«`html
AQSh rasmiylari Karib dengizida bir qator kemalarga qarshi zarbalar berganliklari haqida xabar berishdi, natijada giyohvand moddalar savdosida ayblangan bir nechta shaxs halok bo’lgan.
Prezident Donald Trump sentyabr oyida birinchi shunday operatsiya haqida e’lon qilib, AQSh kuchlari Venesueladan kelayotgan kemani yo’q qilganini aytdi. U kemani Tren de Aragua karteli boshqarayotganini va AQShga mo’ljallangan narkotik moddalarni olib ketayotganini aytdi.
So’nggi haftalarda shunga o’xshash zarbalar haqida keyingi e’lonlar berildi. Ushbu e’lonlarga cheklangan donador tasvirlar hamroh bo’ldi, ammo giyohvand moddalar savdosi haqida muhim dalillar yo’q va nishonga olingan kemalarda bo’lganlarning shaxsiga oid batafsil ma’lumotlar berilmagan.
Trump ma’muriyatidagi rasmiylar ushbu harakatlar AQShga noqonuniy giyohvand moddalar oqimini to’xtatishga qaratilgan o’zini himoya qilish harakatlari ekanligini ta’kidlashdi. Biroq, zarbalar mintaqaviy manfaatdor tomonlarning qoralashiga sabab bo’ldi.
Bir holatda, Kolumbiya prezidenti AQShning nishonga olingan kema Venesuela ekanligi haqidagi da’vosiga qarshi chiqib, uning «ichida Kolumbiya fuqarolari bo’lgan Kolumbiya» ekanligini ta’kidladi – bu da’voni Oq uy rad etdi.
Dastlabki zarbadan so’ng, BBC Verify xalqaro va dengiz huquqi bo’yicha mutaxassislar bilan maslahatlashdi. Ushbu mutaxassislarning bir nechtasi AQSh kemaga hujum qilishda noqonuniy harakat qilgan bo’lishi mumkinligini taxmin qilishdi.
AQSh Birlashgan Millatlar Tashkilotining Dengiz huquqi bo’yicha konventsiyasini imzolamagan bo’lsa-da, AQSh harbiy xizmatchilarining huquqiy maslahatchilari ilgari AQSh «uning qoidalariga muvofiq harakat qilishi kerak» deb ta’kidlashgan.
Konventsiyaga ko’ra, imzolagan davlatlar ma’lum istisnolardan tashqari, xalqaro suvlarda harakat qilayotgan kemalarga aralashmaslikka rozi bo’lishadi. Ushbu istisnolarga «qizg’in ta’qib» kiradi, bunda kema mamlakat suvlaridan ochiq dengizga ta’qib qilinadi.
«Kemani to’xtatish uchun kuch ishlatilishi mumkin, ammo odatda bu o’ldirmaydigan choralar bo’lishi kerak», dedi Belfast Queens universiteti professori Luk Moffett.
Professor Moffett, shuningdek, tajovuzkor taktikalardan foydalanish «huquqni muhofaza qilish idoralari xodimlarining jiddiy jarohat olishi yoki hayotini yo’qotishining bevosita xavfi bo’lgan taqdirda, o’zini himoya qilishda oqilona va zarur bo’lishi» kerakligini ta’kidladi va AQSh harakatlari «dengiz huquqi bo’yicha noqonuniy» bo’lishi mumkinligini qo’shimcha qildi.
Mutaxassislar, shuningdek, Tren de Aragua karteli a’zolari deb taxmin qilinganlarning o’ldirilishi kuch ishlatishni tartibga soluvchi xalqaro huquqni buzishi mumkinligi haqida xavotir bildirishdi.
BMT Nizomining 2(4)-moddasi mamlakatlarga hujumga uchraganda yoki o’zini himoya qilishda kuch ishlatishga ruxsat beradi. Prezident Trump ilgari Tren de Aragua kartelini AQShga qarshi notekis urush olib borishda ayblagan va Davlat departamenti guruhni xorijiy terrorchi tashkilot deb e’lon qilgan.
Dastlabki zarbadan so’ng, Dublin Triniti kolleji professori Maykl Bekker BBC Verifyga amerikaliklarning harakati «atamaning ma’nosini buzib ko’rsatadi» dedi.
«AQSh rasmiylari AQSh zarbasi natijasida halok bo’lgan shaxslarni narkoterrorchilar deb ta’riflashi ularni qonuniy harbiy nishonga aylantirmaydi», dedi professor Bekker. «AQSh Venesuela yoki Tren de Aragua jinoiy tashkiloti bilan qurolli mojaroda ishtirok etmayapti.»
Professor Moffett qo’shimcha qildi: «Har bir kishini terrorchi deb belgilash ularni qonuniy nishonga aylantirmaydi va davlatlarga xalqaro huquqdan chetlab o’tishga imkon beradi.»
Tarqalgan xabarga ko’ra, Oq uy ma’muriyati AQSh giyohvandlik kartellari bilan «xalqaro bo’lmagan qurolli mojaroda» ekanligini aniqlagan.
Oktyabr oyida bo’lib o’tgan beshinchi zarbaga javoban Notre-Dame huquqshunoslik fakulteti professori Meri Ellen O’Connell BBC Verifyga «ushbu hujumlarni oqlash uchun hech qanday ishonchli faktlar yoki huquqiy tamoyillar aniqlanmagan» dedi.
«Tinchlik uchun yagona tegishli qonun – bu xalqaro huquq – bu shartnomalar, inson huquqlari va davlatchilik qonuni», deb yozdi professor O’Connell elektron pochta orqali bergan bayonotida.
Biroq, AQSh rasmiylari, jumladan, mudofaa vaziri Pit Hegset ham bu harakatni himoya qilishdi, uni Kongressdagi respublikachilar ham olqishlashdi.
Xuddi shu zarba haqida so’ralganda, Oq uy rasmiysi BBC Verifyga prezident Trump unga Venesueladan jo’nab ketgan, ekipaj a’zolari Tren de Aragua a’zolari bo’lganidan keyin ruxsat berganini aytdi. Rasmiyning qo’shimcha qilishicha, prezident giyohvand moddalarning AQShga etib borishiga yo’l qo’ymaslik uchun barcha vositalardan foydalanishga sodiq.
Pentagon zarbani amalga oshirishdan oldin olgan huquqiy maslahatini baham ko’rishdan bosh tortdi.
16-oktyabr kuni amalga oshirilgan zarbalardan birida ikki kishi omon qoldi – kolumbiyalik va ekvadorlik, AQSh hukumati ularni «qo’lga olish va jinoiy javobgarlikka tortish» uchun qaytarganini aytdi.
Oq uy zarbalarni tasdiqlashda AQSh qonunlariga rioya qilganmi degan savollar ham tug’ildi. AQSh Konstitutsiyasi Kongressga urush e’lon qilish huquqini beradi.
Biroq, prezidentning vakolatlarini belgilab beruvchi II moddada «prezident armiya bosh qo’mondoni bo’lishi kerak» deyilgan va ba’zi konstitutsiyaviy ekspertlarning fikricha, bu qoida prezidentga harbiy nishonlarga qarshi zarbalar berishga ruxsat berish vakolatini beradi. Trump ma’muriyati manbalari ilgari AQShning Eronga qarshi zarbalarini himoya qilishda ushbu qoidaga tayanib kelishgan.
Ushbu qoida giyohvandlik kartellari kabi nodavlat aktyorlarga qarshi kuch ishlatishga ham tegishli ekanligi noma’lumligicha qolmoqda.
London King’s kollejining AQSh konstitutsiyaviy huquqi bo’yicha mutaxassisi Rumen Cholakov BBC Verifyga 11-sentabrdan beri AQSh prezidentlari hujumlar uchun mas’ul bo’lgan guruhlarga qarshi zarbalar berishda 2001-yildagi Harbiy kuchlardan foydalanishga ruxsat berish to’g’risidagi qonunga (AUMF) tayanganini aytdi.
«Uning ko’lami keyingi ma’muriyatlarda doimiy ravishda kengaytirildi», deb qo’shimcha qildi u. «Tren de Aragua kabi giyohvandlik kartellari prezidentning AUMF vakolatlari doirasida bo’lishi darhol aniq emas, ammo ‘narkoterrorchilar’ shunga ishora qilayotgan bo’lishi mumkin.»
Trumpning Urush vakolatlari to’g’risidagi rezolyutsiyaga rioya qilganmi yoki yo’qmi degan savollar ham ochiq qolmoqda, bu rezolyutsiyaga ko’ra prezident «har qanday imkoniyatda Amerika Qo’shma Shtatlari Qurolli Kuchlarini harbiy harakatlarga jalb qilishdan oldin Kongress bilan maslahatlashishi kerak».
Kongressdagi ba’zi respublikachilarning zarbalar haqida xavotirlari borligi haqida xabarlar tarqalganiga qaramay, Senat oktyabr oyida Trump ma’muriyatidan har qanday keyingi hujumlardan oldin Kongressning roziligini olishni talab qiluvchi rezolyutsiyani rad etdi.
Venesuela hukumati zarbalarga g’azab bilan javob berdi. Prezident Nikolas Maduro o’zining giyohvand moddalar savdosiga aloqadorligi haqidagi Amerika ayblovlarini rad etadi.
Zarbalar AQSh Venesuelaga qarshi giyohvand moddalarga qarshi operatsiyalarni qo’llab-quvvatlash uchun mintaqaga harbiy kemalarni joylashtirgani haqidagi xabarlar fonida sodir bo’lmoqda.
Sun’iy yo’ldosh tasvirlaridan, ijtimoiy tarmoqlardagi tasvirlardan va kemalar haqidagi ochiq manbalardagi ma’lumotlardan foydalanib, biz mintaqada 14 ta AQSh harbiy kemasini aniqladik.
Ularga boshqariladigan raketa esminetslari va amfibiya hujum kemalari kiradi.
Biz Puerto-Rikoda bir qator harbiy samolyotlar va dronlarni ham aniqladik.
Trump oktyabr oyida Markaziy razvedka boshqarmasiga Venesuelada yashirin operatsiyalar o’tkazishga ruxsat berganini ham tan oldi.
Uzoq vaqtdan beri Madurodan qutulmoqchi bo’lgan prezident uni hibsga olishga olib keladigan har qanday ma’lumot uchun 50 million AQSh dollari miqdorida mukofot ajratdi. Venesuela rahbari o’tgan yilgi saylovlarda g’alaba qozonganini e’lon qildi, bu saylovlar xalqaro kuzatuvchilar tomonidan soxtalashtirilgan deb hisoblanadi.
Lyusi Gilderning qo’shimcha xabari
BBC Verify nima tekshirishini xohlaysiz?
AQSh vitse-prezidentining tashrifi Isroil va Hamas o’rtasida 12 kunlik sulhni barbod qilish bilan tahdid qilgan zo’ravonlikning avj olishidan keyin sodir bo’ldi.
To’polonda 21 oyga qamalgan Kristofer Moynixon Hakeem Jeffries «yo’q qilinishi kerak» degan.
Rossiya tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov mojarolarni hozirgi aloqa liniyasida to’xtatish g’oyasini rad etdi.
Ekvador rasmiylarining aytishicha, ular bu odamning jinoyat sodir etganiga hech qanday dalil topmagan, shuning uchun uni ozod qilishgan.
AQSh apellyatsiya sudi qarori Trumpning harakatiga qarshi kurash davom etar ekan, joylashtirishni to’xtatgan sudya buyrug’ini to’xtatdi.
«`