Yillar davomida sayyohlar Bedaviylar yo’lboshchiligi ostida Sinay tog’iga ko’tarilib, uning toza, toshloq hududida quyosh chiqishini kuzatishardi yoki Bedaviylar boshchiligidagi sayohatlarga chiqishardi.
Endi esa, Misrning eng muqaddas joylaridan biri – yahudiylar, nasroniylar va musulmonlar tomonidan hurmatga sazovor bo’lgan bu maskan, uni keng ko’lamli turizm rivojlanishiga aylantirish rejalari bilan bog’liq bahslar markazida.
Mahalliy aholi orasida Jabal Musa nomi bilan tanilgan Sinay tog’i, Muso payg’ambar o’n amrni olgan joy deb ishoniladi. Ko’pchilik, shuningdek, Injil va Qur’onga ko’ra, Xudo payg’ambarga yonayotgan butadan gapirgan joy ham shu ekanligiga ishonadi.
6-asrga oid, Grek Pravoslav cherkovi tomonidan boshqariladigan Avliyo Yekaterina monastiri ham shu yerda joylashgan. Gretsiyaning bosimidan so’ng, Misr hukumati monastirni yopish niyati yo’qligini va rohiblarga qolishga ruxsat berilishini aniqladi.
Biroq, tarixan izolyatsiya qilingan ushbu cho’l maskanining – monastir, shahar va tog’ni o’z ichiga olgan UNESCO Jahon merosi ob’ektining doimiy o’zgarishi bilan bog’liq jiddiy xavotirlar saqlanib qolmoqda. Hududda hozirda hashamatli mehmonxonalar, villalar va savdo markazlari qurilishi davom etmoqda.
Ushbu joy, shuningdek, an’anaviy Bedaviylar jamoasi bo’lgan Jebeleya qabilasining uyi hisoblanadi. Avliyo Yekaterinaning qo’riqchilari sifatida tanilgan qabila a’zolari allaqachon uylari va turistik eko-lagerlari buzilganini ko’rdilar va buning uchun deyarli hech qanday kompensatsiya olishmadi. Ular hatto yangi avtoturargohga yo’l ochish uchun mahalliy qabristonlaridan jasadlarni qazib olishga majbur bo’lishdi.
Loyiha turizmni rivojlantirishga qaratilgan muhim barqaror rivojlanish tashabbusi sifatida taqdim etilgan bo’lsa-da, u Sinay qabilalari bilan ishlash bo’yicha katta tajribaga ega bo’lgan britaniyalik sayohatchi yozuvchi Ben Xofflerning so’zlariga ko’ra, Bedaviylar jamoasiga ularning xohishiga zid ravishda yuklangan.
«Bu Jebeleya tasavvur qilgan yoki so’ragan rivojlanish emas. Aksincha, u mahalliy jamoaning manfaatlaridan ko’ra tashqi tomondan xizmat qilish uchun yuqoridan pastga qarab yuklanmoqda», dedi u BBCga.
«Ko’chmanchi merosga ega Bedaviylar qabilasi atrofida yangi shahar muhiti qurilmoqda», – deya qo’shimcha qildi u. «Bu ular har doim o’zlarini ajratib turishni tanlagan dunyo, ularning roziligisiz qurilgan va ularning vatanidagi o’rnini abadiy o’zgartiradigan dunyo.»
Mahalliy aholi, taxminan 4000 kishi, o’zgarishlar haqida ochiq gapirishga ikkilanishmoqda.
Gretsiya Misr rejalari bo’yicha eng ko’p ovoz chiqargan xorijiy davlat bo’lib, buning sababi uning monastir bilan aloqadorligidir.
Misr sudi may oyida dunyodagi eng qadimgi uzluksiz faoliyat yuritayotgan nasroniy monastiri Avliyo Yekaterina monastiri davlat yerida joylashganligi haqida qaror chiqarganidan so’ng, Afina va Qohira o’rtasidagi keskinliklar kuchaydi.
O’n yillik bahsdan so’ng, sudyalar monastir o’z egallab turgan yeri, shuningdek, atrofdagi arxeologik diniy joylardan faqat «foydalanish huquqiga ega» ekanligini e’lon qilishdi.
Afina arxiyepiskopi Ieronimos II, Gretsiya cherkovining rahbari, darhol ushbu qarorni qoraladi.
«Monastir mulki tortib olinmoqda va musodara qilinmoqda. Pravoslaviya va Ellenizmning ushbu ma’naviy mayoqi hozirda ekzistensial xavfga duch kelmoqda», dedi u.
Avliyo Yekaterinaning uzoq yillik arxiyepiskopi Damianos kamdan kam intervyusida Grek gazetasiga qaror «biz uchun og’ir zarba … va sharmandalik» bo’lganini aytdi. Uning vaziyatni hal etishi rohiblar o’rtasida jiddiy bo’linishlarga olib keldi va yaqinda u iste’foga chiqdi.
Quddus Grek Pravoslav Patriarxati ushbu muqaddas joy – u ekkleziyalik yurisdiksiyaga ega bo’lgan – payg’ambar Muhammadning o’zi tomonidan himoya xati berilganligini ta’kidladi.
Uning ta’kidlashicha, Vizantiya monastiri – unda Fotimiylar davrida qurilgan kichik masjid ham joylashgan – «nasroniylar va musulmonlar o’rtasidagi tinchlikning ifodasi va mojaro botqog’iga botgan dunyo uchun umid panohidir».
Bahsli sud qarori hali ham kuchda bo’lsa-da, diplomatik sa’y-harakatlar Gretsiya va Misr o’rtasida Avliyo Yekaterinaning Grek Pravoslavligini va madaniy merosini himoya qilishni ta’minlovchi qo’shma deklaratsiya bilan yakunlandi.
Misr 2021-yilda sayyohlar uchun davlat homiyligidagi Buyuk o’zgarishlar loyihasini boshladi. Rejaga mehmonxonalar, eko-lodjlar va katta tashrif markazini qurish, shuningdek, yaqin atrofdagi aeroportni kengaytirish va Muso tog’iga osma yo’l o’rnatish kiradi.
Hukumat rivojlanishni «Misrning butun dunyoga va barcha dinlarga tuhfasi» sifatida targ’ib qilmoqda.
«Loyiha tashrif buyuruvchilar uchun keng qamrovli turizm va ko’ngilochar xizmatlar bilan ta’minlaydi, [Avliyo Yekaterina] shahri va uning atrofidagi hududlarning rivojlanishiga yordam beradi, shu bilan birga toza tabiatning atrof-muhit, vizual va meros xususiyatlarini saqlab qoladi va Avliyo Yekaterina loyihalarida ishlayotganlar uchun turar joy bilan ta’minlaydi», dedi Uy-joy vaziri Sherif el-Sherbiny o’tgan yili.
Ishlar moliyalashtirish muammolari tufayli hech bo’lmaganda vaqtincha to’xtab qolganga o’xshasa-da, Avliyo Yekaterina monastiridan ko’rinadigan el-Raha tekisligi allaqachon sezilarli darajada o’zgartirilgan. Yangi yo’llar qurilishi davom etmoqda.
Bu joyda Isroil xalqi, Musoning izdoshlari, uning Sinay tog’ida bo’lgan vaqtida uni kutganlari aytiladi. Tanqidchilarning ta’kidlashicha, hududning noyob tabiiy xususiyatlari yo’q qilinmoqda.
Saytning ajoyib universal qadriyatini ta’kidlagan holda, UNESCO «atrofidagi qo’pol tog’li landshaft … Monastir uchun mukammal fonni tashkil qiladi» deb ta’kidlaydi.
U shunday deydi: «Uning joylashuvi bir tomondan tabiiy go’zallik va uzoqlik, ikkinchi tomondan insonning ma’naviy sadoqati o’rtasida yaqin aloqa o’rnatishga qaratilgan ongli urinishni ko’rsatadi.»
2023-yilda UNESCO o’z xavotirlarini bildirdi va Misrni rivojlanishni to’xtatishga, ularning ta’sirini baholashga va muhofaza qilish rejasini ishlab chiqishga chaqirdi.
Bu sodir bo’lmadi.
Iyul oyida Jahon merosini kuzatish tashkiloti UNESCO Jahon merosi qo’mitasini Avliyo Yekaterina hududini Jahon merosiga xavf ostida bo’lgan ob’ektlar ro’yxatiga kiritishga chaqiruvchi ochiq xat yubordi.
Kampaniya tashkilotchilari, shuningdek, Avliyo Yekaterina jamg’armasining homiysi sifatida qirol Charlzga murojaat qilishdi, u monastir merosini, shu jumladan uning qimmatli qadimgi nasroniy qo’lyozmalar to’plamini saqlash va o’rganish uchun mablag’ to’playdi. Qirol ushbu joyni «kelajak avlodlar uchun saqlanishi kerak bo’lgan buyuk ma’naviy xazina» deb ta’rifladi.
Ushbu mega-loyiha Misrda mamlakatning noyob tarixiga nisbatan sezgirlikning yo’qligi uchun tanqidga uchragan birinchi loyiha emas.
Biroq, hukumat o’zining dabdabali rejalarini kurashayotgan iqtisodiyotni jonlantirish uchun zarur deb biladi.
Misrning bir vaqtlar gullab-yashnagan turizm sektori Covid-19 pandemiyasining oqibatlaridan tiklana boshlagan edi, ammo u G’azo urushi va mintaqaviy beqarorlikning yangi to’lqini ta’siriga tushdi. Hukumat 2028-yilga kelib 30 million tashrif buyuruvchini jalb qilish maqsadini qo’ydi.
Ketma-ket Misr hukumatlari davrida Sinay yarim orolining tijorat rivojlanishi mahalliy Bedaviylar jamoalari bilan maslahatlashmasdan davom etdi.
Yarim orol 1967-yildagi Yaqin Sharq urushi paytida Isroil tomonidan qo’lga kiritilgan va faqat 1979-yilda ikki davlat tinchlik shartnomasini imzolaganidan keyin Misrga qaytarilgan. O’shandan beri Bedaviylar o’zlariga ikkinchi darajali fuqaro sifatida munosabatda bo’lishganidan shikoyat qilishmoqda.
Misrning mashhur Qizil dengiz yo’nalishlari, jumladan Sharm ash-Shayxning qurilishi 1980-yillarda Janubiy Sinayda boshlangan. Ko’pchilik ushbu rivojlanishlar va hozirda Avliyo Yekaterinada sodir bo’layotgan voqealar o’rtasida o’xshashliklarni ko’rmoqda.
«Bedaviylar mintaqaning aholisi edi va ular yo’lboshchilar, ishchilar, ijaraga beradigan odamlar edi», deydi misrlik jurnalist Mohannad Sabry.
«Keyin sanoat turizmi keldi va ular haydaldi – nafaqat biznesdan haydaldi, balki jismonan dengizdan orqaga, fonga haydaldi.»
Qizil dengiz yo’nalishlarida bo’lgani kabi, mamlakatning boshqa qismlaridan misrliklar yangi Avliyo Yekaterina rivojlanishida ishlash uchun olib kelinishi kutilmoqda. Biroq, hukumat Bedaviylar yashash joylarini ham «yaxshilayotganini» ta’kidlamoqda.
Avliyo Yekaterina monastiri so’nggi ming yillik va yarim yillikda ko’plab o’zgarishlarga bardosh berdi, ammo eng keksa rohiblar dastlab ushbu joyga kelganida, u hali ham uzoq sanctuar edi.
Qizil dengiz kurortlarining kengayishi yuqori mavsumlarda minglab ziyoratchilarni bir kunlik sayohatlarga olib kelishi bilan bu o’zgara boshladi.
So’nggi yillarda ko’pincha yonayotgan butaning qoldiqlari deb hisoblangan narsalardan o’tib ketayotgan yoki Kodeks Sinaitikusi sahifalarini ko’rsatadigan muzeyga tashrif buyurayotgan ko’plab odamlarni ko’rish mumkin edi – dunyodagi eng qadimgi saqlanib qolgan, deyarli to’liq, qo’lda yozilgan Yangi Ahd nusxasi.
Endi, monastir va joyning chuqur diniy ahamiyati saqlanib qolgan bo’lsa-da, uning atrofi va asrlar davomida shakllangan hayot tarzi qaytarib bo’lmaydigan o’zgarishlarga mahkum bo’lib tuyuladi.
Efiopiya Misr bilan keskinlikni keltirib chiqargan mega to’g’onni ochishga tayyorlanmoqda.
Saralashning to’rt bosqichi qolganligi sababli, 2026-yilgi FIFA Jahon chempionatiga qaysi Afrika jamoalari chiqishi mumkin va kim finalni o’tkazib yuborishi mumkin?
Surrey Politsiyasi konstabli Xanna Byrn 2023-yil sentyabr oyida tungi dam olishdan so’ng Korfuda vafot etdi.
To’siqlarni olib tashlash o’tgan hafta Londonda Misr hukumatini qo’llab-quvvatlovchi faol hibsga olinganiga javob sifatida keng tarqalgan.
Poyezd Marsa Matruhdan Misr poytaxti Qohiraga yo’l olgan edi.