«`html
Birlashgan Millatlar Tashkilotining yadro nazorati boʻyicha rahbari maʼlum qilishicha, Eron uranni boyitishni qayta boshlash qobiliyatiga ega, ehtimol qurol darajasidagi material uchun, «bir necha oy ichida».
Xalqaro Atom Energiyasi Agentligi (XAEA) Bosh direktori Rafael Grossining taʼkidlashicha, AQShning Eron obʼektlariga yaqinda bergan zarbalari sezilarli, ammo «toʻliq emas» zarar yetkazgan. Bu baho sobiq prezident Donald Trumpning Eronning yadro obʼektlari «butunlay yoʻq qilingan» degan daʼvolariga zid.
«Ochigʻini aytsam, hamma narsa yoʻqoldi va u yerda hech narsa yoʻq deb boʻlmaydi», dedi Grossi shanba kuni.
Isroil 13-iyun kuni Eronning yadro va harbiy obʼektlariga zarbalar berdi va Eron yadro qurolini ishlab chiqishga yaqinlashayotganini taʼkidladi.
Keyinchalik, Qoʻshma Shtatlar zarbalarga qoʻshilib, Eronning uchta yadroviy obʼektini nishonga oldi: Fordo, Natanz va Isfahon.
Ushbu obʼektlarga yetkazilgan zararning toʻliq koʻlami oqibatlarida noaniq boʻlib qoldi.
BBCning AQShdagi media hamkori CBS Newsga bergan intervyusida Grossi shanba kuni Tehronda «bir necha oy ichida… santrifugalarning bir nechta kaskadlari aylanib, boyitilgan uran ishlab chiqarishi mumkin»ligini aytdi.
Uning taʼkidlashicha, Eron «sanoat va texnologik salohiyatni» saqlab qolgan… shuning uchun ular xohlasalar, buni yana boshlashlari mumkin.»
XAEAning bahosi Eronning yadro imkoniyatlari hali ham mavjudligini koʻrsatuvchi avvalgi hisobotlarga mos keladi. Pentagonning sizdirilgan dastlabki bahosi AQSh zarbalari dasturni faqat bir necha oyga kechiktirgani ehtimolini koʻrsatdi.
Biroq, kelajakdagi razvedka hisobotlari obʼektlarga yetkazilgan zarar haqida qayta koʻrib chiqilgan bahoni taqdim etishi mumkin.
Bunga javoban Trump Eronning yadroviy obʼektlari «butunlay yoʻq qilinganini» qatʼiy taʼkidladi va ommaviy axborot vositalarini «tarixdagi eng muvaffaqiyatli harbiy zarbalardan birini kamsitishga» urinishda aybladi.
Hozirda Eron va Isroil oʻrtasida oʻt ochishni toʻxtatish rejimi amal qilmoqda.
Biroq, Trumpning taʼkidlashicha, agar razvedka millat uranni xavotirli darajaga boyitayotganini koʻrsatsa, u Eronga qarshi qoʻshimcha harbiy harakatlarni «albatta» koʻrib chiqadi.
Eron Qurolli Kuchlari Bosh shtabi boshligʻi Abdolrahim Musaviy yakshanba kuni Tehronda Isroil oʻt ochishni toʻxtatish rejimiga rioya qilishiga ishonchi yoʻqligini aytdi.
«Biz urushni boshlamadik, lekin biz tajovuzkorga butun kuchimiz bilan javob berdik va dushmanning oʻz majburiyatlariga, jumladan, oʻt ochishni toʻxtatish rejimiga rioya qilishiga shubha bilan qarayotganimiz sababli, agar yana hujumga uchrasak, kuch bilan javob berishga tayyormiz», dedi Musaviy davlat televideniyesi orqali.
Eron rasmiylaridan zarar koʻlami haqida ziddiyatli bayonotlar yangradi.
Eronning Oliy Rahbari Oyatulloh Ali Xomenei payshanba kuni qilgan nutqida zarbalarning ahamiyatini kamaytirdi. Aksincha, Tashqi ishlar vaziri Abbos Aragʻchi zararni «haddan tashqari va jiddiy» deb baholadi.
Eronning XAEA bilan allaqachon tarang boʻlgan munosabatlari chorshanba kuni yanada murakkablashdi, Eron parlamenti agentlikka nisbatan Isroil va AQShga nisbatan xolislikda ayblab, u bilan hamkorlikni toʻxtatishga harakat qildi.
Tehron XAEAning shikastlangan obʼektlarni tekshirish soʻrovini rad etdi. Juma kuni Aragʻchi X da shunday deb yozdi: «Grossining kafolatlar bahonasida portlatilgan joylarga tashrif buyurishga qatʼiy turishi maʼnosiz va hatto yomon niyatda boʻlishi mumkin.»
Isroil va AQShning soʻnggi hujumlari oʻtgan oy XAEAning hisobotidan soʻng sodir boʻldi, unda Tehron 20 yil ichida birinchi marta oʻzining yadroviy qurolni tarqatmaslik majburiyatlarini buzgani aniqlandi.
Eron oʻzining yadroviy dasturi faqat tinchlik, fuqarolik maqsadlarida ekanligini taʼkidlamoqda.
Eronning hamkorlik qilishni istamasligiga qaramay, Grossi Tehron bilan muzokaralar davom etishiga umid bildirdi.
«Men Eron bilan oʻtirib, buni koʻrib chiqishim kerak, chunki oxir-oqibatda, bu narsa, harbiy zarbalardan keyin, uzoq muddatli yechimga ega boʻlishi kerak, bu faqat diplomatik boʻlishi mumkin», dedi u.
Dunyo davlatlari bilan 2015-yilda imzolangan yadroviy kelishuvga koʻra, Eronga uranni 3,67% dan yuqori tozalikda boyitish cheklangan edi – bu tijorat yadroviy elektr stansiyasi yoqilgʻisi uchun mos daraja – va unga Fordo zavodida 15 yil davomida har qanday boyitish faoliyatini olib borish taqiqlangan edi.
Biroq, 2018-yilda oʻsha paytdagi prezident Trump Qoʻshma Shtatlarni kelishuvdan chiqardi va bu Eronning yadro qurolini ishlab chiqish potentsialini etarli darajada hal qilmaganini taʼkidladi. Keyin u AQSh sanktsiyalarini tikladi.
Bunga javoban Eron kelishuvning cheklovlarini, ayniqsa boyitishga tegishli boʻlganlarini bosqichma-bosqich buzdi. U 2021-yilda Fordoda boyitish faoliyatini qayta boshladi va XAEA maʼlumotlariga koʻra, toʻqqizta yadro qurolini qurish uchun etarli boʻlgan 60% boyitilgan uranni toʻplagan.
Senat rahbariyati xarajatlar rejasiga dastlabki ovoz berish uchun qoʻllarni burdi, bu hali yakuniy tasdiqni talab qiladi.
AQSh prezidentining haftasi gʻazabli chiqish bilan boshlandi, ammo u toʻrtta yirik siyosiy gʻalabani nishonlash bilan yakunlandi.
DRK sharqidagi oʻnlab qurolli guruhlar oʻt ochishni toʻxtatish rejimini qabul qiladimi yoki yoʻqmi, aniq emas.
AQSh tarixan mamlakatda tugʻilgan har bir kishiga avtomatik ravishda fuqarolik bergan, ammo bu printsip global miqyosda meʼyor emas.
BBC muxbiri Nomia Iqbal sud qarorini va uning prezidentlik hokimiyatiga qanday taʼsir qilishi mumkinligini tahlil qiladi.
«`