«`html
14-dekabr kuni, vertolyotlar tepada aylanib yurgan, sirenlar uning chekka hududida havoni yirtib tashlagan va aholi vahima ichida ko’chaga qochib chiqqan paytda, Meri qalbida muzdek takrorlanish hissini sezdi.
«O’shanda men yana jiddiy bir narsa noto’g’ri ekanligini bildim», – deb eslaydi u ko’zlariga yosh olib.
Anonim qolishni so’ragan Meri o’tgan aprel oyida Westfield Bondi Junction savdo markazida bo’lgan edi, o’shanda ruhiy kasallik holatidagi bir erkak olti kishini pichoqlab o’ldirgan, bu fojia ko’pchilikning xotirasida abadiy muhrlanib qolgan.
Aprel oyidagi voqea bo’yicha sud-tibbiy tergov xulosalari shu hafta e’lon qilinishi rejalashtirilgan edi, ammo sakkiz kun oldin yahudiylarning Hanukkah bayrami boshlanishiga bag’ishlangan tadbirda ikki qurolli shaxs o’t ochganidan keyin kechiktirildi.
Rasmiylar ushbu voqeani terrorchilik hujumi deb e’lon qilishdi, unda 15 kishi halok bo’ldi, jumladan, yuziga bo’yoq surtilgan 10 yoshli qiz ham.
Chanukah by the Sea tadbiridagi dahshatli voqeaga birinchi bo’lib javob bergan feldsher, Westfield pichoqlashlarida ham birinchi bo’lib voqea joyiga yetib kelgan feldsher edi.
«Bunday narsa sodir bo’lishi mumkinligini tasavvur ham qilolmaysiz», – dedi 31 yoshli, asli Buyuk Britaniyadan bo’lgan Meri BBCga. «Men doimo uyimdagi oilamga bu yer qanchalik xavfsiz ekanligini aytaman.»
Bu fikr otishma sodir bo’lganidan keyingi kunlarda ham takrorlandi, ko’pchilik ommaviy qotillik Avstraliyada kamdan-kam uchraydigan holat ekanligini ta’kidladi.
Biroq, bu sodir bo’ldi – bir xil jamiyatda, 18 oy ichida ikki marta.
Bondidagi hayrat va motam tutgan odamlar tomonidan qoldirilgan gullar dengizi tozalanmoqda. Milliy xotira kuni yakunlandi. Yakshanba kuni kechqurun Avstraliyalik yahudiylar bu Hanukkahning so’nggi marta sham yoqishdi.
Shunga qaramay, bu ikki fojia ko’plab odamlarni jismonan yaraladi va travma qildi, shu bilan birga mamlakatning xavfsizlik tuyg’usini yo’qqa chiqardi.
Avstraliyaning eng mashhur plyaji bo’lgan Bondi mamlakat turmush tarzining jahon miqyosidagi ramzi hisoblanadi.
Shuningdek, u Avstraliya jamiyatining mohiyatini aks ettiradi. Hokim Will Nemeshning so’zlariga ko’ra, bu yerda tanishlik hissi kuchli, «hamma bir-birini biladi», ya’ni 14-dekabr kuni sodir bo’lgan fojiadan ta’sirlangan odamlarni hamma taniydi.
«Men birinchi bo’lib xabar yozgan odamlardan biri [Rabbi] Eli Schlanger edi. Men unga ‘Umid qilamanki, siz yaxshisiz. Agar biror narsa kerak bo’lsa, menga qo’ng’iroq qiling’, – dedim», – deb eslaydi u.
Afsuski, Britaniyada tug’ilgan besh farzandning otasi, shuningdek, «Bondi Rabbiysi» nomi bilan tanilgan shaxs halok bo’lganlar orasida edi.
Politsiya va feldsherlar kabi birinchi yordam ko’rsatuvchilar o’z jamiyati a’zolariga yordam bergan bo’lishi mumkin, boshqalar esa hamkasblariga qarshi o’q uzgan otuvchilarga yordam ko’rsatish kabi qiyin vazifaga duch kelishdi.
«[Westfield Bondi Junction] dahshatli edi, biz bundayga o’rganmaganmiz. Keyin bu yana ommaviy, falokatli jarohatlar edi», – dedi Yangi Janubiy Wales sog’liqni saqlash vaziri Ryan Park BBCga.
«Ular urush zonasida ko’rishingiz mumkin bo’lgan narsalarni ko’rishdi… Bu tasvirlarni hech qachon miyangizdan chiqarib tashlay olmaysiz», – deya qo’shimcha qildi Park.
Hokim Nemeshning xavotiri shundaki, bu abadiy Bondi va Avstraliyaga dog’ tushiradi.
«Agar bu Bondi Beachda sodir bo’lishi mumkin bo’lsa, u haqiqatan ham har qanday joyda sodir bo’lishi mumkin… Bu butun Avstraliya bo’ylab tarqaldi.»
Bu tuyg’u, ayniqsa, Bondi panohga aylangan yahudiy jamiyati uchun achinarli.
«Men bu yerda yillar davomida har kuni, yomg’irda ham, quyoshda ham suzdim. Va bu hafta… Men suvga tusha olmadim. O’zimni yaxshi his qilmadim. Qandaydir ma’noda xudosizlikdek tuyuldi», – dedi mahalliy klinik psixolog Zac Seidler BBCga.
Hujum qurbonlarining ko’pchiligi o’n yillar davomida ta’qiblardan qochib Bondiga ko’chib kelgan, jumladan 89 yoshli Holokostdan omon qolgan Alex Kleytman ham. Afsuski, uning hayoti antisemitizm nafratining zo’ravonlik harakatlari bilan yakunlandi.
Janob Seidler so’nggi ikki yilni Holokostdan omon qolgan bobosi va buvisini tinchlantirishga va ularning insoniyatning asl yaxshiligiga bo’lgan ishonchini saqlab qolishga harakat qilib o’tkazdi.
«[Buvi] doimo ‘Bular alomatlar. Men buni oldin ham ko’rganman’, der edi. Men esa ‘Avstraliyada emas, bu yerda emas. Siz xavfsizsiz’, deb uni tinchlantirishga harakat qilardim.»
«Ammo endi men o’zimni ahmoqdek his qilyapman.»
Jamiyatlar monolit bo’lmasa-da, ko’plab Avstraliyalik yahudiylar hujumdan oldingi oylarda antisemitizmning kuchayishi haqidagi ogohlantirishlarga e’tibor berilmagan deb hisoblashadi.
Yil Bondi atrofidagi chekka hududlardagi yahudiy yodgorliklariga qilingan bir qator vandalizm va o’t qo’yish hodisalari bilan boshlandi va ularning jamiyatiga qaratilgan ommaviy qotillik bilan yakunlandi.
Qo’rquvga qaramay, qarshilik ko’rsatildi, ba’zi rahbarlar Avstraliyalik yahudiylarni o’zligini tasdiqlashga, ommaviy tarzda yahudiy bo’lishga va diniy ramzlarini faxr bilan namoyish etishga chaqirishdi.
Biroq, yakshanba kuni Bondi Pavilion tashqarisidagi gullarni tomosha qilayotgan bir ayol buni qilishga juda qo’rqayotganini tan oldi. U butun hafta davomida qurbonlarning ko’pchiligi halok bo’lgan joydan bir necha metr uzoqlikda joylashgan bu joyga tashrif buyurishga jur’at to’pladi.
«Men hech qachon o’zimning yahudiyligimni his qilmaganman. Men butun hayotim davomida hozirgacha antisemitizmni boshdan kechirmaganman», – dedi MaryAnne. «Va endi men Dovud yulduzimni taqishni xohlamayman.»
Otishma butun mamlakat bo’ylab qo’llab-quvvatlash to’lqinini keltirib chiqardi.
Xabarni eshitgan ko’plab jamiyat a’zolari yordam ko’rsatish uchun safarbar bo’lishdi.
Qutqaruvchilar, ham ko’ngillilar, ham pullik xodimlar o’z hayotlarini xavf ostiga qo’yishdi. Restoranlar o’z eshiklarini ochib, odamlarni omborxonalarda va muzlatgichlarda yashirdilar, mahalliy aholi esa yo’qolgan bolalarni o’z uylariga qabul qilishdi.
Hatto Yangi Janubiy Wales muxolifatining rahbari, shuningdek, mahalliy davlat a’zosi bo’lgan Kellie Sloane ham voqea joyida bo’lib, o’q jarohatlarini bog’lashda yordam berdi.
Otishmadan keyingi kunlarda minglab oddiy avstraliyaliklar jarohatlanganlarni davolash uchun zarur bo’lgan qon topshirish uchun soatlab navbatda turishdi.
Har kuni Bondi Pavilion darvozalaridan tashqariga o’sib borayotgan barglar, qo’lda yozilgan xatlar, yodgorlik toshlari va shamlar gilami yoyildi.
Suburb bo’ylab asalarichilik motivlari, jumladan stikerlar, sharlar va hatto yo’l san’ati asarlari, terrorchilik hujumining eng yosh qurboni Matilda xotirasiga bag’ishlanganini ko’rish mumkin.
Juma kuni surferlar va suzuvchilar halok bo’lganlarni xotirlash uchun Bondining mashhur to’lqinlaridan tashqariga suzib ketishdi.
Bir kun o’tgach, qutqaruvchilar va plyaj xodimlari yahudiy jamiyati bilan birdamlikda plyajda yonma-yon turishdi.
Biroq, maqtovlar, qayg’u va hayratlanishlar orasida g’azab va taranglik hissi mustahkamlanmoqda.
O’tgan yilgi Bondi Junction pichoqlash hodisasi jamiyat uchun dahshatli bo’ldi, ammo umumiy qat’iyat uni birlashtirdi.
Mutaxassislarning aniqlashicha, shizofreniya bilan kasallangan hujumchi pichoqlash paytida ruhiy kasallik holatida bo’lgan. Uning oilasi uni qiz do’sti topa olmaganidan hafsalasi pir bo’lganini aytdi. U ayollarni nishonga olganmi yoki yo’qmi, degan savolga hech qachon javob topilmasligi mumkin bo’lsa-da, ruhiy salomatlik tizimidagi sezilarli kamchiliklar aniqlandi.
O’tgan oyda qurbonlarning oilalari koronerdan hujumchini dori-darmonlardan cheklangan nazorat bilan ajratgan shifokorni tekshirish uchun regulyatorlarga murojaat qilishni so’rashdi. Ular, shuningdek, ruhiy salomatlik xizmatlarini sezilarli darajada moliyalashtirishni yoqlab chiqishdi.
Biroq, o’tgan yakshanba kuni sodir bo’lgan voqealar yanada noqulay his-tuyg’ular va savollarni uyg’otdi.
Antisemitizmga qarshi kurashda yetarli choralar ko’rmagani uchun hukumatga nisbatan sezilarli g’azab bor. Bosh vazir Anthony Albanese shu hafta ommaviy chiqishlar paytida hayqiriqlar bilan kutib olindi va Bondidagi hujum joyiga tashrif buyurgan odamlar uning iste’foga chiqishini tez-tez talab qilishdi.
BBC bilan suhbatlashgan ko’plab odamlar uning hukumatining Buyuk Britaniya va Kanada kabi mamlakatlar qatorida Falastin davlatini tan olish qarorini, shuningdek, Avstraliyada Falastinni qo’llab-quvvatlovchi harakat a’zolari tomonidan o’tkazilayotgan doimiy noroziliklarni ko’rsatishdi, ular asosan tinch bo’lgani bilan, antisemitizm shiorlari va plakatlari bilan ajralib turdi.
So’nggi yillarda norozilik qoidalarini kuchaytirgan Yangi Janubiy Wales shtati «nafratomuz» shiorlarga qarshi kurashish va politsiyaga namoyishchilarni tekshirish uchun ko’proq vakolat berish maqsadida qo’shimcha qonunlar kiritilishini e’lon qildi. Federal hukumat ham shunga o’xshash choralarni qabul qilishga va’da berdi.
Biroq, bu noroziliklarda ayblash ko’pchilikka, hatto yahudiy jamiyatining ayrim qismlariga ham yoqmaydi.
«Biz bir nechta haqiqatlarni ushlab turishimiz kerak», dedi janob Seidler. «Biz qo’rquvda bo’lishimiz mumkin, biz Avstraliya ichidagi ma’lum doiralarda chuqur antisemitizm ritorikasi borligini his qilishimiz mumkin… shu bilan birga, ushbu mamlakatda, ayniqsa musulmon avstraliyaliklarda Gazada sodir bo’layotgan voqealardan xavotirda bo’lish huquqi borligini tushunishimiz mumkin.»
«Biz o’sha chiziqni topishda va o’sha chiziq kesib o’tilganda uni chaqirishda yaxshiroq bo’lishimiz kerak.»
Boshqalar uchun esa fojianing siyosiylashtirilishi deb bilganlariga nisbatan norozilik bor.
«Bu qonli fotosurat», dedi bir ayol yakshanba kuni taniqli avstraliyalik ishbilarmon ayol kelib, Bondi Pavilion tashqarisidagi gullar bilan suratga tusha boshlaganida.
Ba’zilar, jumladan mahalliy federal parlament a’zosi Allegra Spender hujum immigratsiyaga qarshi kayfiyatni kuchaytirish uchun ishlatilayotganidan xavotirda.
«Agar biz musulmon immigratsiyasini to’xtatgan bo’lsak, ko’plab avstraliyaliklarni qutqargan odamga ega bo’lmas edik», dedi u.
Janob Seidlerning ta’kidlashicha, bunday dalillar antisemitizm qarashlari, shuningdek, boshqa turdagi fanatikliklar ham mahalliy darajada rivojlanayotganini tan ololmaydi.
«Men yaqinda kimdir Avstraliya o’zini tarixdan ta’tilga chiqqandek his qiladi, biz qandaydir tarzda bu narsalarga immunitetmiz, bu yerda tug’ilmagan, import qilingan deb aytdi», dedi janob Seidler.
G’azab bilan bir qatorda qo’rquv ham bor: yahudiy jamiyatida keyingi hujumlardan qo’rquv va musulmon jamiyatida terrorchilik harakati uchun qasos olish harakatlaridan qo’rquv, ular bu harakatni qattiq qoralashdi.
Avstraliyaning xavfsizlik agentligi ilgari kuzatuv ro’yxatida bo’lgan gumonlanuvchi terrorchini qanday qilib noto’g’ri boshqargani haqida savollar tug’ildi, bu esa yakshanba kuni e’lon qilingan federal politsiya va razvedka agentliklariga tekshiruv o’tkazishga sabab bo’ldi.
Yangi Janubiy Wales politsiyasiga nisbatan norozilik bor, ularga musulmon jamiyati yillar davomida o’z yigitlarini yollayotgan nafrat voizlari haqida ogohlantirgan.
Ommaviy axborot vositalariga nisbatan dushmanlik bor, bu yahudiy va arab avstraliyaliklari orasida paydo bo’lgan og’riq hissi bilan qo’zg’atilgan, ular o’zlari va jamiyatlari noto’g’ri taqdim etilgan deb hisoblashadi va ba’zilar ularga qarshi qo’zg’atuv deb hisoblagan narsalar tufayli norozilik bor.
Shuningdek, hafta davomida travma olgan qurbonlarga nisbatan munosabat haqida noqulaylik hissi bor, ularning ba’zilari do’stlarining qoni hali ham qo’llarida bo’lgan paytda jonli efirda intervyu berishdi.
Bularning barchasining asosida muassasalarga va bir-biriga nisbatan keng tarqalgan shubha bor.
Ushbu kelishmovchiliklarni qanday bartaraf etish mumkinligi yoki hatto ularni bartaraf etish mumkinmi yoki yo’qmi degan turli fikrlar mavjud bo’lsa-da, harakat qilish uchun umumiy qat’iyat bor.
Otishma paytida plyajda bo’lgan bir britaniyalik ekspat u bilan gaplashgan har bir kishi bu Bondi yoki Avstraliyani o’zgartirmasligiga qat’iy ishonishini aytdi.
«Sizda bir millat sifatida jiddiy o’ziga xos narsa bor… unda bir sehr bor», dedi Henry Jamieson BBCga.
«Men travma oldim… va men buning bilan hayotimning oxirigacha kurashishimga to’g’ri keladi, men bilaman… hatto u yerda bo’lmagan odamlar ham travma olishdi.»
«Ammo men unga meni larzaga keltirishiga yo’l qo’ymayman va biz bu jamiyatni larzaga keltirishiga yo’l qo’ymaymiz.»
«Siz ularga g’alaba qozonishga yo’l qo’ymasligingiz kerak», dedi u gumonlanuvchi terrorchilar haqida.
Hujumdan keyin yetti kun o’tgach, yakshanba kuni kechqurun bo’lib o’tgan hissiy yodgorlik marosimida xuddi shu qat’iyat ruhi sezildi. Tadbir menorani yoqish bilan yakunlandi, o’tgan hafta Hanukkah uchun to’plangan olomon buni qila olmadi.
Shamash, markaziy sham, hujumchilardan biridan qurolni tortib olganlikdagi jasorati uchun Ahmed al Ahmedning otasi tomonidan yoqildi. Halok bo’lgan ikki ravvinning bolalari yana birini yoqishdi. Qo’shimcha shamlar qutqaruvchilar vakili va voqea joyiga shoshilib kelib, otishma hali tugamagan paytda jarohatlanganlarga yordam ko’rsata boshlagan yahudiy jamiyati shifokori tomonidan yoqildi. Oxirgi shamni Matildaning otasi Michael yoqdi, u uni bilganlarning barchasi uchun quvonch bulog’i sifatida ta’rifladi.
Avstraliyaliklarning xilma-xil guruhi menoraning har bir qo’lida alangalarni yoqqanidan so’ng, Bondi Chabadlik Rabbi Yehoram Ulman ko’proq sevgi va birlikka chaqirdi.
«Oddiy holatga qaytish yetarli emas», dedi u.
«Sydney yaxshilik mayoqiga aylanishi mumkin va shunday bo’lishi kerak. Odamlar bir-biriga g’amxo’rlik qiladigan, mehribonlik nafratdan balandroq bo’lgan, odob qo’rquvdan kuchliroq bo’lgan va biz buni amalga oshirishimiz mumkin bo’lgan shahar», dedi u bir zum to’xtab, olomon qarsak chaldi.
«Ammo faqatgina biz hozir his qilayotgan tuyg’ularimizni harakatga, uzluksiz harakatga aylantirsak.»
Avstraliya Bosh vaziri Anthony Albanese yodgorlik marosimiga kelganida hayqiriqlar bilan kutib olindi.
Anthony Albanese mamlakat «tez o’zgarib borayotgan xavfsizlik muhitiga» javob berishga qodir bo’lishi kerakligini aytdi.
Pakistonning sobiq Bosh vaziri, allaqachon qamoqda o’tirgan, hukm ustidan shikoyat qilmoqchi.
Angliyaning Bazball rejimi parokanda bo’lib, Avstraliyadagi yana bir Ashes seriyasi imkon qadar erta yo’qotildi.
BBC Sportning kriket bo’yicha bosh muxbiri Stephan Shemilt Angliyaning Avstraliyadagi Ashesdagi mag’lubiyatining ichki voqeasini maydonda va undan tashqarida ochib beradi.
«`