Shimoliy qutb doirasidan ancha yuqorida, Svalbard arxipelagi Norvegiya materik qismi va Shimoliy qutb oʻrtasida joylashgan.
Bu chekka, togʻli va muzlagan yerda koʻplab oq ayiqlar va bir nechta kichik aholi punktlari joylashgan.
Longyearbyen, dunyodagi eng shimoliy shahar, shunday aholi punktlaridan biridir. Uning tashqarisida, foydalanishdan chiqarilgan koʻmir konida Arktika Jahon Arxivi (AJA) — yer osti maʼlumotlar ombori joylashgan.
Mijozlar maʼlumotlarini omborda plyonkaga saqlash uchun pul toʻlaydilar, bu esa uni asrlar davomida saqlash imkonini beradi.
Taʼsischi Rune Bjerkestrand ekskursiya paytida «Bizning vazifamiz maʼlumotlarning texnologik eskirish va vaqt oʻtishi natijasida yoʻqolib ketishini oldini olishdir», deb tushuntiradi.
Chiroqlar yoʻlimizni yoritib turgan holda, biz qorongʻi yoʻlakdan oʻtib, eski temir yoʻl relslari boʻylab togʻ yonbagʻriga 300 metr chuqurlikka tushib, arxivning metall eshigiga yetib bordik.
Ombor ichida, yuk konteynerida koʻplab kumush paketlar mavjud boʻlib, ularning har birida maʼlumotlarni saqlaydigan plyonka rulolari joylashgan.
Janob Bjerkestrand taʼkidlaganidek, «Bu xotiralar, merosning ulkan toʻplami. Raqamli sanat va adabiyotdan tortib musiqa, kinolarga qadar — nimani xohlasangiz, barchasi bor.»
Sakkiz yil oldin tashkil etilganidan beri arxiv 30 dan ortiq mamlakatdagi muassasalar, kompaniyalar va jismoniy shaxslardan 100 dan ortiq depozitlarni qabul qildi.
Raqamli asarlardan Toj Mahalning 3D skanerlari, Vatikan kutubxonasining qadimgi qoʻlyozmalari, sunʼiy yoʻldosh suratlari va Edvard Munkning mashhur «Qichqirigʻi»ni misol qilish mumkin.
AJA tijorat korxonasi boʻlib, u ham janob Bjerkestrand boshchiligidagi norvegiyalik Piql maʼlumotlarni saqlash kompaniyasining texnologiyalaridan foydalanadi. Uning ilhomi yaqin atrofdagi Global Urugʻ Omboridan olingan.
Janob Bjerkestrandning kuzatishlariga koʻra, «Bugungi kunda maʼlumotlar koʻplab tahdidlarga duch keladi. Terrorizm, urush, kiberhujumlar — roʻyxat juda uzun.»
U Svalbardni maʼlumotlarni xavfsiz saqlash uchun ideal joy deb biladi. «Bu juda izolyatsiya qilingan! Mojarolar, inqirozlar va falokatlardan uzoqda. Bundan ham xavfsizroq nima boʻlishi mumkin?»
Yer osti ombori qorongʻu, quruq va doimiy ravishda nol darajadan past haroratli boʻlib, janob Bjerkestrandning taʼkidlashicha, bu asrlar davomida plyonkani saqlash uchun ideal shart-sharoitlardir.
Uning ishontirishlaricha, hatto global isish tufayli sodir boʻlishi mumkin boʻlgan abadiy muzning erishi ham omborning strukturaviy yaxlitligiga hech qanday tahdid solmaydi.
Xonaning orqa tomonida yana bir katta metall quti GitHubning Kod Omborini oʻz ichiga oladi.
Dasturiy taʼminot ishlab chiqaruvchisi bu yerga operatsion tizimlar, dasturiy taʼminotlar, veb-saytlar va ilovalarning asosi boʻlgan yuzlab ochiq kodli rulolarni arxivladi.
Dasturlash tillari, sunʼiy intellekt vositalari va uning 150 million foydalanuvchisining barcha faol ommaviy omborlari ham saqlangan.
GitHubning bosh operatsion direktori Kayl Deygl BBCga bergan intervyusida: «Dasturiy taʼminotning kelajagini himoya qilish insoniyat uchun juda muhim, bu bizning kundalik hayotimizning ajralmas qismidir», deydi.
Uning firmasi turli xil uzoq muddatli saqlash yechimlarini oʻrgangan va qiyinchiliklarni tan olgan. «Baʼzi usullar uzoq muddatli saqlashni taʼminlaydi, ammo ularni qaytarib olish uchun maxsus texnologiya talab etiladi.»
Norvegiyaning janubidagi Piqlning shtab-kvartirasida maʼlumotlar fayllari fotosensitiv plyonkaga kodlanadi.
Katta mahsulot ishlab chiquvchisi Aleksey Mantsev plyonka rulon orqali oʻtayotganini namoyish etib, «Maʼlumotlar bit va baytlar ketma-ketligidir», deb tushuntiradi. «Biz bu bitlarni tasvirlarga aylantiramiz; har bir ramka taxminan sakkiz million pikselni oʻz ichiga oladi.»
Qayta ishlangan plyonka kulrang tusga ega boʻlib, mayda QR kodlar massasiga oʻxshaydi. Janob Mantsevning tushuntirishlariga koʻra, maʼlumot oʻzgarmas va osonlik bilan tiklanadigandir.
«Biz uni qattiq diskni oʻqishga oʻxshash tarzda skaner qilishimiz va dekod qilishimiz mumkin, lekin plyonkada.»
Uzoq muddatli saqlash bilan bogʻliq asosiy muammo kelajakdagi kirish imkoniyatidir. Piql buni plyonkaga kattalashtirilgan, optik ravishda oʻqiladigan qoʻllanmani qoʻshish orqali hal qiladi.
Kundalik maʼlumotlar yaratish avvalgi barcha darajalarni oshib ketmoqda, ammo mutaxassislar texnologiya eski formatlarni eskirgan deb hisoblaganda potentsial raqamli qorongʻu davr haqida ogohlantirmoqda.
Bu hozirgi fayl formatlarini disketalar va DVDlar kabi eskirgan qilib qoʻyishi mumkin.
Koʻplab firmalar uzoq muddatli maʼlumotlarni saqlashni taklif qilmoqdalar.
LTO (Linear Tape Open) magnit lentalari keng tarqalgan, ammo yangi innovatsiyalar saqlash usullarini inqilob qilishga vaʼda bermoqda.
Masalan, Microsoftning Silica loyihasi lazerlar yordamida maʼlumotlarni saqlash uchun 2 mm qalinlikdagi shisha panellarni ishlatadi. Sauthempton universiteti olimlari inson genomini saqlaydigan 5D xotira kristalini yaratdilar.
Bu kristal tarixiy hujjatlarni himoya qiladigan avstriyalik tuz konida joylashgan Insoniyat xotirasi omborida saqlanadi.
Arktika Jahon Arxivi yiliga uch marta depozitlarni qabul qiladi. BBCning tashrifi davomida yoʻqolib borayotgan tillarning yozuvlari va Chopinning qoʻlyozmalari soʻnggi qoʻshimchalar qatoriga kirdi.
Deniz sathining koʻtarilishi tufayli tahdid ostida boʻlgan Janubiy Tinch okeani orollarini hujjatlashtirgan fotograf Kristian Klauvvers ham oʻz asarini taqdim etdi.
«Men Marshall orollarining vizual yozuvlarini — kadrlar va suratlarni joylashtirdim», deydi u. «Eng baland nuqtasi uch metr; ular iqlim oʻzgarishining katta taʼsiriga duch kelmoqdalar.»
Jaguar Daimler meros jamgʻarmasining arxivchisi Joanne Shortlend tarixiy avtomobil modellari haqidagi yozuvlar, muhandislik chizmalari va fotosuratlarini joylashtirgandan keyin: «Bu juda taʼsirli va gʻayritabiiy edi», deydi.
«Mening formatlarimning koʻpi eskirmoqda. 20 yoki 30 yil ichida kirishni taʼminlash uchun fayl formatlarini doimiy ravishda yangilashingiz kerak. Raqamli dunyo koʻplab muammolarni keltirib chiqaradi.»
Buyuk Britaniya hukumati AQShning tarif bitimidagi Xitoy investitsiyalariga «veto yoʻq»ligini bildirdi.
Qisqa muddatli ijaraga berish kompaniyasi sayohat tajribalarini kengaytirishni maqsad qilgan.
AQShda yuqori tezlikdagi temir yoʻl yoʻq, ammo ikkita liniya qurilmoqda va yana bir nechta liniyalar rejalashtirilgan.
Yaqinda amalga oshirilgan ishdan boʻshatishlar yaponiyalik avtomobil ishlab chiqaruvchining oʻtgan yil ichida ishchi kuchining 15% qisqarishini anglatadi.
Xitoylik onlayn sotuvchilar ilgari AQShga kam qiymatli buyumlarni joʻnatish uchun «de minimis» teshigini ishlatishgan.