Ikki kun papasiz qolganidan so‘ng, Avliyo Pyotr maydoni ta’sirli voqeaga sahna bo‘ldi: kulrang libosli bir guruh rohibalar kuylay boshladilar.
Dastlab ularning Ave Maria qo‘shig‘i deyarli eshitilmasdi, biroq tez orada ovozlari kuchayib, jiddiy kutayotgan olomonga qo‘shilishga chorladilar, ular marhum Papa Frantsiskni hurmat bilan kuzatib qo‘yish uchun to‘plangan edi.
Safda asta-sekin yurib borar ekan, oq ro‘mol va keng shipilli shlyapadagi rohibalar qo‘shig‘ini davom ettirardi, basilikaning ulug‘vorligiga qarab, quyosh nurlari ularning liboslarida raqs solardi.
Bunday manzaralar Rim yana bir bor “dunyo poytaxti” sifatida o‘z mavqeini qaytargan tarixiy hafta bo‘lganini tasdiqladi, Avliyo Pyotr maydoni esa global katoliklik markazi sifatida yangidan mustahkamlandi.
88 yoshli Papaga bo‘lgan qayg‘u hissi sezilib turibdi, biroq uning tez va osuda vafoti ko‘plar uchun taskin. “Hech bo‘lmasa u qiynalmadi”, degan fikr keng tarqalgan. Shu bilan birga, ayni davr bayramona emas – bunday lahzalar faqat dafn marosimidan keyin, konklav yangi umid, taxmin va qiziqish uyg‘otganda boshlanadi.
Hozircha Rim o‘ziga xos, ohang va ruhiyatda o‘zgacha oraliq holatda.
Elena, 50 yoshdan oshgan rimlik ruminiyalik, shahar bo‘ylab o‘tgan sokinlik kayfiyati haqida fikr bildirdi. “Odamlar ko‘p, lekin hammasi jimjit, boshqacha”, dedi u BBC’ga, Papani yo‘qotish shaharda chuqur mulohazaga sabab bo‘lganini ta’kidladi.
U, shuningdek, dindor bo‘lmaganlar ham marhum Papa o‘limidan qandaydir tarzda ta’sirlanganini kuzatdi.
Borgo Pio ko‘chasidagi do‘konida mijozlarga xizmat qilayotgan do‘sti Lina esa uning fikriga qo‘shildi. “Bu na fojia, na bayram pallasi”, dedi u. “Bu – tafakkur uchun imkon, haqiqatan ham kerakli narsa.”
Yaqin atrofdagi Via della Conciliazione ko‘chasida ziyoratchilar Italiya va Vatikanni bog‘lovchi yo‘ldan yurib, Papani dafn qilish uchun Santa Maria Maggiore bazilikasigacha tobut olib boriladigan yo‘l bo‘ylab harakatlanayotgan edilar.
Avliyo Pyotr va IV asr cherkovi o‘rtasida to‘rt kilometrlik masofa bor, biroq Vatikan bayonotiga ko‘ra, so‘nggi yo‘l ikki soat davom etishi kutilmoqda va yo‘l bo‘ylab olomonga xayrlashish uchun yetarlicha vaqt ajratiladi.
Ikki fuqarolik kiyimidagi politsiyachi bu joy odatdagidan gavjumroq bo‘lsa-da, yumshoq shanba kayfiyatini saqlab qolganini qayd etdi.
Shu bilan birga, Vatikan va Italiya hukumati tomonidan joriy etilgan xavfsizlik choralari ko‘lamidan mashina ham ko‘rinar edi.
Chorshanba kuni diniy buyumlar do‘konidan tashqarida bir askar yirik anti-dron qurilmasini ushlab turgani, sherigi esa osmonni durbin bilan kuzatayotgani ko‘zga tashlandi. Dafn marosimida minglab xavfsizlik xodimlari – daryo patrullari, bomba guruhlari, hid biluvchi itlar va tomdagi snayperlar safarbar qilinadi.
Sent-Pyotr gumbazini chizayotgan 21 yoshli amerikalik talabasi Kayslin olomon orasida ham o‘zini xavfsiz sezganidan hayratda qolganini bildirdi.
U tinch muhitni yig‘ilish tabiatiga bog‘ladi: “Odamlar bu yerga Frantsiskga hurmat ko‘rsatish va bu ajoyib shaharni qadrlash uchun kelgan.” Vaziyatni “achchiq-shirin” deb tavsiflab, oxir-oqibat marosimni “hayot bayrami” sifatida ko‘rdi.
“U dunyoga chuqur ibrat bo‘ldi”, deb esladi u.
Kayslin Frantsiskning tuban qatlamga e’tibor qaratgani haqida eslar ekan, boshqalar uning oxirgi tashrifini – Regina Coeli qamoqxonasidagi Mahmudiy payshanbani yodga oldilar, bu Papa tomonidan amalga oshirilgan ko‘plab shunga o‘xshash harakatlardan biri edi.
“U odamlar bilan yaqin edi”, deb tushuntirdi Elena uning sadoqatiga hamdardligini. “Men ko‘chada yashovchilarga yordam beraman va har safar to‘xtatmoqchi bo‘lganimda, ko‘nglim yana tortadi. O‘zim ham qashshoqlikda yashaganman, shuning uchun tushunaman.”
“Frantsisk ham xuddi shunday his qilgan, deb o‘ylayman”, deb qo‘shimcha qildi u, Frantsiskning singlisi Mariya Elenaning ularning Argentinadagi qashshoq bolalik xotiralariga ishora qilib.
“U hech qachon o‘z ildizidan uzoqlashmadi. Eng yuqori martabaga yetsa ham, o‘zgarmadi.”
Papa bilan xayrlashish uchun navbatda turgan rafiqasi bo‘lgan belgiya turisti Dirk marosimning jiddiyligi odamlarni jalb etganini aytdi: “Bu shunday lahza – odamlar guvoh bo‘lishni xohlaydi, hatto qisqa muddatga bo‘lsa ham.”
U hazil bilan bu ruhiyatning vaqtincha ekanini taxmin qildi.
Dirk shuningdek, Vatikan atrofi va ichkarisidagi jiddiy tafovutga e’tibor qaratdi: “Bir ayolni ko‘rdim, bukchayib, yonidan o‘tayotgan ruhoniylar e’tibor bermay o‘tishdi. Bu ajablanarli – cherkovlar boyligi va tashqaridagi qashshoqlik.”
“Bu tafovut juda ta’sirli”, deb yakunladi u.
Lesotolik yosh ayol Katlexo BBCga vafotidan oldin Papadan Pasxa duo olganidan quvonchini bildirdi. “Bu meni o‘zgacha his qildirdi, katolik jamoasining bir qismi sifatida”, dedi u, Frantsiskni shaxsan hurmat qilolganidan xursand.
“Bu ajoyib umumiy tajriba”, deb guruhi yoniga shoshildi u.
Uch kunlik ochiq ko‘rik davomida o‘n minglab odamlar argentinalik Papa – “yer yuzining chekkasidan keldim”, deb mashhur so‘z aytgan inson bilan xayrlashish uchun Avliyo Pyotrga to‘plandi.
Quddusdan kelgan otashkor otashkor Ramez Twal Frantsisk jasadini oxirgi ko‘rib chiqqan ziyoratchi bo‘ldi.
“Muqaddas Zaminliklar uchun xayrlashish nihoyatda hissiyotli,” deb izoh berdi u.
“U bizni eng og‘ir davrlarda ham qo‘llab-quvvatlagan; uning ruhiy yetakchiligi va mehribonligi bebaho edi. Biz uni juda sog‘inamiz.”
Mehmon va ziyoratchilar uzoq kutgandan so‘ng bazilikaga kirib, Frantsisk tobuti yoniga, Avliyo Pyotr yuksak qurbongohi oldiga yaqinlashdilar. Kimdir suratga tushish uchun smartfonini ko‘tardi, boshqalar esa tasbeh yoki bolalari qo‘lidan mahkam ushlagan, barcha jiddiy sukutni saqlardi.
Tashqarida, muloyim aprel quyoshida afrikalik ziyoratchilar yorqin bosh kiyimlarda Bernini favvorasi yonida muzqaymoq yeyishar, ustidan chayqalar uchib o‘tar edi.
Kaliforniyadan kelgan pensionerlar kolonnadada dam oldilar, dunyoning turli nuqtalaridan kelgan jurnalistlar esa kardinal bo‘lajak konklavda qatnashishi mumkin bo‘lganlarni izlardi.
Braziliyalik ruhoniy uyidagilarga online efir orqali gavjum maydonni ko‘rsatdi, xursandchilik ila so‘zladi.
Portsmut episkopi o‘z ta’ziyasida Papa Frantsiskning betakror insoniyligi haqida gapirdi.
Vatikan Janubiy Sudan uchun elchisi boshqalardan Frantsisk merosini sadoqatli tinchlik izlash bilan sharaflashni so‘radi.
Mishel O’Nil marhum Papani “kamtarlik timsoli inson” deb ta’rifladi.
Dunyo bo‘ylab koʻplab yetakchilar va qirollik vakillari motam tutayotganlar orasida – bu lahzalardagi suratlarni bu yerda ko‘ring.
Birinchi vazir Jon Svini ham Papani so‘nggi yo‘lga kuzatish uchun Shotlandiyadan Rimga yo‘l olganlardan.