«`html
Donald Trump shu hafta Kongressdan «Katta Go’zal Byudjet Qonuni» deb atagan qonunning qabul qilinishini olqishlagan ekan, AQShning xalqaro manbalardan qarz olish miqyosi va barqarorligi haqidagi uzoq yillik xavotirlar yana yuzaga chiqdi.
Tasdiqlangan soliqni kamaytiruvchi byudjet qonuni AQShning allaqachon katta bo’lgan 37 trillion dollarlik qarziga kamida 3 trillion dollar qo’shishi kutilmoqda. Bu rejaning tanqidchilari ko’p, jumladan, Trumpning sobiq ittifoqchisi Elon Musk, u buni «jirkanch ifloslik» deb ta’riflagan.
Qarz yukining ortishi AQShga qarz berish uchun xalqaro istakning chegaralari haqida savollar tug’diradi.
Bu shubhalar yaqinda dollar kursining pasayishi va investorlar tomonidan AQShga qarz berish uchun talab qilinadigan yuqori foiz stavkalarida namoyon bo’ldi.
Bunday qarz olish yillik daromad va xarajat o’rtasidagi farqni qoplash uchun zarurdir.
Yil boshidan beri dollar funt sterlingga nisbatan 10 foizga va yevroga nisbatan 15 foizga arzonlashdi.
AQShning umumiy qarz olish xarajatlari barqaror bo’lib qolgan bo’lsa-da, rentabellik egri chizig’i – uzoq muddatli kreditlar bo’yicha foiz stavkalari bilan qisqa muddatli kreditlar o’rtasidagi farq – keskinlashdi, bu AQShning uzoq muddatli qarz olish imkoniyatlari haqida tobora ortib borayotgan xavotirlarni ko’rsatadi.
Bu AQSh Yevropa Ittifoqi va Buyuk Britaniyaga qaraganda foiz stavkalarini sekinroq pasaytirganiga qaramay sodir bo’ladi, bu omil odatda bank depozitlarida yuqori foiz stavkalarini izlayotgan investorlarni jalb qilish orqali dollarni mustahkamlaydi.
Dunyoning eng yirik xedj fondi asoschisi Rey Dalio AQShning qarz olishi muhim nuqtada ekanligini ta’kidlamoqda.
Uning hisob-kitoblariga ko’ra, hozirgi tendentsiyalarga asoslanib, AQSh yaqinda har yili 10 trillion dollarni kredit va foiz to’lovlariga ajratadi.
«Men [AQSh] hukumatining moliyaviy ahvoli burilish nuqtasida ekanligiga ishonaman, chunki agar bu hozir hal qilinmasa, qarzlarni katta travmalarsiz boshqarib bo’lmaydigan darajaga ko’tariladi», deydi u.
Bu «travma» qanday shaklga ega bo’lishi mumkin?
Birinchi variant hukumat xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirish, soliqni sezilarli darajada oshirish yoki ikkalasining kombinatsiyasini o’z ichiga oladi.
Rey Dalio byudjet taqchilligini hozirgi 6% dan 3% gacha kamaytirish kelajakdagi muammolarni bartaraf etishi mumkinligini taklif qilmoqda.
Trumpning byudjet qonuni ba’zi xarajatlarni qisqartirishni o’z ichiga olgan bo’lsa-da, u soliqni yanada kattaroq pasaytirishni ham nazarda tutadi, bu esa hozirgi siyosiy traektoriyani teskari yo’nalishga buradi.
Ikkinchidan, o’tmishdagi inqirozlarda bo’lgani kabi, AQSh Federal rezerv tizimi 2008 yilgi moliyaviy inqirozdan keyin qilganidek, hukumat qarzini sotib olish uchun ko’proq pul bosib chiqarishi mumkin.
Biroq, bu inflyatsiyani kuchaytirishi va tengsizlikni kuchaytirishi mumkin, uy va aktsiyalar kabi aktivlar egalariga mehnat qiymatiga tayanadiganlarga qaraganda ko’proq foyda keltiradi.
Uchinchi ehtimol – AQShning to’g’ridan-to’g’ri defolti. «AQSh G’aznachiligining to’liq ishonchi va krediti» butun global moliyaviy tizimni qo’llab-quvvatlashini hisobga olsak, bunday voqea 2008 yilgi moliyaviy inqirozni ham ortda qoldiradi.
Bularning qaysi biri qanchalik ehtimol?
Hozirda bu stsenariylar ehtimoldan yiroq.
Biroq, buning sabablari unchalik ham ishonchli emas. Haqiqat shundaki, dunyoda dollarga nisbatan kamroq maqbul alternativalar mavjud.
Iqtisodchi Muhammad El-Erian BBCga ko’pchilik dollar aktivlarini kamaytirishga harakat qilayotgan bo’lsa-da, «dollar ortiqcha vaznga ega va dunyo buni biladi, shuning uchun biz oltin, yevro va funt sterlingning ko’tarilishini ko’rdik, lekin uni miqyosda harakatlantirish qiyin, shuning uchun boradigan joylar juda kam».
«Dollar sizning eng toza kir ko’ylagingizga o’xshaydi, uni kiyishda davom etishingiz kerak.»
Shunga qaramay, dollar va AQSh hukumatining obligatsiyalari – dunyoning benchmark aktivi kelajagi eng yuqori darajada muhokama qilinmoqda.
Angliya banki gubernatori yaqinda AQSh qarzi darajasi va dollar maqomi «G’aznachilik kotibi Bessentning xayolida juda ko’p narsa ekanligini» ta’kidladi. Menimcha, dollar hozirda tubdan xavf ostida emas, lekin u bu masalalardan juda xabardor va menimcha, u buni past baholamaydi.»
37 trillion dollarlik qarz ulkan raqamdir. Har kuni million dollarni tejash uchun bu miqdorni yig’ish uchun 100 000 yil kerak bo’ladi.
Qarzni mamlakat daromadining foizi sifatida ko’rib chiqish yanada amaliy yondashuvdir. AQSh iqtisodiyoti har yili taxminan 25 trillion dollar daromad keltiradi.
Uning qarz-daromad nisbati ko’plab davlatlarga nisbatan yuqori bo’lsa-da, Yaponiya yoki Italiyanikidan pastroq va dunyodagi eng innovatsion va boylik yaratuvchi iqtisodiyot tomonidan qo’llab-quvvatlanadi.
Menda Uilyam F. Rikenbakkerning «Dollarning o’limi» kitobining nusxasi bor, unda dollarning dunyo zaxira valyutasi sifatidagi maqomiga tahdidlar haqida ogohlantiriladi. U 1968 yilda yozilgan. Janob Rikenbakker endi hayot emas – dollar esa bor.
Biroq, bu uning maqomi va qiymati o’zgarmas degani emas.
Juma kuni tushdan keyin Oq uyda imzolash marosimi 4 iyul bayramlari boshlanishiga turtki berdi.
Qonunga aylanishi kutilayotgan soliq va xarajatlar to’g’risidagi qonun loyihasi soliqlar, ijtimoiy ta’minot va boshqalarga katta o’zgarishlar kiritadi.
Trumpning aytishicha, kurash kelgusi yilgi Amerika mustaqilligining 250 yilligi nishonlanishining bir qismi bo’ladi.
Bosh vazir Prezident Trump bilan umumiy til topganini aytdi, chunki ikkalasi ham «oila haqida qayg’uradi».
Prezident o’z partiyasi ichidagi tortishayotgan fraksiyalarni oylar davomida kurashdan so’ng qonun loyihasini qabul qilishga ko’ndiradi.
«`