromadlilikni ko’rib chiqadi.
Capital Economics kompaniyasining Buyuk Britaniya bo’yicha bosh iqtisodchisi Pol Deylzning aytishicha, Buyuk Britaniyada inflyatsiya va foiz stavkalari yo’li bilan bog’liq xavotirlar, global muammolar bilan birga, Buyuk Britaniya hukumatining qarz olish xarajatlarini oshirmoqda.
Bundan tashqari, u so’nggi yillarda belgilangan nafaqa sxemasidan belgilangan badal sxemasiga o’tishi sababli pensiya fondlari ham uzoq muddatli davlat qarzi sotib olmayotganini qo’shimcha qildi.
Janob Deylzning fikricha, Rivz o’zining fiskal qoidalariga rioya qilish va 10 milliard funt sterling buferini saqlab qolish uchun budjetda 18 milliard funt sterlingdan 28 milliard funt sterlinggacha pul yig’ishi kerak bo’ladi.
Uy xo’jaliklari va banklar «yuqori soliqlar yukini his qilishadi», dedi u.