Braziliyada taklif qilinayotgan qonun BMT ekspertining BBC Newsga bergan bayonotiga ko’ra, «jiddiy ekologik zarar va inson huquqlarining buzilishiga» olib kelishi, jumladan Amazon o’rmonlari uchun ham o’nlab yillik ekologik himoya choralarini bekor qilishi mumkin.
BMTning maxsus ma’ruzachisi Astrid Puentes Rianoning ta’kidlashicha, Braziliya shu yilning oxirida COP30 iqlim sammitiga tayyorgarlik ko’rayotgan bir paytda, rivojlanish loyihalarini tasdiqlashni tezlashtirish rejalari xavotir uyg’otmoqda.
Shu oyning boshida braziliyalik qonunchilar yo’llar, to’g’onlar, energetika ob’ektlari va konlar kabi infratuzilma loyihalari uchun ekologik litsenziyalashni soddalashtirishga qaratilgan choralarni ma’qulladi, ammo qonun loyihasi hali prezidentning rasmiy tasdig’ini kutmoqda.
Tanqidchilar bu taklifni «vayronagarchilik qonuni» deb atashdi va bu atrof-muhitning degradatsiyasi va o’rmonlarning kesilishi ko’payishiga olib kelishi mumkinligi haqida ogohlantirishdi.
Tarafdorlarning ta’kidlashicha, yangi umummilliy litsenziyalash tizimi kompaniyalar uchun o’zlarining rejalashtirilgan loyihalari qabul qilib bo’lmaydigan ekologik zararga olib kelmasligini isbotlash uchun ko’pincha uzoq va murakkab jarayonni soddalashtiradi.
Taklif etilayotgan o’zgarishlarga ko’ra, ba’zi ishlab chiquvchilarga kichikroq deb hisoblangan loyihalar uchun onlayn shakl orqali o’zlarining ekologik ta’sirini mustaqil ravishda e’lon qilishga ruxsat beriladi, bu tarafdorlarning fikricha, byurokratiyani qisqartiradi, ammo tanqidchilar buni jiddiy xavotir deb bilishadi.
Rianoning BBCga aytishicha, u yumshatilgan qoidalar «ba’zi konchilik loyihalariga» taalluqli bo’lishidan va «Amazon mintaqasiga ta’sir qilishidan» xavotirda.
U, shuningdek, loyiha litsenziyalarini katta o’zgarishlarsiz avtomatik ravishda uzaytirish rejalari haqida «juda xavotirda» ekanligini bildirdi: «Bu ushbu loyihalarda atrof-muhitga ta’sirni baholashga to’sqinlik qiladi. Ba’zi loyihalar konchilik loyihalari yoki infratuzilma loyihalarini o’z ichiga oladi, ularda to’liq baholash zarur.»
«Bu o’rmonlarning kesilishiga ham olib keladi. Loyihalarni o’zgartirish yoki davom ettirish Amazonkada tegishli baholashsiz o’rmonlarning kesilishini anglatishi mumkin.»
Amazondagi o’rmonlarning kesilishi va yerlarning tozalanayotganining asosiy sababi qishloq xo’jaligi va konchilikdir, ba’zan noqonuniy ravishda. Rianoning ta’kidlashicha, qonun loyihasi bunday faoliyatning oldini olish bo’yicha sa’y-harakatlarda «orqaga ketish» qadamini anglatadi.
Uning so’zlari yaqinda chop etilgan yangi tahlildan keyin yangradi, 2024-yilda Amazonkada o’rmonlarning keng ko’lamli kesilishi, qurg’oqchilik natijasida kuchaygan o’rmon yong’inlari o’rmonlarning kesilishi bosimini kuchaytirmoqda.
Taklif qilinayotgan qonun ekologiya agentliklariga strategik loyihalarni litsenziyalash bo’yicha qaror qabul qilish uchun 12 oylik muddat beradi, uni 24 oygacha uzaytirish mumkin. Ushbu muddatga rioya qilmaslik avtomatik ravishda litsenziya tasdiqlanishiga olib kelishi mumkin.
Tarafdorlarning ta’kidlashicha, bu korxonalarga gidroelektr to’g’onlari kabi toza energiya va don tashish uchun temir yo’llarni o’z ichiga olgan loyihalarni qiynab kelayotgan kechikishlarning oldini olish orqali aniqlikni ta’minlaydi.
Riano yanada samarali tizimlarga ehtiyoj borligini tan oldi, ammo baholashlar «har tomonlama» va «fanga asoslangan» bo’lishi kerakligini ta’kidladi.
Qonun, shuningdek, tub aholi yoki an’anaviy Quilombola jamoalari – afro-braziliyalik qullarning avlodlari – bilan maslahatlashuv talablarini ma’lum hollarda, agar ular bevosita ta’sir qilmasa, yengillashtiradi.
BMT ekspertlari tezlashtirilgan baholashlar ishtirokni cheklashi va inson huquqlariga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkinligi haqida xavotir bildirishdi.
Qonun loyihasini qo’llab-quvvatlovchilarning ta’kidlashicha, u iqtisodiy rivojlanishni, shu jumladan qayta tiklanadigan energiya loyihalarini rag’batlantiradi, iqtisodiy o’sishga yordam beradi va korxonalar va davlat uchun xarajatlarni kamaytiradi.
Biroq, tanqidchilar atrof-muhitni muhofaza qilishning zaiflashishi ekologik ofatlar xavfini oshirishi va tub aholi huquqlarini buzishi mumkinligidan xavotirda.
Xususan, BMT ekspertlarining ta’kidlashicha, qonun loyihasi ekologik muvozanatli muhitni kafolatlaydigan konstitutsiyaviy huquqlarga zid kelishi mumkin, bu esa huquqiy muammolarga olib kelishi mumkin.
Senat va Deputatlar palatasidan o’tgan qonun loyihasi hozirda prezidentning tasdig’ini kutmoqda.
Prezident Lula da Silvaning yangi qonunni ma’qullash yoki veto qo’yish haqida qaror qabul qilish uchun 8 avgustgacha vaqti bor.
Braziliyaning Atrof-muhit va iqlim o’zgarishi vaziri Marina Silva qonun loyihasiga qat’iy qarshi chiqdi va uni atrof-muhitni muhofaza qilishga «halokatli zarba» deb qoraladi.
Biroq, u avvalroq Amazon havzasida neft qazib olish takliflari kabi masalalarda prezident bilan kelishmovchilikka borgan.
Agar prezident qonun loyihasiga veto qo’ysa ham, konservativ yo’nalishdagi kongress veto qo’yishga urinishi mumkinligi ehtimoli saqlanib qoladi.
Braziliya Iqlim kuzatuv markazi qonun loyihasini Braziliyaning harbiy diktaturasidan beri «eng katta ekologik orqaga chekinish» deb baholadi, o’sha paytda yo’llarni qurish va qishloq xo’jaligini kengaytirish Amazonkada o’rmonlarning ko’payishiga va ko’plab tub aholi jamoalarining ko’chirilishiga hissa qo’shgan.
Rianoning ta’kidlashicha, Braziliyadagi olimlarning hisob-kitoblariga ko’ra, qonun loyihasi «mamlakatda 18 million gektardan ortiq maydonning, Urugvayning kattaligidagi himoyasini bekor qiladi», deya qo’shimcha qildi u, «oqibatlari juda katta».
Ekspertlarning ogohlantirishicha, bu harakat federal hukumatning iqlim o’zgarishiga qarshi kurashish qobiliyatini jiddiy cheklaydi.
Iqlim bo’yicha favqulodda holat e’lon qilgandan so’ng, kengash shahar 2030 yilgacha uglerod neytralligiga erishish maqsadini qo’ydi.
G’ishtlar – earth4Earth startap kompaniyasi tomonidan – butun shahar bo’ylab pilot loyihalarda qo’llanilmoqda.
Emissiyalarni tezroq kamaytirishga qaratilgan sa’y-harakatlarga qaramay, Avstraliya aholi jon boshiga eng katta ifloslantiruvchi davlatlardan biri hisoblanadi.
O’rta yer dengizi quyosh bilan sinonimdir, ammo kuchayib borayotgan issiq to’lqinlar ta’tillarni buzmoqda va hatto insonlarning hayotiga zomin bo’lmoqda. Mana, siz uning ajoyib manzaralaridan qanday bahramand bo’lishingiz mumkin – xavfsiz tarzda.