Dunyo bo‘yicha tropik o‘rmonlar ko‘pincha “Yerning o‘pkalari” deb ta’riflanadi, chunki ular ekologik jihatdan juda muhim rol o‘ynaydi.
Ushbu o‘rmonlarda milliardlab tonna uglerod mavjud bo‘lib, ular karbonat angidridni o‘zlashtirish orqali iqlim o‘zgarishini yumshatishda muhim rol o‘ynaydi.
Biroq, bir yarim trilliondan ortiq daraxtlar mavjudligi sababli, tropik o‘rmonlarda qancha uglerod saqlanishini aniq aniqlash deyarli imkonsiz vazifa edi — yaqinda bo‘lmaguncha.
Seshanba kuni Yevropa Kosmik Agentligi (ESA) ilg‘or radar texnologiyasi bilan jihozlangan ilg‘or sun’iy yo‘ldoshni muvaffaqiyatli uchirdi, bu olimlarga o‘rmon qoplamasi ostiga nazar tashlash imkoni beradi.
Tadqiqotchilar ushbu sun’iy yo‘ldosh orqali olingan ma’lumotlar o‘rmonlarning uglerodni saqlashdagi hal qiluvchi roli va o‘rmonlarning kesilishi oqibatlarini yanada chuqurroq tushunishga olib kelishiga umid qilmoqda.
ESAning Fransiya Gvianasidagi Kuru kosmodromidan parvoz qilgan raketa Amazonka ustidan uchib o‘tdi — bu so‘rov o‘tkaziladigan asosiy tropik o‘rmonlardan biri.
“Kosmik soyabon” laqabli bortdagi sun’iy yo‘ldosh 12 metr kenglikdagi antennaga ega va orbital harakatda signal yuboradi.
«Biz bu o‘rmonlarni chinakam o‘rganishni xohlaymiz. Endi haqiqatan ham ichkariga qaray olamiz», dedi professor Jon Remedios, Yer kuzatuvi milliy markazi direktori va missiyaning asosiy tashabbuskori, uchirishdan so‘ng.
U Amazonka, Kongo va Indoneziya o‘rmonlaridagi uglerod miqdorini misli ko‘rilmagan aniqlikda bilish imkoniyatini “asosiy yutuq” deb ta’rifladi.
Sun’iy yo‘ldoshning P-diapazonli radari juda uzun to‘lqinli bo‘lib, u o‘rmon qoplamasiga kirib borib, odatiy kuzatuvdan yashirin novdalar va tanalarni aniqlash imkonini beradi.
“Hozirgi fazoviy radarlar asosan aysberglarning ajoyib suratlarini olishadi, lekin ko‘pincha faqat o‘rmon tepasidagi mayda shox va yaproqlarni qayd etadi. Ular chuqur kirib bormaydi,” deya tushuntirdi Dr. Ralf Kordey, Airbus geofani boshlig‘i.
“Endi ancha uzun radar to‘lqinidan foydalangan holda, o‘rmonlarning ichki tuzilmasini tekshirishimiz mumkin”, deya qo‘shimcha qildi u.
1,2 tonnalik sun’iy yo‘ldosh KT-tomografiyasi kabi usulda har safar o‘tishda turli ko‘ndalang kesimlarni tahlil qilib, daraxt biomassasining to‘liq tasvirini bosqichma-bosqich yaratadi.
Ushbu yog‘ochli material iqlimni isitan karbonat angidrid hajmini baholash uchun muhim ko‘rsatkich sifatida xizmat qiladi.
Hozirga qadar olimlar alohida daraxtlarni o‘lchab, natijalarni umumlashtirishga majbur bo‘lishgan — bu “ulkan vazifa”, deydi professor Mat Disni, London Universitet Kolleji masofaviy zondlash bo‘yicha mutaxassisi.
“Bizning hozirgi baholarimiz juda notekis, chunki bu juda qiyin. Aslida, bu bir trilliondan ortiq tropik daraxtlarda uglerod miqdorini o‘lchashga urinish”, — dedi u.
“Bunday miqyosda o‘lchovlarni amalga oshirish uchun sun’iy yo‘ldosh yagona barqaror usulni ta’minlaydi.”
Erda olib borilayotgan ma’lumotlar to‘plami ham sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlarining to‘g‘riligini tekshirish uchun missiya bilan birga davom etadi.
Buyuk Britaniyada qurilgan va dastlab Sheffild universitetidan professor Shon Kuegan tomonidan taklif qilingan sun’iy yo‘ldosh xalqaro hamkorlik mahsulidir: “Ushbu missiya Yevropa va AQSHdagi yetakchi olimlarni birlashtirgan o‘n yillik innovatsiyalar natijasidir.”
Keng tayyorgarliklarga qaramay, parvozdanson murakkab bosqichlar, jumladan, sun’iy yo‘ldoshni joylashtirish ishlari oldinda turibdi.
“Ayrim qismlar, xususan, ochiladigan 12 metrlik antenna, noyob qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi — bu kosmosda ulkan soyabon ochishga o‘xshaydi va antenna silliq ochilishi juda muhim”, dedi Dr. Kordey.
Airbus kompaniyasi AQSHning L3Harris Technologies muhandislarini Stevanijdagi ob’ektda antenna-reflektor yaratishda yordam berish uchun jalb etdi.
L3Harris fazoda ochiladigan yirik tizimlarni ishlab chiqarish bo‘yicha maxsus tajribaga ega — bunday imkoniyatlar Yevropada hali rivojlanmagan.
Konsortsium birinchi biomassa xaritalarini olti oy ichida taqdim etishni va besh yil davomida ma’lumot to‘plashni maqsad qilgan.
Ushbu yillik xaritalar o‘rmonlarda saqlanadigan uglerod va o‘rmonlarning qisqarishi natijasida yo‘qotiladigan miqdorni ko‘rsatib boradi.
“Mavjud sun’iy yo‘ldosh kuzatuvlari, masalan, so‘nggi 50 yil davomida Landsat, ko‘pincha bulutlar bilan to‘silib qoladi — bu ayniqsa tropik hududlarda muammoli”, dedi professor Disni.
Biomassa sun’iy yo‘ldoshining uzun to‘lqinli radari bu muammoni hal qiladi, bulutlardan o‘tib, o‘rmon tuzilishi haqida yildan-yilga ishonchli ma’lumotlarni taqdim etadi.
Ana shu imkoniyat loyihada yigirma yildan oshiq ishlagan sodiq jamoalarni ruhlantirdi.
“Bu juda hayajonli, chunki natijalar bizning o‘rmonlar va daraxtlar haqidagi bilimlarimizni chuqurlashtiradi — ko‘pincha qadrlanmaydigan resurslar — va ularning hozir va kelajakda iqlim o‘zgarishini ta’minlovchi global jarayonlardagi ahamiyatini yanada yaxshi tushunishga imkon beradi”, deya ta’kidladi Dr. Kordey.
Future Earth obunasiga yoziling, BBC iqlim tahrirchisi Jastin Rowlattdan haftalik eksklyuziv yangilik va tahlillar uchun. Buyuk Britaniya tashqarisidamisiz? Xalqaro nashrga bu yerda yoziling.
Uelsdagi turizm kompaniyalari hukumatdan «ob-havoga bardoshli» operatsiyalarga sarmoya kiritish uchun 20 000 funtgacha mablag‘ olish imkoniyatiga ega.
Zararli ultrabinafsha nurlanishidan himoya qilish bo‘yicha strategiyalarni bilib oling.
Uels zudlik bilan harakat qilinmasa, «keskin o‘zgargan kelajak» bilan yuzma-yuz bo‘lishi mumkin, deya ogohlantiradi Kelajak avlodlar komissari.
Glen Rosa vodiysidagi yong‘in bir necha kun ichida o‘n yillik tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha taraqqiyotni yo‘qqa chiqardi.