Nigel Farajning sobiq yahudiy sinfdoshi, Reform UK yetakchisini sobiq o’quvchilarning irqchilik haqidagi da’volarini yolg’on deb rad etgani uchun «tubdan halol emaslik»da aybladi, deb xabar beradi BBC.
Piter Ettedguining ta’kidlashicha, hozirda 61 yoshda bo’lgan Faraj, Dulwich kollejida o’qigan vaqtida unga bir necha bor «Gitler haq edi» deb aytgan va «ularni gazlash» haqida gapirgan.
Faraj dushanba kuni janob Ettedgui va Dulwich kollejining boshqa sobiq o’quvchilari tomonidan ilgari surilgan da’volardan so’ng, «hech qachon bevosita irqiy kamsitishga yo’l qo’ymagan»ligini aytdi, bu haqda dastlab The Guardian xabar bergan.
Janob Ettedgui Farajning o’tmishdagi xatti-harakatlari haqida hikoya qilayotganlar noto’g’ri gapirayotgani haqidagi ishorasidan «haqiqiy g’azab»ini bildirdi.
BBC janob Ettedguining hikoyasini Dulwich kollejining yana ikki sobiq o’quvchisining ko’rsatuvlari bilan tasdiqladi.
Yangi da’volarga javoban Faraj GB Newsga shunday dedi: «Men u narsalarni o’sha bir odamga aytganimni qat’iy rad etaman va ochig’ini aytsam, Guardian va BBC yarim asrga yaqin vaqtga qaytib, bu narsalarni o’ylab topishlari ularning qanchalik umidsiz ekanligini ko’rsatadi.»
Dushanba kuni BBCning Uels siyosiy muharriri bilan bo’lgan suhbat chog’ida Faraj «bolaligimda, yoshligimda noto’g’ri gapirgan bo’lishim mumkin»ligini tan oldi.
Biroq, u hech qachon hech kimni «ularning kimligi yoki nima ekanligi asosida shaxsga nisbatan irqiy kamsitishga yo’l qo’ymagan»ligini ta’kidladi.
Da’volarning haqiqiyligi haqida so’ralganda, Faraj shunday dedi: «Xo’sh, to’satdan 49 yildan keyin ularning xotirasi mukammaldek tuyuladi. Men sizga shuni aytmoqchimanki, bunda kuchli siyosiy element bor.»
Ularning rost gapirayotgan yoki yo’qligi haqida yana so’ralganda, Faraj: «Yo’q, ular rost gapirishmayapti», dedi.
BBC intervyusida Farajning rad javoblarini ko’rib chiqqandan so’ng, janob Ettedgui shunday dedi: «Bu mamlakat yo’nalishiga katta ta’sir ko’rsatgan qudratga, ta’sirga ega odam, buning uchun, bilasizmi, bosh egaman.»
«Va u aytayotgan har bir narsada tubdan halol emas. Shuning uchun men bundan xafa bo’lib, g’azablanaman.»
Janob Ettedgui 1970-yillarning oxiri va 1980-yillarning boshlarida Faraj tomonidan irqchilik xatti-harakatlariga guvoh bo’lganliklarini da’vo qilgan o’ndan ortiq sobiq Dulwich kolleji o’quvchilari orasida.
Janob Ettedgui, Faraj bilan sinfda yonma-yon o’tirgan, o’sha paytda unga noma’lum bo’lgan antisemitistik haqoratga duch kelishini eslaydi.
«Mening maktab hayotimdagi eng yorqin xotiralarimdan biri bu Farajning menga qayta-qayta yaqinlashib, yahudiy ekanligimni bilib, Gitler haq ekanligini va ‘ularni gazlash’ kerakligini aytishi va bundan keyin tez-tez ‘sssss’ bo’lishi, bilasizmi, qochib ketayotgan gaz ovoziga taqlid qilish edi.»
«Men uni shunday eslayman va bunday og’zaki haqorat biz bir sinfda birga bo’lgan yil davomida juda doimiy ravishda sodir bo’ldi.»
«Va bu juda shafqatsiz edi, bu juda jirkanch edi, bu mutlaqo shaxsiy tarzda menga qaratilgan edi.»
Uning ta’kidlashicha, Farajning so’zlari buvisining natsist Germaniyasidan qochishi va Xolokostda oila a’zolarining yo’qolishi sababli «qattiq ta’sir qilgan».
«Bu 1970-yillarda maktab hududlarida uchrashingiz mumkin bo’lgan antisemistik hazil emas edi. Bu ancha yomon edi», deb qo’shib qo’ydi u.
O’tgan vaqtni hisobga olgan holda, xotirasining aniqligi haqida so’ralganda, janob Ettedgui shunday tushuntirdi: «Menimcha, har qanday haqoratga duchor bo’lgan odam, bu ularning hayotiga ta’sir qilishi aniq.»
«Va men bu xotirani o’zim bilan juda, juda kuchli olib yuraman.»
U shuningdek, Farajning o’zini da’vo qilingan voqealar paytida «bola» sifatida tavsiflashiga ham e’tiroz bildirdi.
«Biz o’spirin edik, ko’p dinlarda bu siz kattalar dunyosiga yuz buradigan yoshdir», dedi u.
Uning qo’shimcha qilishicha, o’smir Faraj «juda xabardor» va «o’sha paytdayoq tarix va siyosatni tushungan».
Uning da’volari siyosiy maqsadli tuhmat kampaniyasining bir qismi ekanligini rad etib, Farajning bosh vazir bo’lishi istiqboli unga «jirkanchli va dahshatli» bo’lgani uchun gapirishga «chuqur shaxsiy motivatsiyasi» borligini aytdi.
«Faraj bu yerda 20 ga yaqin odam ushbu turdagi haqoratga duch kelgan yoki guvoh bo’lganliklarini aytib, hammamiz yolg’on gapiryapmizmi demoqchimi?» deb so’radi u.
«Bu hammamizning o’zaro fitnamizmi? Men unga hozir aytishim mumkin, biz bir-birimiz bilan gaplashmadik. Biz buni hech qanday tarzda muvofiqlashtirmadik.»
Farajni xodim sifatida ishga olgan GB News janob Ettedguining «tubdan halol emasmi» degan savoliga shunday javob berdi: «Agar uning aytganlari rost bo’lsa, men oltinchi yilda prefekt lavozimiga ko’tarilgan bo’lardim deb o’ylaysizmi?»
«Agar ular haqiqatan ham bularning bari rost deb o’ylashsa, agar maktab bilsa va shunday deb o’ylasa, men maktabning katta a’zosiga aylanardim deb o’ylaysizmi?»
Faraj qo’shimcha qildi: «Uning xotiralari noto’g’ri. Undan tashqari, boshqalarining hammasi men bilan siyosiy jihatdan rozi emasligini aytishadi, bu unchalik ham ajablanarli emasdir.»
Farajning o’smirlik davridagi irqchilik haqidagi da’volari dastlab 13 yil oldin jurnalist Maykl Krik, o’sha paytda Channel 4 News muxbiri tomonidan ko’tarilgan edi.
O’tgan hafta The Guardian yangi da’volarni e’lon qilganida, Reform UK ular «butunlay asossiz» ekanligini aytdi.
Janob Ettedgui va boshqa sobiq o’quvchilar BBC bilan gaplashgandan so’ng e’lon qilingan bayonotda Faraj shunday dedi: «Men sizga qat’iy aytishim mumkinki, men 50 yilga yaqin vaqt oldin, 13 yoshimda Guardian nashrlarida e’lon qilingan narsalarni aytmaganman.»
«Qizig’i shundaki: Men Britaniya siyosatida, ehtimol, eng ko’p tekshiriladigan shaxsman, chunki 32 yildan beri omma oldida yuribman.»
«Men haqimda bir nechta kitoblar va minglab hikoyalar yozilgan, ammo meni partiyam so’rovlarda yetakchilik qilgandan keyingina bu da’volar paydo bo’ladi. Nima uchun bunday bo’lishi mumkinligi haqida xulosa chiqarishni jamoatchilikka topshiraman…»
«Biz Guardianning immigratsiya masalasi haqida gapiradigan har qanday odamga tuhmat qilmoqchiligi haqida bilamiz.»
«Ammo haqiqat shundaki, men o’z faoliyatim davomida ekstremizm va o’ta o’ng siyosatni mag’lub etish uchun BNPga qarshi kurashganimdan tortib to bugungi kungacha Buyuk Britaniyada boshqalarga qaraganda ko’proq ish qildim.»
Uning ta’kidlashicha, da’vo qilayotgan ko’plab odamlar «shunchaki siyosiy raqib bo’lib chiqdi» va bu «umidsiz muassasa meni ta’qib qilayotgan birinchi marta emas va oxirgisi ham bo’lmaydi.»
Dulwich kollejining ba’zi sobiq o’quvchilari Farajning tasvirlangan rasmini yoki unga qarshi irqchilik haqidagi da’volarni tan olishmaydi.
Farajdan bir yil pastda Dulwich kollejida o’qigan Patrik Neylanning BBCga aytishicha, hozirda faxrlanmaydigan qo’shiqlar kuylangan.
Ammo u qo’shimcha qildi: «Men hech qachon Farajning biron bir shaxsga nisbatan ochiq irqchi, antisemistik bo’lganini ko’rmaganman… Men undan hafsalam pir bo’lardim, chunki men hech qachon uni yashirin irqchi deb o’ylamaganman.»
BBC Farajning Piter Ettedguini shaxsan nishonga olganini eslaydigan ikki sobiq o’quvchi bilan gaplashdi.
Jan-Pyer Lixoning so’zlariga ko’ra: «Uning ‘uyga boringlar, Gitler haq edi’, ‘Ularning hammasini gazlanglar’ deb kuylaganini va butunlay antisemistik izohlarning bevosita Piterga qaratilganini eslayman.»
U o’z xotiralari aniq ekanligiga ishonchi komil ekanligini va bu «menga go’yo kechagidek tuyuladi» dedi.
Salisburidagi Liberal Demokratlar partiyasining raisi Martin Rosell ham antisemizm da’volarini tasdiqlab, Farajjanob Ettedgui sinfda savolga javob berganda «pichirlab ‘yahudiy’ deb gapirardi», dedi.
Hozir gapirishga qaror qilganining orqasida siyosiy motiv bormi degan savolga janob Rosell shunday dedi: «Menimcha, yo’q. Men buni mahalliy partiyam a’zosi sifatida qilmayapman.»
«Men buni 49 yil oldin sodir bo’lgan narsani eslaydigan inson sifatida qilyapman va mening xotiralarim, shubhasiz, boshqa ko’p odamlarning xotiralari bilan bir xil.»
So’nggi voqealarga munosabat bildirgan Liberal Demokratlar prezidenti etib saylangan va Istborndan deputat Josh Babarinde «butun mamlakat bo’ylab odamlar dahshat bilan kuzatishadi», dedi.
«Vaziyatni yanada og’irlashtiradigan narsa shundaki, Reformaning rahbari o’z harakatlari uchun mas’uliyatni olish o’rniga, ularning hammasini sharmandalarcha yolg’onchi deb ataydi.»
«Britaniya jamoatchiligi yaxshi niyatli, halol siyosatchilarga loyiq, mos kelmaganda tarixni qayta yozishga urinadigan tulkilarga emas.»
Hukumatning antisemitizm bo’yicha mustaqil maslahatchisi, Лейбористлар партиясининг вакили Lord Jon Mann shunday dedi: «Nigel Farajning antisemitizm va irqchilikning boshqa jirkanchli shakllari haqidagi jiddiy da’volarni bolalar maydonchasidagi hazil deb qabul qilmaslikka urinishi haqiqatga to’g’ri kelmaydigani kabi haqoratli.»
«Faraj o’zining o’tmishdagi xatti-harakatlari to’g’risida Britaniya jamoatchiligiga haqiqatni aytishi va o’zlarining chuqur xafa qiluvchi va bezovta qiluvchi tajribalarini baham ko’rish uchun jasorat bilan chiqqanlardan kechirim so’rashi kerak.»
«Britaniya xalqi barcha partiya rahbarlaridan halollik va kamtarlik bilan harakat qilishlarini kutadi va buni tanlamaganlarni kechirmaydi. Nigel Faraj ushbu vaziyatning jiddiyligiga duch kelishi va shaxsan kechirim so’rashi kerak.»
Vestminster va undan tashqaridagi ichki ishlar bilan tanishib boring uchun bizning Politics Essential yangiliklar byulleteniga obuna bo’ling.
Bristol shahridagi Strange Brew «faol guruhlar»ning bosimidan so’ng Oi Va Voi tomonidan tashkil etilgan konsertni bekor qilganini aytdi.
77 yoshli Pet Marsh o’tgan yili X ijtimoiy tarmog’ida antisemitistik postlar joylashtirgani uchun ayblanmoqda.
Uch nafar bolgariyalik Rossiyaning «destabilizatsiya»sintezida gumon qilingan holda Fransiyaning Xolokost yodgorligiga qizil qo’llarni bo’yagani uchun qamoqqa tashlandi.
Devid Abraham Xaknidagi 149-avtobusga chiqdi va keyin haydovchining kabinasi ichida bank kartasini tushirib yubordi.
Markel Ible Manchesterdagi halokatli hujumdan bir necha kun o’tib, Lids sinagogasiga soxta qo’ng’iroq qilganini tan oldi.