113 йил аввал, молиявий қийинчиликларга юз тутаётган британиялик тадбиркор Уильям Нокс Дарси Эрондан (ўша пайтдаги Форс) келган телеграммани олганида, хабар беришларича, «Агар бу рост бўлса, барча муаммоларимиз тугади», деб ҳайратланган. Нефт топилган эди, бу Дарсининг консессияси остидаги йиллар давом этган бесамар қидирувларга якун ясади.
Бу кашфиёт Австралиядаги олтин конларидаги муваффақиятидан кейин Дарси учун иккинчи бойликни белгилади. Буюк Британия, Эрон ва жаҳон учун Яқин Шарқнинг иқтисодий ва сиёсий тақдирини Ғарб билан ажралмас тарзда боғлади.
Дарсининг молиявий муаммолари тугаган бўлса-да, минтақадаги ноқулайлик сақланиб қолди. Бу ҳафта охирида ҳукумат яқинлашиб келаётган саноат стратегиясига тайёргарлик кўраётган бир пайтда, иккита муҳим савол катта аҳамиятга эга: беқарор минтақадаги ўзгариб бораётган вазият ва Буюк Британиянинг бундаги роли.
Вайтволл манбаси Буюк Британиянинг можародаги натижадаги улкан улушини таъкидлайди. Бу иштирок тарихий илдизларга эга бўлиб, Буюк Британиянинг дастлабки нефт кашфиётларидан олган молиявий фойдасини, 1922 йилдаги тўнтаришдаги иштирокини, Россия билан Иккинчи жаҳон урушидаги қўшма операцияларини, 1953 йилдаги тўнтаришни ва 1979 йилда айтиб юборилгунча Шоҳни қўллаб-қувватлашни ўз ичига олади. Шоҳнинг кетишига оид архив лавҳаларини бу ерда кўринг.
Собиқ юқори мартабали вазир Буюк Британиянинг Эрон билан кенг кўламли тарихий алоқаларини қайд этади. Яқиндагина кетма-кет ҳукуматлар, собиқ ташқи ишлар вазири Жек Стро бошчилигидаги дипломатик саъй-ҳаракатларга қарамай, Эроннинг ядровий мақсадлари юзасидан чуқур хавотир билдиришди. Бироқ, Буюк Британиядаги Эроннинг ҳаракатларига нисбатан хавотирлар сақланиб қолмоқда.
Кеча Эрон элчихонаси олдидаги жанжалдан кейин, рақиб намойишчилари ўртасидаги баҳсдан кейин, оғир тан жароҳати етказишда гумон қилиниб етти киши қўлга олинди. Ўтган ойда уч киши Буюк Британиядаги журналистларга қарши зўравонлик режалаштиришда айбланди, Эрон жосуслари сифатида ҳаракат қилишда айбланиб. MI5 директори 2022 йилдан бери Эрон қўллаб-қувватлаган йигирмата режага жавоб қайтарганини ва бу миллий хавфсизликка жиддий таҳдид солганини маълум қилди.
Эрон мухолифат гуруҳидаги манба Буюк Британияда терроризм ва экстремизмни тарғиб қилувчи кенг тармоқ мавжудлиги ҳақида огоҳлантириб, бундай ҳаракатлар Россиядан ҳеч қачон таҳаммул қилинмаслигини таъкидлади.
Айни пайтда ҳукуматнинг очиқ позицияси дипломатияга асосланган. АҚШ президенти Дональд Трампнинг Эроннинг ядровий иншоотларини нишонга олишда Исроилга ёрдам беришга оид таклифи Вайтволлда, жумладан, ташқи ишлар вазири Дэвид Ламмининг Вашингтонга дипломатик ташрифи ва фавқулодда Кобра йиғилишида фаол ҳаракатларни келтириб чиқарди. Бироқ, Трампнинг қарорни икки ҳафтага қолдириш ҳақидаги кейинги қарори дархол кескинликни юмшатди.
АҚШ расмийлари билан музокаралардан кейин Ламми АҚШнинг ҳарбий аралашуви таҳдидига қарамай, дипломатия имкониятларига нисбатан эҳтиёткорлик билан оптимизм билдирди. Алоҳида эътибор бериш керакки, Трамп маъмурияти ичида Исроилга потенциал ёрдам масаласида жиддий келишмовчиликлар мавжуд. Женевада кейинги дипломатик саъй-ҳаракатлар амалга оширилди, у ерда Ламми ва бошқа Европа ҳамтошлари Эрон ташқи ишлар вазири билан учрашди. Ҳеч қандай дархол келишувларга эришилмаган бўлса-да, кейинги мулоқотга тайёрлик белгиланди. Бироқ, баъзилар бу дипломатик ёндашувни самарадорлигига шубҳа билан қарашади.
Бир юқори мартабали шахс Европанинг иштирокини асосан аҳамиятсиз деб баҳолади, бу фикрни Эроннинг АҚШ билан тўғридан-тўғри мулоқотни афзал кўришини айтган президент Трамп қўллаб-қувватлади. Бошқалар дипломатик саъй-ҳаракатларни вақтинчалик ечим деб таърифлаб, Исроилнинг минтақавий статус-квони ўзгартириш ва Эроннинг ядровий қурол олишига йўл қўймасликка бўлган азму қарорини таъкидлашди. Собиқ юқори мартабали мансабдор Исроилнинг бу вазиятни ҳал қилишдаги шошилинчлигини таъкидлаб, буни ҳал қилувчи он деб ҳисоблади.
Яна бир хавфсизлик манбаси ваъзхонлик Европа позициясини самарасиз деб таъкидлаб, ўрнига Америка манфаатлари билан ҳамкорлик қилишга чақирди. АҚШ билан ҳамкорлик қилиш кўпинча британиялик бош вазирлар учун стратегик танлов бўлса-да, Трамп бошчилигидаги Эронга қарши ҳарбий зарбани қўллаб-қувватловчи Лейборист бош вазир учун ўзига хос сиёсий муаммоларни келтириб чиқаради.
Амалий ва юридик масалалар ҳам юзага келади. Собиқ дипломат ҳарбий зарбанинг самарадорлигига шубҳа билан қаради. Бошқа манба Буюк Британиянинг Эронга оид комплекс стратегиясининг йўқлигини танқид қилиб, унинг нуқтаи назари кўпинча Исроил ёки Ғазо масалалари призмаси орқали фильтрланаётганини таъкидлади. АҚШнинг ҳарбий ҳаракатларининг оқибатлари, айниқса, Эроннинг қарши ҳаракати бўлса, катта аҳамиятга эга бўлиб қолмоқда.
Буюк Британиянинг исталган иштироки, базадан фойдаланиш ёки логистикани қўллаб-қувватлаш орқали бўладими, унинг ҳуқуқий асослари, айниқса, ҳуқуқий маслаҳатларни эълон қилиш атрофидаги сиёсий мунозараларни инобатга олган ҳолда, синчиклаб текширилиши керак. Халқаро ҳуқуқнинг талқини кўпинча мослашувчан бўлиб қолади, бу сиёсий маневрларнинг пайдо бўлишига олиб келади. Амалдаги сиёсий муҳит яна бир қатлам мураккабликни қўшади.
Лейборист партия Ироқ урушининг мерос билан курашмоқда, бу ҳарбий ҳаракатларни қўллаб-қувватлашни нозик масалага айлантирмоқда. Бундан ташқари, Исроилнинг ҳарбий ҳаракатларига нисбатан исталган кўринишдаги қўллаб-қувватлаш сайловчиларнинг айрим қисмининг норозилигига сабаб бўлиши мумкин. Бу Ғазодаги вазият билан янада мураккаблашиб, Лейборист партия учун қўшимча сиёсий муаммоларни юзага келтириши мумкин.
Лора Книнг Off Air хабарномасига обуна бўлинг ва ҳафталик маълумотлар ва таҳлилларни Лора Куэнсбергдан олинг.
Ғазоликларнинг аҳволини ҳал қилиш Исроил ёки Американинг Эронга қарши ҳаракатларига қаршилик қилишдан фарқ қилса-да, бу масалалар ўзаро боғланиб, партия ичидаги мунозараларни кучайтириши мумкин. Собиқ юқори мартабали вазир АҚШнинг ҳарбий ҳаракатларига тўғридан-тўғри британиялик иштирокидан қочиш мақсадга мувофиқлигини таъкидлади, аммо Оқ уйнинг талабига риоя қилишдан қочиб бўлмаслигини тан олди.
Сер Кейр Стармернинг Эроннинг ядровий қурол олишини олдини олиш ёки Яқин Шарқдаги можарога аралашиш учун АҚШдан ёрдамни рад этиши жиддий сиёсий саволларни юзага келтиради. Оқ уй ҳозирча қарор қабул қилишни тўхтатган бўлса-да, АҚШ-Исроил ҳарбий ҳаракатларининг имконияти аниқ эҳтимол бўлиб қолмоқда.
Буюк Британиянинг Яқин Шарқ хавфсизлигидаги, нефт, савдо, разведка ва ҳарбий базаларни ўз ичига олган катта манфаатлари бу саволлар яқин келажакда Сер Кейр Стармерни безовта қилишини таъминлайди.
BBC InDepth веб-сайт ва иловада энг яхши таҳлиллар учун уйдир, янги нуқтаи назарлар билан тахминларни рад этади ва куннинг энг муҳим масалалари бўйича чуқур хабарлар беради. Шунингдек, биз BBC Sounds ва iPlayer’дан ҳам ўйлантирадиган контентни намойиш этамиз. Сиз бизга InDepth бўлимига оид фикр-мулоҳазаларингизни юборишингиз мумкин.