«`html
Bangladeshdagi zo’ravonlik namoyishlari o’rtasida bir hindu erkakning yaqinda o’ldirilishi Daka va Dehli o’rtasidagi allaqachon nozik munosabatlarni yanada keskinlashtirdi.
Qo’shni davlatlar o’zaro ikki tomonlama aloqalarni beqarorlashtirishda ayblashar ekan, tarixan yaqin munosabatlar tuzatib bo’lmas darajada buzilganmi degan savollar tug’ilmoqda.
Hodisa Hind millatchi guruhlari tomonidan Hindistonda norozilik namoyishlariga sabab bo’ldi. Bangladeshning hindu ozchilik a’zosi Dipu Chandra Das (27 yosh) o’tgan hafta Bangladesh shimolidagi Mymensingh shahrida kufrda ayblanib, olomon tomonidan o’ldirilgan.
Sudlanganlik Dakada taniqli talaba rahbari Sharif Usmon Hodiyning o’ldirilishi munosabati bilan zo’ravonlik noroziliklari boshlanishidan bir necha soat oldin sodir bo’lgan.
Hodiy tarafdorlarining da’vo qilishicha, asosiy gumondor, sobiq Bosh vazir Shayx Hasinaning partiyasi – Avami ligasi bilan aloqadorligi aytilgan, Hindistonga qochib ketgan, bu Bangladeshda Hindistonga qarshi kayfiyatni yanada kuchaytirgan. Biroq, Bangladesh politsiyasi gumondorning ketganini tasdiqlash yo’qligini aytdi.
So’nggi kunlarda ikki Janubiy Osiyo davlati Dehli shahri hamda bir nechta shaharlarda viza xizmatlarini to’xtatib qo’ydi va bir-birini o’z diplomatik vakolatxonalarining yetarli darajada xavfsizligini ta’minlamaganlikda aybladi.
Ikkala davlat ham xavfsizlik bo’yicha xavotirlarini hal qilish uchun bir-birining oliy komissarlarini chaqirib oldi.
«Umid qilamanki, ikki tomonda ham keskinlik yanada kuchaymaydi», dedi BBCga Dakadagi sobiq Hindiston Oliy komissari Riva Ganguli Das va Bangladeshdagi «o’zgaruvchan vaziyat» narsalar qanday ketishini bashorat qilishni qiyinlashtirayotganini qo’shimcha qildi.
Bangladeshda Hindistonga qarshi kayfiyat yaqinda paydo bo’lgan hodisa emas.
Bangladesh aholisining bir qismi tarixan Hindistonning o’ta ta’siriga, ayniqsa, Hasinaning o’tgan yili qo’zg’olon paytida taxtdan ag’darilishidan oldingi 15 yillik hukmronligi davrida qarshilik ko’rsatgan.
Hasina Hindistonda panoh topganidan beri bu norozilik kuchaydi va Dehli, Dakadan ko’plab so’rovlar bo’lishiga qaramay, hozircha uni qaytarishdan bosh tortdi.
Hodiyning o’ldirilishidan so’ng, ba’zi yosh rahbarlar Hindistonga qarshi g’azablantiruvchi bayonotlar berganliklari xabar qilingan.
So’nggi haftalarda Bangladesh xavfsizlik kuchlari namoyishchilarning Dakadagi Hindiston Oliy komissiyasiga yurishiga to’sqinlik qilishga majbur bo’ldi.
O’tgan hafta olomon Chittagongdagi Hindiston elchixonasi binosini toshbo’ron qildi va Dehli shahridan qoralashga sabab bo’ldi. Politsiya keyinchalik hodisa bilan bog’liq holda 12 kishini hibsga oldi, garchi ular keyinchalik ayblovsiz qo’yib yuborilgan bo’lsa ham.
Hindistonda ham qarshi namoyishlar bo’lib o’tdi. Bangladesh Dehlidagi diplomatik vakolatxonasi tashqarisida hindu guruhi tomonidan uyushtirilgan norozilikka qat’iy e’tiroz bildirdi va uni «oqlab bo’lmaydigan» deb hisobladi.
Bangladeshning sobiq yuqori martabali diplomati Humayun Kabir: «Men ikki tomon o’rtasida bunday shubha va ishonchsizlikni ilgari ko’rmaganman», dedi.
Uning qo’shimcha qilishicha, ikki tomon ham o’zaro diplomatik vakolatxonalarini belgilangan normalarga muvofiq himoya qilishi kerak.
Ba’zi o’quvchilar quyidagi tafsilotlarni bezovta qiluvchi deb topishi mumkin.
Tikuvchilik fabrikasi ishchisi Dasning shafqatsiz o’ldirilishi Hindiston tomonidagi keskinlikni yanada kuchaytirdi.
U Muhammad payg’ambarni haqorat qilishda ayblanib, olomon tomonidan o’ldirilgan, keyin uning jasadi daraxtga bog’lab qo’yilgan va yoqib yuborilgan.
Qotillik videolari ijtimoiy tarmoqlarda keng tarqaldi va chegara bo’ylab g’azabga sabab bo’ldi.
Bangladeshning Nobel mukofoti sovrindori Muhammad Yunus boshchiligidagi muvaqqat hukumati «yangi Bangladeshda bunday zo’ravonlikka o’rin yo’q»ligini ta’kidlab, qotillikda ishtirok etganlarning barchasi javobgarlikka tortilishini va’da qildi.
Bangladesh politsiyasi Dasning o’ldirilishi bilan bog’liq holda 12 kishi hibsga olinganini xabar qildi.
Tahlilchilarning fikricha, bu qotillik Hasina ketganidan keyin diniy fundamentalistlar tobora qat’iy va murosasiz bo’lib borayotgan bir paytda, Bangladeshda ozchiliklar va fuqarolik jamiyati faollarining xavfsizligi bo’yicha xavotirlarni yana bir bor o’rtaga tashladi.
Radikal islomchilar yuzlab so’fiy maqbaralarini tahqirlashdi, hindularga hujum qilishdi, ayollarning ayrim hududlarda futbol o’ynashiga to’sqinlik qilishdi va musiqa va madaniy tadbirlarni qisqartirishdi.
Inson huquqlari guruhlari ham o’tgan yil davomida Bangladeshda olomon zo’ravonligining kuchayishi haqida ortib borayotgan xavotirlarini bildirishdi.
Bangladeshlik siyosiy tahlilchi Asif Bin Alining tushuntirishicha, «Jamiyatning qattiq unsurlari o’zlarini asosiy oqim deb bilishadi va ular mamlakatda plyuralizm yoki fikrlar xilma-xilligini ko’rishni xohlamaydilar».
«Bu radikal unsurlar odamlar va institutlarni Hindiston tarafdori degan hikoyani o’rnatib, insoniylikdan mahrum qilmoqda. Bu esa joylardagi boshqalarga ularga hujum qilish uchun yashil chiroq yoqadi.»
Bangladeshdagi ko’pchilik islomiy radikallar o’tgan hafta ikkita Bangladesh gazetalari – «The Daily Star» va «Prothom Alo» va madaniy muassasa ofislariga zarar yetkazgan va ularni yoqib yuborgan olomonda ishtirok etganliklariga shubha qilishadi va ularni Hindiston tarafdori deb ayblashmoqda.
Bangladeshdagi fuqarolik jamiyati faollari muvaqqat ma’muriyatni so’nggi zo’ravonliklarning oldini olmagani uchun tanqid qilishdi. Namoyishlardan oldin ham muvaqqat hukumat siyosiy tartibsizliklar sharoitida qonun va tartibni saqlash va natijalarga erishish uchun kurash olib borayotgani uchun tanqidga uchragan edi.
Ashok Swain kabi ekspertlarning ta’kidlashicha, ikki tomondagi o’ng qanot liderlari o’z manfaatlari yo’lida g’azablantiruvchi bayonotlar berib, keskinlik va jamoatchilikning g’azabini qo’zg’atmoqda.
Shvetsiyaning Uppsala universitetining tinchlik va nizolarni o’rganish professori janob Swainning so’zlariga ko’ra, «Hindiston ommaviy axborot vositalarining katta qismi ham Bangladeshdagi voqealarni kuchaytirmoqda va mamlakat jamoatchilik tartibsizliklariga tushib qolayotganini tasvirlamoqda».
«Odamlar Bangladeshda barqarorlik Hindiston xavfsizligining, ayniqsa shimoli-sharqda muhim ekanligini tushunishlari kerak», deydi u.
Dakada muvaqqat ma’muriyatning nazorat va qonuniyligi yo’qligi haqida aytilgan tanqidlarni hisobga olsak, saylangan hukumat Bangladeshning ichki va tashqi muammolarini hal qilish uchun yaxshiroq jihozlangan degan keng konsensus mavjud.
Mamlakatda 12-fevral kuni saylovlar o’tkazilishi rejalashtirilgan, ammo shu vaqtga qadar Yunusning zimmasiga zo’ravonlikning oldini olishdek qiyin vazifa yuklatilgan.
Shayx Hasinaning Avami ligasiga saylovlarda ishtirok etish taqiqlanganligi sababli, Bangladesh Millatchi partiyasi (BNP) g’olib chiqishi kutilmoqda.
Biroq, Jamaat-e-Islami kabi islomiy siyosiy partiyalar BNPga qarshi kurashishi mumkin.
Qattiqqo’l diniy partiyalar Hindistonga qarshi kayfiyatdan foydalangan holda, kelgusi kunlarda yanada zo’ravonliklar sodir bo’lishi mumkin degan xavotirlar mavjud.
Asif Bin Alining ogohlantirishicha, «Hindistonga qarshi siyosatning eng katta jabrlanuvchisi Hindiston emas, balki Bangladesh fuqarolarining o’zlari – dunyoviy fikrlaydigan shaxslar, markazchilar va ozchiliklardir».
Uning ta’kidlashicha, hozirgi hikoyada fundamentalistlarni tanqid qiladigan har qanday shaxs yoki har qanday institutni «ularni Hindiston tarafdori deb belgilash orqali insoniylikdan mahrum qilish mumkin va ularga qilingan hujumlarni oqlash mumkin».
Hindistondagi siyosatchilar Bangladeshdagi o’zgarayotgan dinamikani yaxshi bilishadi.
Hindiston parlamentining bir guruhi Bangladeshdagi voqealar Dehli uchun 1971-yildagi mamlakat mustaqillik urushidan beri «eng katta strategik muammo» ekanligini ta’kidladi.
Humayun Kabir kabi Bangladeshning sobiq diplomatlari Hindiston hozirgi vaziyatni tan olishi va ishonchni tiklash uchun Bangladesh bilan bog’lanishi kerakligiga ishonadi.
Janob Kabir ta’kidladi: «Biz qo’shnilarimiz va o’zaro bog’liqmiz».
Dehli Bangladeshdagi saylangan hukumat bilan aloqa qilishga tayyorligini allaqachon bildirgan, bu diplomatik qayta yuklash uchun yo’l ochishi mumkin.
Shu vaqtga qadar ikki tomondagi ekspertlar jamoatchilik g’azabiga ikki tomonlama aloqalarni yanada keskinlashtirishga yo’l qo’ymaslik kerakligi haqida ogohlantirmoqda.
Hindistonning qishloq joylarida ish o’rinlari kafolati, global model, yangi qonun asl sxemani o’zgartirishi bilan bahslarga duch kelmoqda.
Halokat shanba kuni ertalab Assamning shimoli-sharqiy shtatida sodir bo’ldi, deydi mahalliy rasmiylar.
Luknou yaqinda o’zining ajoyib taomlari bilan tanilgan global shaharlar ro’yxatiga kirdi.
Yangi norozilik namoyishlariga sobiq Bosh vazir Shayx Hasinani ag’darib tashlagan norozilik namoyishlari rahbarlaridan birining o’limi sabab bo’ldi.
Madhya Pradesh shtatidagi beshta holat Jharkhand shtatida xuddi shunday hodisa haqida xabar berilganidan bir necha hafta o’tib sodir bo’ldi.
«`