Yomg‘ir o‘rmonlari tez-tez “Yerning o‘pkalari” deb ta’riflanadi, chunki ular karbonni saqlash va iqlimni tartibga solishda muhim rol o‘ynaydi.
Ular milliardlab tonna karbonni yutib oladi va iqlim o‘zgarishining ta’sirini yumshatadi.
Biroq, taxminan bir yarim trillion daraxt bo‘lishiga qaramay, ularning jami karbon zaxirasi qancha ekanini aniqlash ilm-fan uchun katta muammo bo‘lib kelgan edi — hozirgacha.
Seshanba kuni Yevropa Kosmik Agentligi (ESA) ilg‘or radar texnologiyasi bilan jihozlangan kashshof sun’iy yo‘ldoshni ishga tushirdi, u zich o‘rmon to‘silmalari ostidagi ma’lumotlarni aniqlash uchun mo‘ljallangan.
Ushbu missiya olimlarga yomg‘ir o‘rmonlarining karbon yutish vaqti hamda o‘rmonlarni kesib tashlash oqibatlarini yanada chuqurroq tushunishda yordam berishi kutilmoqda.
Start ESAning Frantsiya Gvianasidagi Kuru bazasida bo‘lib o‘tdi va sun’iy yo‘ldosh Amazonka yomg‘ir o‘rmoni kabi hududlarni tekshiradi.
“Space brolly” laqabli sun’iy yo‘ldosh o‘rmon ichiga signal yuborish uchun maxsus 12 metr kenglikdagi antenna bilan jihozlangan.
“Biz ushbu o‘rmonlarni to‘liq o‘rganishni istaymiz. Biz aslida ichiga kirib qaray olamiz”, — dedi missiya bosh tashabbuschilaridan biri, Yer yuzasini kuzatish milliy markazi direktori professor Jon Remedios.
U birinchi marta Amazonka, Kongo va Indoneziyadagi yomg‘ir o‘rmonlari kabi hududlarda karbon miqdorini aniq o‘lchashga intilishayotganini ta’kidladi.
Sun’iy yo‘ldosh P-diapazonli radar tizimidandir, u o‘ta uzun to‘lqinli signallarga ega va bu orqali zich barglarni teshib o‘tib, daraxt shoxlari hamda tanalaridan ham ma’lumot olish imkonini beradi.
“Bugungi ko‘plab fazoviy radarlar aysberglarning ajoyib suratini ola oladi, biroq o‘rmonlarga qaratilganda, asosan yuzaki barg va shoxchalarni aniqlaydi”, — deydi Airbus geofanga rahbari doktor Ralf Korni.
“Endi ancha uzun radar to‘lqinidan foydalanib, o‘rmon tuzilmasining chuqurliklariga ham kirib borish mumkin”, — deya qo‘shimcha qiladi u.
Og‘irligi 1,2 tonna bo‘lgan sun’iy yo‘ldosh KT-tomografiya usuliga o‘xshash skanerlash texnikasidan foydalanadi va har safar uchganda tasvirlarni yig‘ib, yog‘och materiali hajmini — demak, karbon zaxirasini baholaydi.
Yog‘och materiali saqlangan karbonat angidrid miqdori uchun asosiy ko‘rsatkich bo‘lib, bu iqlimga ta’sirini hisoblashda muhimdir.
Avvallari olimlar ayrim daraxtlarni o‘lchab, ma’lumotlarni umumlashtirishga harakat qilishgan, bu esa London universitet kolleji professori Mat Disneyning so‘zlariga ko‘ra, “katta qiyinchilik” edi.
“Bizning hozirgi bilimlarimiz parchalanib ketgan, chunki o‘lchash juda-qiyin”, — deydi u. “Biz bir yarim trillion tropik daraxtdagi karbonni tortishga harakat qilmoqdamiz”.
“Buning yagona doimiy yo‘li sun’iy yo‘ldoshlar yordamidir.”
Sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlarini tekshirish uchun startdan so‘ng er usti o‘lchovlari davom ettiriladi.
Buyuk Britaniyada ishlab chiqarilgan va avval ilk bor Sheffild universiteti professori Shon Kvegan tomonidan taklif qilingan bu missiya xalqaro hamkorlik mevasidir. “Loyihaning amalga oshirilishi — yillar davomida Yevropa va AQShning eng yaxshi olimlarini jalb qilgan innovatsion ishlanmalar natijasidir”, — deydi Kvegan.
Keng ko‘lamli tayyorgarlik va sinovlarga qaramay, sun’iy yo‘ldosh to‘liq ishga tushayotganda hali bir qancha texnik qiyinchiliklar mavjud.
“Ba’zi qismlar, masalan, ochiladigan 12 metrlik antenna, juda katta. Bu orbitada soyabon ochishga o‘xshaydi — lekin ancha keng ko‘lamda”, — deya tushuntiradi doktor Korni.
Antenna-reflektorni qurish uchun Airbus AQShdagi L3Harris Technologies muhandislari bilan hamkorlik qilgan, ular Yevropada hozircha mavjud bo‘lmagan yirik ochiladigan tizimlar bo‘yicha mutaxassislardir.
Missiya guruhi dastlabki to‘liq o‘rmon xaritalarini olti oy ichida taqdim etish, so‘nggi besh yil davomida esa kuzatuv va ma’lumot yig‘ishni davom ettirishni rejalashtirmoqda.
Yillik xaritalar nafaqat karbon zaxirasini o‘lchaydi, balki o‘rmonlarning kesilishi natijasida yo‘qotilgan karbon hajmini ham kuzatib boradi.
“Odatiy sun’iy yo‘ldosh kuzatuvlari, masalan, Landsat tarmog‘inikilar, tropik hududlardagi doimiy bulut qatlami sababdan qiynaladi”, — deydi professor Disni.
Biomass sun’iy yo‘ldoshining uzoq radar to‘lqini bulutlarni teshib o‘ta oladi va yil sayin ishonchli, taqqoslanadigan o‘rmon ma’lumotlarini yetkazib berish uchun imkon yaratadi.
Mazkur imkoniyat loyihani yigirma yildan ortiq davomida rivojlantirib kelgan fidoyi olimlar uchun asosiy ilhom manbasi bo‘ldi.
“Bu juda hayajonli, chunki u o‘rmonlarning ko‘zga ko‘rinmaydigan hissa qo‘shuvini — biz ko‘pincha qadrlamaydigan resurslarni — Yerni iqlim o‘zgarishidan asraydigan tizimlarda namoyon qiladi”, — deya o‘z fikrini bildiradi doktor Korni. “Bu tushunchani rivojlantirish hozirgacha hech qachon bunchalik muhim bo‘lmagan.”
Future Earth axborot byulletenimizga obuna bo‘ling va BBC iqlim muharriri Jastin Roulattdan iqlim va atrof-muhit bo‘yicha eng so‘nggi voqealardan haftalik eksklyuziv ma’lumotlarni emailingizga oling. Buyuk Britaniyadan tashqaridamisiz? Global byulletenimizga bu yerda yoziling.
Uelsdagi turizm kompaniyalari “ob-havoga chidamli” choralarni kuchaytirish uchun hukumat grantlari sifatida 20 000 funtgacha mablag‘ olishi mumkin.
Zararli ultrabinafsha nurlanishdan sog‘lig‘ingizni himoyalash bo‘yicha maslahatlar.
Uels keskin harakat ko‘rmas ekan, mamlakat “tanib bo‘lmas kelajak” bilan duch kelishi mumkin, deya ogohlantiradi yetakchi komissar.
Glen Rosa vodiysidagi dahshatli o‘rmon yong‘ini bir necha kun ichida o‘n yillik tabiatni muhofaza qilish ishlarini yo‘qqa chiqardi.