Qamoqda vafot etgan muxolifat namoyandasidan so’ng, Amerika Qo’shma Shtatlari Venesuela hukumatini qoraladi. AQSh Davlat Departamenti bu hodisani prezident Nikolas Maduroning rejimining «jirkanch tabiati eslatmasi», deb ta’rifladi.
Xabar qilinishicha, taniqli muxolifat vakili Alfredo Dias bir yildan ortiq vaqt davomida hibsda saqlangan Karakasdagi El Helikoid qamoqxonasida o’z kamerasida vafot etgan, deb xabar beradi inson huquqlari tashkilotlari va muxolifat guruhlari.
Venesuela hukumati 56 yoshli mahbusda yurak xuruji alomatlari borligini va keyinchalik u shifoxonaga olib ketilganini va u erda shanba kuni vafot etganini bildirdi.
AQShning ushbu bayonoti AQSh ma’muriyati va Madura o’rtasidagi keskinlashgan so’z jangi tarixidagi so’nggi voqea bo’lib, Madura AQShni rejimni o’zgartirishga urinishda bir necha bor ayblagan.
So’nggi oylarda AQSh mintaqadagi harbiy ishtirokini kuchaytirdi va giyohvand moddalar kontrabandasi bilan shug’ullanuvchi kemalarga qarshi bir qator zarbalar berdi.
AQShning sobiq prezidenti Donald Tramp ilgari Madurani giyohvand moddalar karteliga rahbarlik qilishda ayblagan edi – bu ayblovni Madura qat’iyan rad etadi – va potentsial harbiy aralashuv bilan tahdid qilgan edi.
AQSh Davlat Departamentining G’arbiy yarim shar ishlari bo’yicha byurosi Dias «qiynoq markazi» deb ta’riflagan muassasada «asossiz ravishda hibsga olinganini» ta’kidladi.
Dias 2024 yilda boshqa muxolifat vakillariga qo’shilib, o’sha yilgi prezidentlik saylovi natijalariga e’tiroz bildirganidan keyin hibsga olingan edi.
Venesuelaning hukumat tomonidan nazorat qilinadigan saylov kengashi Madurani g’olib deb e’lon qildi, garchi muxolifatning da’vo qilishicha, ularning nomzodi sezilarli farq bilan g’alaba qozongan.
Saylovlar xalqaro miqyosda jiddiy nuqsonli deb qoralandi va butun mamlakat bo’ylab keng ko’lamli norozilik namoyishlariga sabab bo’ldi.
Venesuelaning Karib dengizi sohilidagi orol shtati bo’lgan Nueva Espartaning sobiq gubernatori Dias Maduraning g’alaba da’vosiga e’tiroz bildirgani uchun «nafratga undash» va «terrorizm»da ayblangan edi.
Venesuelaning inson huquqlari guruhi Foro Penal mamlakatda siyosiy mahbuslar uchun sharoit yomonlashayotganidan xavotir bildirdi.
«Venesuela qamoqxonalarida yana bir siyosiy mahbus vafot etdi. U bir yil davomida kamerada yakka holda qamoqda saqlangan», deb yozdi tashkilot prezidenti Alfredo Romero X-da.
Uning qo’shimcha qilishicha, Dias butun qamoqda bo’lgan vaqti davomida faqat bir marta qizi bilan uchrashishga ruxsat berilgan va 2014 yildan beri mamlakatda 17 nafar siyosiy mahbus vafot etgan.
Muxolifat guruhlari ham Diasning o’limi bo’yicha hukumatni tanqid qilishga qo’shildi.
E’tiroz bildiruvchi yetakchi muxolifat namoyandasi va Nobel tinchlik mukofoti laureati Mariya Korina Machado Diasning o’limi yagona holat emasligini aytdi.
«Afsuski, bu saylovdan keyingi repressiya sharoitida hibsga olingan siyosiy mahbuslarning dahshatli va og’riqli o’limlari zanjiriga qo’shiladi», deb yozdi u X-da.
Maduro hukumatining ochiq tanqidchisi va muxolifatni safarbar qilishda muhim rol o’ynagan Machado chorshanba kuni Osloda bo’lib o’tadigan Nobel mukofoti topshirish marosimida ishtirok etmasligi mumkin. Venesuela Bosh prokurori o’tgan oy uning Norvegiyaga borishi «qochqin» deb hisoblanishini aytdi.
Muxolifat alyansi bo’lgan Demokratik unitar platformasi Diasning «adolatsiz» o’limini qoraladi.
Diasning partiyasi, Demokratik Harakat (AD) ham sobiq gubernatorga hurmat bajo keltirib, u tegishli tartib buzilgan holda asossiz ravishda hibsga olinganini va «hech qachon uning asosiy huquqlarini buzmasligi kerak bo’lgan» sharoitlarda ushlab turilganini aytdi.
AQShga giyohvand moddalar va migrantlar oqimini kamaytirish bo’yicha taxminiy sa’y-harakatlar fonida AQSh va Venesuela o’rtasida keskinlik kuchaydi.
Karib dengizi va Tinch okeanidagi kemalarga AQShning havo hujumlari natijasida 80 dan ortiq odam halok bo’ldi.
Tramp Madurani mahbuslarni va «ruhiy kasalxonalardan» bo’lganlarni AQShga qo’yib yuborishda aybladi va Venesuelaning ikkita giyohvand karteli – Tren de Aragua va Kartel de los Solesni terrorchi tashkilotlar deb e’lon qildi, ikkinchisi esa Madura boshchiligida.
Madura esa AQShni giyohvand moddalarga qarshi kurashidan o’z hukumatini ag’darish va Venesuelaning ulkan neft zaxiralarini tortib olish uchun bahona sifatida foydalanishda aybladi. Kolumbiya prezidenti Gustavo Petro AQShning zarbalari Lotin Amerikasini «hukmronlik qilish» bo’yicha sa’y-harakatlarining bir qismi ekanligini aytdi.
AQSh, shuningdek, o’nlab yillar ichida mintaqadagi eng katta bo’lgan harbiy-dengiz kuchlarini, shuningdek, minglab askarlarni joylashtirdi.
Venesuela armiyasi AQShning «tahdidlari»ni sezgandan so’ng, shanba kuni 5600 dan ortiq askarni qasamyodga keltirdi.
Shu kuni Venesuela hukumati Madura va Turkiya prezidenti Rajab Toyib Erdo’g’on Turkiya aviakompaniyasi reyslarini ikki davlat o’rtasida tiklashga kelishib olganini e’lon qildi.
Avtotashuvchi AQSh mintaqada «harbiy faollikning kuchayishi» haqidagi maslahatidan so’ng Karakasga reyslarni vaqtincha to’xtatgan oltita yirik xalqaro aviakompaniyalari orasida edi va qoʻnish litsenziyalari bekor qilingan edi.
Giyohvand modda tashuvchi kema ustiga ikkinchi zarbani berishga ruxsat bergan admiral qonunchilarga brifing berdi. Harbiylar yana bir hujumni tasdiqladi.
Respublikachilar va demokratlar u kemadagi hamma odamni o’ldirishga buyruq bermaganiga rozi bo’lishdi. Kelishuv shu erda tugadi.
Huquqshunoslarning BBC Verifyga bergan ma’lumotiga ko’ra, AQSh armiyasi tomonidan Venesuela giyohvand moddalar kemasiga ikkinchi zarba berilishi uchun aniq huquqiy asos yo’q edi.
Bu zarba AQSh kuchlari mojarolar qonunlarini buzgan bo’lishi mumkin degan xavotirlarni uyg’otdi.
Venesuela hujumiga doir yirik AQSh harbiy kuchlarining joylashtirilishi sabablarini o’rganamiz.