Ispaniya milliy tarmogʻi operatori dushanba kuni Ispaniya, Portugaliya va Fransiyaning ayrim hududlarida keng ko‘lamli elektr uzilishlarga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan kiberhujum ehtimolini rad etdi.
Red Eléctrica kompaniyasi operatsiyalar direktori Eduardo Prieto dastlabki baholashlar “boshqaruv tizimlari ichida hech qanday aralashuv dalili yo‘qligini” ko‘rsatishini ma’lum qildi, bu esa Portugaliya bosh vaziri Luís Montenegro ilgari bildirgan fikrlarni tasdiqladi.
Shunga qaramay, uzilishning aniq sababi hali aniqlanmagan.
Tarmoq operatori seshanba kuni xabar berishicha, to‘liq ma’lumotlar olinmaguncha aniq xulosa va natija chiqarish imkoniyati yo‘q. Ispaniya bosh vaziri Pedro Sánchez tergovchilar uzilish manbasini aniqlash ustida ishlayotganini va kelajakda shunga o‘xshash voqealarning oldini olish uchun choralar ko‘rilishini ta’kidladi.
Ko‘proq tafsilotlar yuzaga chiqqani sari voqealar ketma-ketligi bo‘yicha bir nechta nazariyalar ilgari surilmoqda. BBC konsultant mutaxassislari fikricha, qora uzilish, ehtimol, bir nechta tizim nosozliklari natijasida yuzaga kelgan.
Hozircha ma’lum bo’lgani va hali javobi yo‘q savollar mana bular:
Jonli kuzating: Sayohatda tartibsizlik davom etmoqda
Dushanba oqshomi bosh vazir Sánchez 15GW quvvat — o‘sha paytdagi talabning taxminan 60% — “tizimdan atigi besh soniya ichida darhol chiqarib tashlanganini” aytdi.
Janob Prieto seshanba kungi matbuot anjumanida janubi-g‘arbiy Ispaniyada, quyosh energiyasidan keng foydalaniladigan hududda, deyarli bir vaqtning o‘zida, bir soniya farq bilan, ikki marotaba “uzilish hodisasi” yuz berganini ma’lum qildi.
Ispaniya tarmoq operatori ehtimoliy omil sifatida yetkazib beruvchi korxonalar tomonidan ta’minot va talab o‘rtasidagi nomuvofiqlik aniqlanib, tarmoqlarida muvozanatsizliklar paydo bo‘lishi va xavfsizlik uchun vaqtincha uzilishlar amalga oshirilgan bo‘lishi mumkinligini aytdi.
Shunga qaramay, Sánchez elektr ta’minotidagi uzilish “haddan tashqari qayta tiklanuvchan manbalar muammosi emasligini” aytdi. Voqeaga qadar yetkazib berishda qisqa vaqtli muammolar bo‘lmaganini va iste’mol odatdagidek bo‘lganini ta’kidladi.
Xo‘sh, aynan nima yuz berdi? Bu hozircha aniq emas, ayniqsa, elektr tarmoqlariga tez-tez turli xil nosozlik turlari ta’sir qilishi hisobga olinsa – bunda, faqat qayta tiklanuvchilarga emas. Bunday noqulay hodisalar dunyo boʻylab yiliga taxminan bir marta yuz beradi.
Elektr ta’minoti va talab o‘rtasidagi nomuvofiqlik tarmoq chastotasini soatiga 50 Gs (Evropa va Buyuk Britaniyada ham) o‘zgartirishi mumkin.
Chastotadagi bu tor oraliqdagi chetga chiqishlar jihozlarga zarar yetkazishi mumkin.
“Agar yirik ishlab chiqaruvchi chastotadagi chetga chiqishni sezsa, o‘z aktivlarini himoya qilish uchun tarmoqdan chiqib ketishi mumkin,” deb tushuntirdi Oksford universiteti professori Hanna Christensen.
Agar bir nechta ishlab chiqaruvchilar bunday chorani ketma-ket ko‘rsa, “domino ta’siri” yuzaga keladi va keng ko‘lamli o‘chirishga olib keladi, dedi u.
Biroq, qayta tiklanuvchi energiya inshootlarini boshqaruvchi operatorlar qisqa muddatli ob-havo bashorati asosida shamol va quyosh energiyasi ishlab chiqarishidagi ortiqchaliklarni oldindan aytish va yetkazib berishni moslashtirish uchun zamonaviy texnologiyalardan foydalanadi, deydi prof. Christensen.
Qayta tiklanuvchi manbalar tabiatan oʻzgaruvchan boʻlgani sababli oʻziga xos muammolarni tugʻdiradi, lekin ularni sanoat vakillari yaxshi biladi va rejalar asosida harakat qilishadi, dedi u.
“Bunday holat oldindan bashorat qilinmagani biroz ajablanarli,” deya ta’kidladi prof. Christensen.
Strathclyde universiteti professori Kit Bell esa tizim loyihasi qayta tiklanuvchi energiyaga tayanishini aks ettiradi, shuning uchun tarmoq operatorlari uchun qayta tiklanuvchi elektr ishlab chiqarishining ortishi kutilmagan holat emas, dedi.
“Ispaniya shamol va quyosh energiyasini boshqarishda katta tajribaga ega, uzoq vaqtdan beri ishlaydigan prognoz qilish infratuzilmasiga tayanadi,” dedi u.
U qo‘shimcha qildi: “Nosozliklar har xil tizimlarga ta’sir qiladi: qayta tiklanuvchi energiya, qazilma yoqilg‘i yoki atom elektr stansiyalari. Bu ‘Shveytsariya pishloq modeli’ bo‘yicha, ya’ni tasodifiy mos kelgan zaifliklarning natijasi ham bo‘lishi mumkin.”
Red Eléctrica, shuningdek, ta’minotda keskin yo‘qotish Ispaniya va Fransiya orasidagi uzatish liniyasining ishdan chiqishiga sabab bo‘lganini ma’lum qildi.
Chegara yoki tarmoqlarni o‘zaro bog‘lash uchun ikkita asosiy texnologiya mavjud: an’anaviy o‘zgaruvchan tokdagi uzatish liniyalari va yaqinda joriy etilgan yuqori kuchlanishli to‘g‘ri tok liniyalari.
Prof. Bellga koʻra, Ispaniyaning yetti yildan buyon ishlayotgan yuqori kuchlanishli tarmoq liniyasi ishonchli tarmoq tarkibiy qismidir.
Pireney tog‘lari orqali Fransiyaga bo‘lgan cheklangan ulanishlari tufayli, Iberiya yarim oroli ba’zan “elektr oroli” deb ataladi, bu holat nosozliklar paytida zaiflikni kuchaytiradi.
Sánchez elektr ta’minoti Fransiya va Marokash bilan bog‘lanishlar, shuningdek, gaz va gidroenergiya manbalari orqali tiklanganini ma’lum qildi.
Portugaliya tarmog‘i operatori REN agentlik manbasidan chiqqan bo‘lishi mumkin bo‘lgan, uzilish g‘ayrioddiy atmosferaviy hodisa natijasidir deya xabar qilgan dastlabki xabarlarni rad etdi.
Bir xabarda “Ispaniyaning ichki hududlarida haroratning nihoyatda oʻzgarib borishi yuqori kuchlanishli chiziqlarda gʻalati tebranishlarga olib kelgani va bu ‘induksiyalangan atmosferaviy tebranish’ deb ta’riflangan” deyiladi.
«Ushbu tebranishlar elektr tizimlari o‘rtasida sinxronlash nosozligini keltirib chiqardi va butun Yevropa o‘zaro bog‘langan tarmog‘ida uzilishlarni keltirib chiqardi», deyiladi xabarda.
Biroq, REN vakili Bruno Silva seshanba kuni AFP agentligiga operator “bu bayonotni tarqatmaganini” aytdi va batafsil ma’lumot berishdan bosh tortdi.
Madridda ispanlar elektr ta’minoti tiklanganidan so‘ng, shahar butunlay to‘xtab qolganidan keyin qarsak chalishdi.
Yo‘lovchilar poezdlarda qolib ketdi, telekommunikatsiyalar ishdan chiqdi va chakana savdo faoliyati to‘xtadi, elektr uzilishi davomida.
Ispaniyada favqulodda holat e’lon qilindi, notinch manzaralar yuzaga chiqdi va millionlab odamlar elektrsiz qoldi.
Hozirgacha Portugaliya aeroportlaridan 96 ta reys, Ispaniyadan esa 45 ta reys bekor qilindi.
Suratlar Ispaniya va Portugaliyadagi elektr uzilishlarining keng ko‘lamli tartibsizlikka sabab bo‘lganini ko‘rsatadi.