Bu hafta ilk marta minglab afg’onistonliklarning Buyuk Britaniyaga yashirincha ko’chirilishiga sabab bo’lgan muhim ma’lumotlar buzilishi ma’lum bo’ldi.
Oliy sud seshanba kuni tafsilotlar oshkor qilinishi kerakligi haqida qaror chiqardi; ammo, oshkor qilingan ma’lumotlar ko’plab savollarni keltirib chiqardi.
2022-yil fevral oyida «Toliban»dan qochish uchun Buyuk Britaniyaga ko’chib o’tishni so’ragan qariyb 19 000 kishining shaxsiy ma’lumotlarini o’z ichiga olgan jadval Mudofaa vazirligi rasmiysi tomonidan beixtiyor sizdirilgan.
Ismi oshkor etilmagan rasmiy hujjatni afg’onlarni ko’chirish bo’yicha arizalarni ko’rib chiqishga mas’ul bo’lgan hukumat guruhidan tashqariga elektron pochta orqali yuborgan, bu esa uning ommaga tarqalishiga olib kelgan.
Politsiya hech qanday tergov zarur emas degan xulosaga keldi, ammo rasmiyning hali ham hukumatda ishlayotgani yoki yo’qligi aniq emas.
Sizdirilgan hujjatda Afg’oniston urushi paytida Britaniya kuchlari bilan aloqasi ularni xavf ostiga qo’yishi mumkin deb hisoblagan shaxslarning ismlari, aloqa ma’lumotlari va ba’zi hollarda oilaviy ma’lumotlari mavjud edi.
Sizdirish 2023-yil avgust oyida Buyuk Britaniyaga ko’chib o’tish uchun ariza bergan to’qqiz nafar nomzodning ismlari Facebookda topilganda aniqlangan.
Buzilishni anglagan hukumat ma’lumot «Toliban» qo’liga tushib qolishidan xavotirlanib, uning tarqalishini bostirish uchun sud qarorini talab qildi.
2023-yil sentabriga kelib, oila a’zolarini ham hisobga olganda, 100 000 ga yaqin odam oqishdan zarar ko’rishi mumkinligi taxmin qilingan.
2024-yil aprel oyida hukumat ma’lumotlarning sizib chiqishi haqida ularga xabar bermasdan, ma’lumotlari buzilganlar uchun evakuatsiya vositasini ta’minlash uchun yashirincha Afg’onistonga javob yo’lini (ARR) tashkil qildi.
Ushbu yangi, yashirin yo’nalish asosiy Afg’onistonni ko’chirish va yordam siyosati (Arap) sxemasidan alohida ishladi.
2024-yil may oyiga kelib, sudga taqdim etilgan dalillar shuni ko’rsatdiki, taxminan 20 000 kishi yangi sxema bo’yicha ko’chirish huquqiga ega bo’lishi mumkin.
Mudofaa vaziri Jon Xili seshanba kuni taxminan 900 kishi allaqachon Buyuk Britaniyada yoki yo’lda ekanligini, shuningdek, 3600 oila a’zosi bilan ekanligini aytdi.
Yana 600 ta taklif berildi, ammo bu raqam ko’chirish taklif qilinganlarning oilalarini o’z ichiga oladimi yoki yo’qmi aniq emas.
Sizdirilgan ro’yxatda Afg’onistonda qolgan shaxslar soni hozircha noma’lum.
Xalqaro qo’shinlar olib chiqib ketilganidan beri taxminan 36 000 afg’onistonlik Buyuk Britaniyaga ko’chirildi. ARR va Arap sxemalari endi yopilgan.
Hech kim oqibatida bevosita zarar ko’rganmi yoki yo’qmi, tasdiqlanmagan va Mudofaa vazirligi bu masala bo’yicha izoh berishdan bosh tortdi.
Biroq, 2025-yil boshida iste’fodagi davlat xizmatchisi Pol Rimmer tomonidan o’tkazilgan hukumat tekshiruvi shuni ko’rsatdiki, sizdirilgan hujjat «dastlab qo’rqilgandek keng tarqalmagan bo’lishi mumkin», bu uning «Toliban» uchun qiymati haqidagi oldingi baholarga shubha tug’dirdi.
Janob Rimmerning xulosasiga ko’ra, «Toliban»ning Afg’oniston aholisi haqidagi keng ma’lumotlarga ega ekanligini hisobga olsak, sizdirilgan ma’lumotlar qasoskorlik hujumlari uchun yagona asos bo’lishi «ehtimoldan yiroq»
Uning ta’kidlashicha, sobiq amaldorlarga qarshi qotilliklar va inson huquqlari buzilishi holatlari mavjud bo’lsa-da, keng tarqalgan qasos kampaniyasi haqidagi xavotirlar «kamaygan».
Biroq, ma’lumotlari buzilganlar oqishni o’zlari va ularning oilalari uchun xavfni oshirgan halokatli xato deb bilishadi.
Hukumat hozirgacha sxemaga 400 million funt sterling sarfladi va qo’shimcha 450 million funt sterling sarflashni kutmoqda.
Bu raqamlar 2024-yil may oyida Oliy sudda bo’lib o’tgan yashirin majlislarda taqdim etilgan taxminlardan sezilarli darajada past, bu «bir necha milliard» potentsial xarajatlarni ko’rsatdi.
Hukumat 2021-yildan beri afg’onlarni ko’chirish bo’yicha barcha sa’y-harakatlarning umumiy qiymati taxminan 5,5-6 milliard funt sterlingni tashkil etishini taxmin qilmoqda.
O’sha paytdagi mudofaa vaziri Ben Uolles 2023-yil 1-sentabrda Oliy sudga murojaat qilib, oqishning ommaviy oshkor etilishini jinoiylashtirish uchun sud qarorini talab qildi.
Hukumat «Toliban» ro’yxatdan shaxslarni nishonga olish uchun foydalanishi mumkinligidan xavotirda edi.
Janob Sudya Nouls so’rovni «favqulodda» deb hisobladi va hukumatning dastlabki so’rovidan oshib ketdi va uni super-injunksiyaga aylantirdi. Bu oqish tafsilotlarini oshkor qilishni ham, sud buyrug’i mavjudligiga har qanday murojaatni ham taqiqladi.
Buyurtma janob Sudya Chemberlen tomonidan muntazam ravishda ko’rib chiqildi, u 2023-yil noyabr oyida bu o’ziga xos birinchi injeksiya ekanligini va so’z erkinligi haqida xavotirlarni uyg’otganini ta’kidladi.
U keyingi may oyida buyurtmani bekor qilishga harakat qildi, ammo hukumat apellyatsiya berdi va u seshanba kuni bekor qilinmaguncha kuchda qoldi.
Sizdirilgan hujjatda mavjud bo’lgan eng sezgir ma’lumotlarning bir qismini nashr etishni oldini olish uchun alohida buyruq berildi.
2023-yil avgust oyidan boshlab Mudofaa vazirligi amaldorlari sonini oqishdan xabardor qilish bo’yicha sa’y-harakatlar qilindi va o’sha paytdagi Bosh vazir Rishi Sunak va boshqa vazirlar qachon xabardor qilingani aniq emas.
2023-yil dekabr oyida Xili, o’sha paytdagi soya mudofaa vaziri, o’sha paytdagi Qurolli Kuchlar vaziri Jeyms Xipi tomonidan oqish haqida ma’lumot berilgan.
Xilining ta’kidlashicha, kengroq soya kabinetiga umumiy saylovlardan keyin xabar berilgan.
Deputatlarga hech qachon oqish haqida xabar berilmagan, bu esa Jamoatlar palatasining masalani tekshirish qobiliyati haqida savollar tug’diradi.
BBC News xabar berishicha, Leyboristlar vazirlari o’tgan kuzda super-injunksiyani bekor qilish yoki qilmaslikni o’rganishga qaror qilishgan.
2024-yil noyabr oyida tinglovlar bo’lib o’tdi va Mudofaa vazirligining yuqori martabali manbasi BBC Newsga o’sha paytda hukumatning pozitsiyasi «qo’shimcha ishlar bajarilgunga qadar» super-injunksiyani saqlab qolish edi.
Biroq, manbaning ta’kidlashicha, vazirlar super-injunksiyani tugatish imkoniyatini ko’rib chiqish zarurligi haqida shaxsiy kelishib olishgan.
Super-injeksiya bekor qilingan paytga kelib, yettita ommaviy axborot vositasi oqishdan xabardor edi va tafsilotlarni nashr etishdan to’xtatilgan edi.
Jek Fenvikning qo’shimcha hisoboti
Sxemaning mavjudligi hozirgacha sud qarori tufayli xabar qilinishi mumkin emas edi.
BBCning xavfsizlik bo’yicha muxbiri Frenk Gardner afg’on fuqarolarining ma’lumotlari sizib chiqishi va oqibatlarni tahlil qiladi.
Kechikishlar va xodimlar etishmasligi «qurolli kuchlarning urush qobiliyatiga putur etkazmoqda», deyiladi hisobotda.
Donja o’zining xodimi tomonidan asrab olingan va endi uning rafiqasi uchun sodiq qo’riqchi va hamrohdir.
Mudofaa vazirligi tomonidan shaxsiy ma’lumotlari xato ravishda oshkor qilingan afg’onistonliklar har biri 4000 funt sterlinggacha olishadi.