Shimoliy qutb doirasidan ancha balandda, Svalbard arxipelagi Norvegiya materik qismi va Shimoliy qutb oʻrtasida joylashgan.
Bu chekka, togʻli va muzlab qolgan yerda koʻplab oq ayiqlar va bir nechta kichik aholi punktlari joylashgan.
Dunyoning eng shimoliy shaharchasi Longyearbyen shunday aholi punktlaridan biridir. Aynan shu yerning tashqarisida, ishlamay qolgan koʻmir konida Arktika Jahon Arxivi (AJA) — yer osti maʼlumotlar ombori joylashgan.
Mijozlar oʻz maʼlumotlarini ushbu omborda, ehtimol asrlar davomida saqlash uchun pul toʻlaydilar.
Bizni ichkariga olib kirarkan, asoschi Rune Bjerkestrand shunday tushuntiradi: «Bizning vazifamiz — maʼlumotlarning texnologik eskirish va vaqt oʻtishi natijasida yoʻqolishini oldini olishdir».
Bosh chiroqlarimiz yoʻlimizni yoritib turarkan, biz eski temir yoʻl relslari boʻylab togʻga 300 metr chuqurlikka kirib, arxivning metall eshigiga yetdik.
Ombor ichida, yuk konteyneri arxivlangan maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan kino rulolarini oʻz ichiga olgan kumush paketlar bilan toʻlib toshgan.
«Bu xotiralar va merosning ulkan toʻplamidir», deb taʼkidlaydi janob Bjerkestrand.
«U raqamlashtirilgan asarlar, adabiyotlardan tortib musiqa va kinofilmlarga qadar hamma narsani oʻz ichiga oladi — xohlagan narsangizni ayting».
Sakkiz yil avval tashkil etilganidan beri arxiv 30 dan ortiq mamlakatlardan tashkilotlar, kompaniyalar va shaxslardan 100 dan ortiq depozitni qabul qildi.
Raqamlashtirilgan buyumlardan Toj Mahalning 3D skanerlari; Vatikan kutubxonasining qadimgi qoʻlyozmalarining parchalar; sunʼiy yoʻldosh Yer kuzatuvlari; va Edvard Munkning «Qichqiriq» nomli mashhur rasmi bor.
AJA tijorat asosida ishlaydi va janob Bjerkestrand boshchiligidagi Norvegiyaning Piql maʼlumotlarni saqlash kompaniyasi tomonidan taqdim etilgan texnologiyalardan foydalanadi.
Uning ilhomi yaqin atrofda joylashgan Global Urugʻ Omboridan — ofatlardan himoya qilish uchun hosil urugʻlarini saqlash omboridan kelib chiqadi.
«Bugungi kunda maʼlumotlar va maʼlumotlar koʻplab tahdidlarga duch kelmoqda», deydi janob Bjerkestrand. «Terrorizm, urush, kiberhujumlar — roʻyxat davom etadi».
U Svalbardni xavfsiz maʼlumotlarni saqlash inshooti uchun ideal joy deb hisoblaydi.
«Bu juda uzoq joy! Urush, inqiroz, terrorizm va ofatlardan uzoq. Bundan ham xavfsizroq nima boʻlishi mumkin?»
Yer osti ombori yil davomida nol darajadan past haroratni saqlaydi — janob Bjerkestrandning soʻzlariga koʻra, kino filmlarini asrlar davomida saqlash uchun ideal shart-sharoit. Hatto global isish tufayli yuzaga kelishi mumkin boʻlgan abadiy muzning erishi ham omborning yaxlitligiga putur yetkazmasligi kerak, deb ishontiradi u.
Xonaning orqa tomonida yana bir katta metall quti GitHubning Kod Omborini joylashtirgan.
Dasturiy taʼminot ishlab chiqaruvchisi ochiq kodli yuzlab rulolarni arxivladi — kompyuter operatsion tizimlari, dasturiy taʼminot, veb-saytlar va ilovalarning asosi.
Dasturlash tillari, sunʼiy intellekt vositalari va ularning platformasidagi barcha faol ommaviy omborlari 150 million foydalanuvchi tomonidan hissa qoʻshilgan va bu yerda saqlanadi.
«Dasturiy taʼminotning kelajagini taʼminlash insoniyat uchun juda muhimdir; bu bizning kundalik hayotimizning ajralmas qismidir», deydi GitHubning bosh operatsion direktori Kayl Daygl.
Uning firmasi uzoq muddatli saqlashning turli echimlarini oʻrganib chiqdi va mavjud muammolarni tan oldi. «Baʼzi mavjud mexanizmlar uzoq umr koʻrishni taʼminlaydi, ammo olish uchun maxsus texnologiya talab etiladi».
Piqlning Janubiy Norvegiyadagi shtab-kvartirasida maʼlumotlar fayllari fotosensitiv plyonkaga kodlanadi.
Katta mahsulot ishlab chiqaruvchisi Aleksey Mantsev plyonkaning g’altakdan o’tishini namoyish etib, shunday tushuntiradi: «Ma’lumotlar bit va baytlar ketma-ketligidir».
«Biz mijoz ma’lumotlaridan bit ketma-ketligini tasvirlarga aylantiramiz. Har bir rasmda (yoki kadrda) taxminan sakkiz million piksel bor».
Tayyorlangan plyonka kulrang koʻrinadi, lekin yaqindan koʻrib chiqilsa, mayda QR kodlarining zich massivini koʻrish mumkin.
Maʼlumotlar oʻzgarmas va osonlikcha tiklanadigan, deb tushuntiradi janob Mantsev. «Biz maʼlumotlarni qattiq diskdan oʻqishga oʻxshab skaner qilamiz va dekod qilamiz, faqat manba plyonka».
Uzoq muddatli saqlashdagi asosiy muammolardan biri bu kelajakdagi tushuncha va olishdir. Piql bu muammoni plyonkaga kattalashtirilgan, optik jihatdan oʻqiladigan qoʻllanmani qoʻshish orqali hal qiladi.
Maʼlumotlardan foydalanish va yaratilish eng yuqori choʻqqisida, ammo mutaxassislar texnologik taraqqiyot eski dasturiy taʼminot va apparatlarni eskirgan qilib qoʻyishi bilan potentsial raqamli qorongʻu asr haqida ogohlantirmoqdalar.
Hozirgi fayl formatlari disketalar va DVDlarga oʻxshash taqdirga duch kelishi mumkin.
Turli firmalar uzoq muddatli maʼlumotlarni saqlashni taklif qilmoqdalar.
LTO (Linear Tape Open) magnit tasmalari keng tarqalgan, ammo yangi innovatsiyalar maʼlumotlarni saqlashni inqilob qilishni vaʼda qilmoqda.
Masalan, Microsoftning Project Silica loyihasi maʼlumotlarni saqlash uchun lazerlar yordamida 2 mm qalinlikdagi shisha panellaridan foydalanadi.
Shu bilan birga, Sauthempton universiteti inson genomini saqlaydigan 5D xotira kristalli yaratdi, u ham Insoniyat xotirasi omborida — Avstriya tuz koni omborida saqlanadi.
Arktika Jahon Arxivi yiliga uch marta depozitlarni qabul qiladi. Bizning tashrifimiz davomida yoʻqolib ketayotgan tillarning yozuvlari va Chopinning qoʻlyozmalari eng soʻnggi qoʻshilishlar qatoriga kirdi.
Dengiz sathining koʻtarilishi tufayli tahdid ostida boʻlgan Janubiy Tinch okeani orollarini hujjatlashtirayotgan fotosuratchi Kristian Klauvyer ham oʻz asarini taqdim etdi.
«Men Marshall orollarining vizual yozuvlarini — suratga olish va fotosuratlarni saqladim», deb tushuntiradi u.
«Orollarning eng baland nuqtasi uch metrni tashkil etadi; ular iqlim oʻzgarishining katta taʼsiriga duch kelmoqdalar».
«Bu juda taʼsirli va gʻalati edi», deb baham koʻradi Jaguar Daimler meros jamgʻarmasi arxivchisi Joann Shortlend yozuvlarni, muhandislik chizmalarini va klassik avtomobil modellari fotosuratlarini topshirgandan soʻng.
«Menda koʻplab eskirgan formatlar bor. 20 yoki 30 yil davomida kirishni taʼminlash uchun doimiy ravishda fayl formatlarini yangilash kerak. Raqamli dunyo juda koʻp muammolarni keltirib chiqaradi».
Rejalashtirilgan ishdan boʻshatishlar Yaponiyaning avtomobil ishlab chiqaruvchisi oʻtgan yili ishchi kuchining taxminan 15 foizini qisqartirganligini anglatadi.
Xitoyning onlayn sotuvchilari ilgari AQShga kam qiymatli buyumlarni joʻnatish uchun «de minimis» imkoniyatidan foydalanishgan.
Gigant shinalar firmalari Oy va Mars sharoitida ham bardosh bera oladigan shinalarni sinab koʻrmoqdalar.
Hukumat ochiq manbali xaritada koʻrsatilgan natijalar tashvishli manzarani namoyon etishini aytmoqda.
Prezident Saudiya Arabistoni, Qatar va BAAga borayotganda, u ularning AQShdan koʻproq xarid qilishlarini xohlaydi.