Buyuk Britaniya va Fransiya tomonidan ishlab chiqilgan «bitta kiradi, bitta chiqadi» deb nomlangan tajriba loyihasi La-Mansh boʻgʻozini kesib oʻtuvchi kichik kemalar sonini kamaytirishga qaratilgan boʻlib, muhojirlarni hibsga olish yaqin kunlarda boshlanishi rejalashtirilgan.
Kelishuv shartlariga koʻra, kichik kemalar orqali Buyuk Britaniyaga kelgan ayrim shaxslar hibsga olinadi va keyinchalik Fransiyaga qaytariladi.
Bunga javoban Buyuk Britaniya Fransiyadan bir xil sondagi boshpana izlovchilarni qabul qiladi, ular avval La-Mansh boʻgʻozini kesib oʻtishga urinmagan va xavfsizlik va muvofiqlik baholaridan muvaffaqiyatli oʻtgan boʻlishi kerak.
Bosh vazir Ser Kir Starmer bu rejani «oylar davomidagi yetuk diplomatiya mahsuli» sifatida baholadi va u «haqiqiy natijalarni berishga» tayyorligini aytdi.
Aksincha, Konservativ partiya vakillari bu sxema «umuman hech qanday oʻzgarish qilmaydi» deb taʼkidlashdi.
Dastlab iyul oyida Ser Kir va Fransiya prezidenti Emmanuel Makron tomonidan eʼlon qilingan kelishuv Yevropa Komissiyasi va Yevropa Ittifoqi aʼzo davlatlari tomonidan huquqiy koʻrib chiqishdan oʻtishi kerak edi.
Buyuk Britaniya hukumati shundan beri «YEI Komissiyasi, Germaniya va boshqa aʼzo davlatlar ushbu innovatsion yondashuvga rozilik berdi», deb taʼkidladi va bu sxemani amalga oshirish uchun yoʻl ochdi.
Rejaga koʻra, La-Mansh boʻgʻozini kesib oʻtib, Buyuk Britaniyaga yetib borishga urinayotgan voyaga yetgan muhojirlar, agar ularning boshpana soʻrovi qabul qilinishi mumkin boʻlmasa, Fransiyaga qaytarilishi mumkin. Bu qaytarishlar bir necha hafta ichida boshlanishi kutilmoqda.
Buyuk Britaniya va xalqaro huquqqa koʻra, hukumat boshpana izlovchilarni ularning soʻrovi baholanmaguncha va rad etilmaguncha, oʻz vataniga qaytara olmaydi. Biroq, ularni oʻz soʻrovini koʻrib chiqishga tayyor boʻlgan xavfsiz mamlakatlarga yuborish mumkin.
Hukumat reja boʻyicha qaytarilishi va qabul qilinishi kerak boʻlgan muhojirlarning aniq sonini koʻrsatmagan, lekin «tajriba sxemasi davomida qaytarish tezligi va koʻlamini oshirish» niyatida ekanligini bildirgan.
Xabarlarga koʻra, haftasiga 50 kishigacha qaytarilishi mumkin, hozirda boʻgʻozni kesib oʻtayotgan odamlarning oʻrtacha haftalik soni 800 dan ortiq.
Ser Kir avvalroq tajriba loyihasi «sehrli tayoqcha emasligini» tan olgan, ammo bu yil sonlar sezilarli darajada oshganidan soʻng, odamlarni xavfli sayohatga chiqishdan toʻxtatadi, deb hisoblaydi.
30-iyul holatiga koʻra, 2025-yilda 25 000 dan ortiq odam kichik kemalarda La-Mansh boʻgʻozini kesib oʻtgan – bu 2024-yilning shu davriga nisbatan taxminan 49% ga yuqori.
Hukumat bu raqamlarni kamaytirish uchun kuchli bosimga duch kelmoqda, chunki avvalroq boʻgʻozni kesib oʻtishni osonlashtiruvchi «jinoiy guruhlarni yoʻq qilishga» vaʼda bergan edi.
Ichki ishlar vaziri Yvett Kuper bu kelishuvni «insoniyat tarixida misli koʻrilmagan» va «uyushgan jinoiy guruhlarning biznes modeliga putur yetkazish yoʻlidagi muhim qadam» deb olqishladi.
«Shuni ham aniq aytish kerakki, Buyuk Britaniya har doim taʼqib va nizolardan qochayotganlarga yordam berishda boshqa davlatlar bilan bir qatorda oʻz rolini oʻynashga tayyor boʻladi, ammo bu xavfli, noqonuniy va nazorat qilinmaydigan yoʻllar orqali emas, balki nazorat qilinadigan va boshqariladigan qonuniy yoʻl bilan amalga oshirilishi kerak», – dedi u.
Dushanba kuni hukumat odam savdogarlariga qarshi kurashish uchun 300 nafar Milliy jinoiy agentlik xodimini moliyalashtirish uchun 100 million funt sterling ajratilishini eʼlon qildi.
Shuningdek, u noqonuniy mehnatga qarshi kurashish, odamlarni Buyuk Britaniyaga kelishga undaydigan omillarni kamaytirish niyatini bildirdi.
Konservativ soyali ichki ishlar vaziri Kris Filp hukumatning Fransiya bilan tuzgan kelishuvi avvalgi Konservativ hukumat tomonidan taklif qilingan Ruanda rejasiga qaraganda kamroq samara berishini taʼkidladi.
«Noqonuniy kelganlarning 100% deportatsiya qilinadigan Ruandaga olib ketish siyosati oʻtgan yozda amalga oshirishga tayyor edi, ammo Mehnat partiyasi uni boshlanishiga bir necha kun qolganda bekor qildi va oʻrniga hech qanday reja taklif qilmadi», – dedi u.
«Natijada, bu yil La-Mansh boʻgʻozini noqonuniy muhojirlar kesib oʻtishi boʻyicha eng yomon yil boʻldi.»
Buyuk Britaniya va Fransiya iyul oyida bu reja haqida eʼlon qilganida, Asylum Matters xayriya tashkiloti bu chorani tanqid qilib, shunday dedi: «Odamlarning xavfli sayohatlarga chiqishini toʻxtatishning yagona yoʻli – ularga boshpana izlash uchun haqiqiy xavfsiz yoʻllarni berishdir.»