«`html
Braziliyaning Belém shahrida boʻlib oʻtayotgan COP30 BMT iqlim boʻyicha muzokaralarida keskinlik kuchaydi, sammit yakunlanishi arafasida qazilma yoqilgʻi boʻyicha bahs-munozaralar avj oldi.
Kelishmovchilikning asosi global miqyosda qazilma yoqilgʻiga qaramlikni kamaytirishga qaratilgan kelishuvning qanchalik qatʼiy boʻlishi kerakligi haqidagi turli fikrlarga borib taqaladi, bu esa iqlim oʻzgarishining asosiy omili sifatida keng eʼtirof etilgan.
Ushbu bahs turli davlatlar bloklari oʻrtasida boʻlinishni keltirib chiqardi va ikki haftalik sammit davomida bitimni yakunlash uchun barcha 194 ishtirokchining konsensusiga ehtiyoj tugʻildi.
Mahfiy muzokaralar xonalari ichidagi manbalar muhokamalar tobora murakkablashib borayotganidan dalolat beradi.
«Juda koʻp janjal bor», – dedi xona ichidagi muzokarachilardan biri BBCga bergan intervyusida, bahsning qanchalik qizgʻinligini taʼkidlab.
Braziliya prezidenti Luis Inasio Lula da Silva, Buyuk Britaniya kabi davlatlar bilan birgalikda davlatlardan qazilma yoqilgʻi isteʼmolini kamaytirish boʻyicha yanada kuchliroq va tezlashtirilgan majburiyatni qoʻllab-quvvatlamoqda.
Ushbu tashabbus ikki yil avval Dubayda boʻlib oʻtgan COP28da erishilgan kelishuvga asoslanishni maqsad qilgan boʻlib, unda imzo chekuvchilar «qazilma yoqilgʻidan uzoqlashish» majburiyatini olgan.
Braziliyada taqdim etilgan dastlabki kelishuv loyihasida, jumladan muddatlar ham boʻlgan uchta variant mavjud boʻlsa-da, soʻnggi versiyada qazilma yoqilgʻi haqida hech qanday aniq eslatma yoʻq.
Fransiya atrof-muhit vaziri Monik Barbutning taʼkidlashicha, «neft ishlab chiqaruvchi davlatlar – Rossiya, Hindiston, Saudiya Arabistoni, lekin koʻplab rivojlanayotgan davlatlar ham ularga qoʻshilgan» bitimni toʻsib qoʻymoqda. Uning qoʻshimcha qilishicha, «Hozirgi holatda bizda hech narsa qolmadi.»
BBC izoh olish uchun Saudiya Arabistoniga murojaat qildi.
Muzokaralar xonasidan tashqarida jurnalistlarga murojaat qilar ekan, Energetika xavfsizligi va nol natijaga erishish boʻyicha davlat kotibi Ed Miliband Buyuk Britaniyaning muzokaralarda qazilma yoqilgʻi boʻyicha keyingi harakatlar rejasini «tirik» saqlashga qatʼiy qaror qilganini aytdi.
«Bu qiyin, ter toʻkish, umidsizlikka soladi. Fikrlarda katta tafovut bor», – deb tan oldi u.
«Biz bir yoʻli yoki boshqa yoʻli bilan, 80 dan ortiq davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlangan ushbu innovatsion gʻoya, qazilma yoqilgʻidan uzoqlashish yoʻl xaritasiga ega boʻlish, ushbu COPda tirik saqlanishiga qatʼiy qaror qildik», – dedi u.
Janob Miliband yana shunday dedi: «Menimcha, 10-20 yildan keyin odamlar: «Siz atrofingizdagi iqlim inqirozini koʻrgan avlod edingiz. Siz chora koʻrdingizmi? Siz vazifani uddaladingizmi?» deyishadi. Menga kelajakda odamlar biz haqimizda nima deb oʻylashi haqidagi shu tuygʻu kuch beradi.»
Ayrim rivojlanayotgan davlatlar qazilma yoqilgʻi boʻyicha bitimni qoʻllab-quvvatlashdan voz kechdi va avvalo boy davlatlar iqlim oʻzgarishining oqibatlariga moslashishga yordam berish uchun iqlim boʻyicha moliyaviy yordam koʻrsatish boʻyicha vaʼdalarini bajarishi kerakligini taʼkidladi.
«Bizga moslashuvni moliyalashtirish kerak, chunki biz allaqachon chiqindilarni kamaytirish uchun koʻp ish qilmoqdamiz», – dedi Pokiston delegatsiyasi rahbari Aisha Moriana BBC News nashriga.
«Chekni kim toʻlaydi? Ushbu pulni olishni kutmoqdamiz», – dedi u.
Pokiston yangi moliyaviy kafolatlar olgandan soʻng qazilma yoqilgʻi boʻyicha bitimni qoʻllab-quvvatlaydimi, degan savolga Moriana xonim shunday javob berdi: «Bu bir necha soat ichida sodir boʻlishi mumkin emas va bu koʻp moliyalashtirishni talab qiladi.»
Yoʻlaklarda faollar «qazilma yoqilgʻiga yoʻl yoʻq» deb shior aytishdi va «Amazon neftini toʻxtating» va «1,5S xavf ostida: harakat qilish vaqti» kabi xabarlar yozilgan bannerlarni namoyish qilishdi.
«Yaxshi natija bizga kurashishga arziydigan kelajak va hozirgi zamonni berishi mumkin», – dedi BBC Newsga Meksikadan Xalqaro yoshlar iqlim harakati kampaniyasi vakili Shurabe Merkado.
«Bizning avlod eng katta xavf ostida va biz eng koʻp xavfga duchor boʻlamiz.»
Ushbu uchrashuv milliy manfaatlarini muvozanatlashtirish va iqlim oʻzgarishi global muammosini hal etishga urinayotgan davlatlar uchun oʻta qiyin va nozik diplomatik jarayonning namunasidir.
Ayrim kuzatuvchilar koʻpincha ajratilgan vaqtidan oshib ketadigan ushbu murakkab, huquqiy muhokamalarning samaradorligiga shubha bilan qarashmoqda.
Biroq, boshqalar soʻnggi yillarda iqlim oʻzgarishiga qarshi kurashishda qoʻlga kiritilgan muhim yutuqlarni, jumladan, qayta tiklanadigan energiya, elektromobillar va tabiatni muhofaza qilish sohasidagi yutuqlarni, bularning barchasi COP kelishuvlari bilan bogʻliqligini taʼkidlamoqda.
COPda muhokama qilinayotgan boshqa masalalar orasida boy davlatlar tomonidan iqlim oʻzgarishi taʼsiriga koʻproq duchor boʻlgan rivojlanayotgan davlatlarga vaʼda qilingan iqlim boʻyicha moliyalashtirishdagi nomuvofiqlik ham bor.
Kelishuvning soʻnggi loyihasida 2030-yilgacha davlatlar uchun mavjud boʻlgan moliyalashtirishni uch barobar oshirish boʻyicha global saʼy-harakatlar qoʻllab-quvvatlanadi.
Biroq, ushbu moliyalashtirish boy davlatlardanmi yoki xususiy sektor kabi muqobil manbalardanmi kelishi kerakligi hali aniq emas.
Ushbu noaniqlik kambagʻalroq davlatlar oʻrtasida norozilikni keltirib chiqarishi mumkin, ular boy davlatlardan koʻproq yordam olishni xohlashadi va oʻtgan yili Ozarbayjonning Boku shahrida boʻlib oʻtgan COP29da kelishuvni tanqid qilib, uni yetarli emas deb hisoblashdi.
Oʻrmonlarning kesilishi, ayniqsa Braziliya Amazonkasining chekkasida keng tarqalgani ham bahsli masala boʻldi.
Kelishuvning yangi loyihasida oʻrmonlarning kesilishiga qarshi kurashish boʻyicha avvalgi iboralar yumshatilgan.
«Oʻrmonni oʻz uyi deb biladigan yovvoyi hayvonlar va mahalliy aholi bundan yaxshiroq narsaga loyiqdir», dedi World Animal Protection tashqi aloqalar direktori Kelli Dent.
Ikki haftalik uchrashuv ikki marta evakuatsiya bilan toʻxtatildi.
Oʻtgan hafta bir guruh namoyishchilar «Bizning oʻrmonlarimiz sotilmaydi» degan yozuvlar bilan Belémdagi COP oʻtkaziladigan maydonga bostirib kirdi.
Payshanba kuni yongʻin sodir boʻldi, oʻtkaziladigan joyni qoplagan qoplamada teshik ochildi va 13 kishi is gazidan zaharlanish oqibatida jarohatlandi. Sammit evakuatsiya qilindi va kamida olti soatga yopildi.
Sammit mahalliy guruhlardan eng koʻp delegatlarni oʻz ichiga olgani uchun maqtovga sazovor boʻldi.
Har hafta pochta qutingizga yetkaziladigan BBC iqlim muharriri Jastin Roulettning soʻnggi iqlim va atrof-muhit yangiliklari haqidagi eksklyuziv fikr-mulohazalari uchun «Kelajak Yer» axborot byulletenimizga obuna boʻling. Buyuk Britaniyadan tashqaridamisiz? Bu yerda xalqaro axborot byulletenimizga obuna boʻling.
Talabalar turli davlatlarning rollarini oʻynadilar, nutq soʻzladilar va kelishuv tuzish uchun «muzokaralar» olib bordilar.
Hindiston oʻzining avvalgi iqlim boʻyicha harakatlar rejasining asosiy maqsadiga erishganini aytdi, lekin koʻpchilik uning koʻproq harakat qilishi kerakligini aytmoqda.
Iqlim muharriri Jastin Roulett Braziliyadagi BMT iqlim boʻyicha muzokaralarida yongʻin sodir boʻlgan paytda boʻlgan edi.
Avstraliya endi Turkiyaning iqlim boʻyicha muzokaralarga mezbonlik qilish uchun arizasini qoʻllab-quvvatlaydi, buning evaziga ularning vaziri ularga raislik qiladi.
Prezident Lulaning hukumati oʻz madaniyati va atrof-muhitini muhofaza qilish uchun 10 ta yangi mahalliy yerlarni tan oldi.
«`