Yanvar oyida Alberto Salagan bolaligidan beri ilk bor Meksikada o‘zini topdi — u AQShdan deportatsiya qilindi.
Asli akapulkolik bo‘lgan Salagan oilasi uni atigi olti oylik bo‘lganida AQShga olib ko‘chib o‘tgan.
Kaliforniyada ulg‘aygan Alberto gang madaniyatiga aralashib, uning ko‘rinib turgan jozibasiga chalinib qolgan.
San Diegoda gang bilan bog‘liq ayblovlar bilan qo‘lga olingach, uning deportatsiyasi Tramp prezidentligi boshida amalga oshirildi va u o‘z vatani Meksikada bechorahol va yolg‘iz holda qoldi.
«Bu xafa qiladigan holat edi. Hali ham shunday,» deya iqror bo‘ladi u. «Meksikaga yetib kelishga kelganimda butunlay yo‘qolib qolgandek edim. Hech qanday oila, ovqat, kiyim yo‘q edi, umuman hech narsa yo‘q.»
Alberto ispan tilida gapirish qobiliyatini deyarli yo‘qotganini tan oladi. «Yaxshiyamki, butunlay unutmaganman va ikki tilli bo‘lishim haqiqatan ham yordam berdi,» deb eslaydi u.
Uning til bilimlari hal qiluvchi omil bo‘ldi. Deportatsiyaga uchraganlarga yordam beruvchi guruh orqali Alberto ingliz tilini biluvchi uchun ish o‘rni borligi haqida eshitdi – mahalliy EZ Call Center kompaniyasida.
Telefon orqali savdo agenti sifatidagi ishda asosiy maosh kichik bo‘lsa-da, komissiyalar va doimiy ish haqi unga zarur barqarorlikni berdi.
«Hayotga yo‘limni qayta topish uchun bir nechta qadam tashlashimga to‘g‘ri keldi, va keling, call centr tufayli bunga erisha oldim,» deydi u qo‘ng‘iroqlar orasida bo‘sh vaqtida.
EZ Call Center xodimlarining deyarli barchasi – deportatsiya qilinganlar, jumladan egasi Daniel Ruiz ham.
Daniel ham Alberto kabi Meksikada tug‘ilgan, bolaligida AQShga ko‘chirilgan, va yigirma yoshlik chog‘ida mayda narkotik jinoyati uchun deportatsiya qilingan. U qaytganlarga xos yo‘qolish, beqarorlik hissini yaxshi tushunadi.
«Hamma madaniy shokni boshidan kechirmoqda,» deydi u fon bir ohangida qo‘ng‘iroqlar yangrab turarkan.
«Bizning hayotimiz va ta’limimiz AQShda o‘tgan, oilamiz ham o‘sha erda. Biz ikki davlatga mansubmiz.»
Agentlar soatlar davomida AQSh daftarchalari bo‘yicha ishlaydi: ba’zilari marketing va savdo, boshqalari qarz undirish yoki qayta moliyalashtirish loyihalarida band.
Ingliz tilida ravon so‘zlashuvchi xodimlar AQSh mijozi tomonidan ko‘pincha sezilmaydi — ular qo‘ng‘iroqlar Meksikadan bo‘lmoqda, deya gumon ham qilmaydi.
Danielning so‘zlariga ko‘ra, AQShda gangga tushib qolgan-u, Meksikada hayotini o‘zgartirishni istayotganlar uning eng mas’uliyatli xodimlaridan.
«Ular deyarli qayta jinoyat sodir etmaydi va doimiy ish uchun kerak bo‘ladigan intizomni ko‘rsatadi,» deb tushuntiradi u.
O‘zi boshidan o‘tkazgan deportatsiyadan keyingi hayot Ruizning biznesga qarashlarini shakllantirgan.
Call centrni boshqarishdan tashqari u Borderline Crisis Center nomli notijorat tashkilotiga ham hamasoschilik qilgan bo‘lib, yaqinda Meksikaga deport qilinganlarga oziq-ovqat, boshpana va yordam beradi.
O‘z inauguratsiyasidan so‘ng Prezident Tramp «Amerika tarixidagi eng yirik deportatsiya» bo‘lishini va’da qilgan edi.
U millionlab hujjatsiz muhojirlarni chiqarib yuborishni taklif qilib, prezidentlik boshida immigratsiya va bojxona xizmati (ICE) keng ko‘lamli reydlar o‘tkazdi.
Meksika insonparvarlik tashkilotlari, jumladan Borderline Crisis Center ham, katta deportatsiya to‘lqiniga tayyorlik ko‘rdi.
Ammo, hozircha bu katta to‘lqin ro‘y bermadi. Chegaradagi muassasalar boshqariladigan holatda va Tijuanadagi migrant boshpanalari haddan tashqari to‘lib ketmagan.
So‘nggi Meksika hukumatining ma’lumotlariga ko‘ra, AQShdan Meksikaga deportatsiya qilishlar haqiqatda pasaygan Trampning ikkinchi muddatining birinchi choragi davomida, o‘tgan yilga nisbatan.
Meksika prezidenti Klaudiya Sheinbaumning xabariga ko‘ra, fevraldan aprelgacha Meksikaga deyarli 39,000 deportatsiyaga uchraganlar kelgan — shulardan 33,000 nafari meksikalik — 2024 yilning shu davrida esa bu ko‘rsatkich 52,000 edi.
Bunday pasayishga, asosan, chegaradan o‘tishga urinishlar sonining kamayishi sabab bo‘lgani aytilmoqda. AQSh janubiy chegarasida bojxona va chegara himoyasi (CBP) agentlari bilan uchrashuvlar so‘nggi yillarda eng past darajaga tushdi.
Ommaviy deportatsiya tahdidlari, kuchaytirilgan chegara xavfsizligi va muhojirlarni Salvador mamlakatiga chiqarib yuborish haqidagi xabarlar migratsiya yo‘nalishlarini o‘zgartirib yuborishi mumkin.
Shu bilan birga, Tramp ma’muriyati hujjatsiz muhojirlar uchun «o‘z ixtiyori bilan ketish» targ‘ibotini kuchaytirdi.
Shunga qaramay, har kuni Tijuanaga deportatsiya qilinganlar kelishda davom etmoqda, ulardan ko‘pi shaharga moslashishda ijtimoiy chetlatish muammosiga duch kelmoqda.
Deportatsiya qilinganlarga qonuniy ish beradigan kompaniyalar ularning noqonuniy faoliyatga qaytishining oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
EZ Call Center kabi kichikroq korxonalardan tashqari, yirik ish beruvchilar, masalan American Survey Company (ASC) ham asosan deportatsiya qilingan ishchilarga tayanadi.
ASC o‘zining Voxcentrix sho‘ba korxonasi bilan birga Tijuanada 550 ta call center ish o‘rinlariga ega bo‘lib, agentlar siyosiy so‘rovdan tortib mijozlar fikrlarini o‘rganishgacha turli loyihalarda qatnashadi.
«AQShda nima bo‘lsa, AQShda qoladi,» deydi ASCning xodimlar baxti bo‘yicha direktori Nora Dias. «Buning uchun orqa fon tekshiruvlarini ham qilmaymiz.»
Dias o‘z xodimlari farovonligiga va ularning jamiyatga qaytishiga yordam berishga sodiq ekanini ta’kidlaydi.
«Biz har bir insonning o‘z tarixi borligini tan olamiz va ularni buning uchun hukm qilmaymiz. Bizda asosiy e’tibor til bilimi va ishlash istagida,» deydi u.
Bu pragmatik yondashuv Luis Luna uchun yangi hayotni boshlashda narxayam bo‘ldi.
Luis AQShga kichkinaligida kelib, Kaliforniyaning Orange okrugida ulg‘aygan.
«Bolaligimda xatolarga yo‘l qo‘ydim: gangda ishtirok etdim, noto‘g‘ri odamlar bilan yurib qoldim. Natijada bu menga qimmatga tushdi; Kaliforniyada umrbod qamoq jazosiga hukm qilindim,» deb eslaydi u.
Qamoqda bo‘lgan vaqtida u mavjud barcha ta’lim va reabilitatsion dasturlarda qatnashdi. Ozodlikka chiqishi bilan Tramp prezidentlikka kirishgan vaqtda Meksikaga deportatsiya qilindi.
Hozir 50 yoshdan oshgan, tanasida gang tatuirovkalari bor Luis uchun imkoniyat juda oz edi.
«Bu yerda oilam yo‘q. ASC jamoadoshlarim — ular mening tayanchimga aylandi.»
Luis uchun call centre ishi kun tartibini va o‘tmishidan muhim uzilishni taklif qildi — bu imkoniyat AQShda qamoqdan chiqqan sobiq gang a’zolarining hammasiga ham nasib etmaydi.
«Boshidan yengil muomala qilishdi, hech kim hukm qilmadi. Menga xush kelibsiz deyishdi. ASC bo‘lmaganida, ko‘chada yashardim deb o‘ylayman,» deydi u.
Meksikada ommaviy deportatsiya kutilgan darajaga yetmagan bo‘lsa-da, ko‘pchilik yaqin kelajakda bu kampaniyalar kengayishidan ishonch hosil qilmoqda.
Agar shunday bo‘lsa, Alberto va Luis kabi insonlar, ularning kelib chiqishi va tajribasidan qat’i nazar, hayotlarini qayta qurishda keng qamrovli yordamga muhtoj bo‘ladi.
Tijuanalik ko‘plab qaytganlar uchun bu yo‘l call centre – aloqa markazi – stolida boshlanadi.
Mahdawi aprel oyi o‘rtalarida Vermontda AQSh fuqaroligiga suhbatda qatnashayotgan chog‘ida hibsga olindi.
BBC Verify Salvador fuqarosini gang a’zosi sifatida noto‘g‘ri aniqlab, yuqori xavfsizlik darajasidagi qamoqxonaga deportatsiya qilish haqidagi iddaolarni o‘rganadi.
Xodimlar sonining oshishi qahva tarmog‘ida savdo hajmi pasayishining davom etishi fonida bo‘lyapti.
Janubi-Sharqiy Osiyo davlati muhim iqtisodiy yutuqlarga erishmoqda, biroq AQSh-Xitoy o‘rtasidagi savdo tarangligi bu taraqqiyotga ta’sir qilishi mumkin.
Quyida muharrirlarimiz va muxbirlarimizning saralangan fikrlari keltirilgan.