Olimlar shu yilning boshida Gretsiyaning Santorini oroli yaqinida sodir bo’lgan o’n minglab zilzilalarning «to’da»si uch oy davomida yer osti kanali orqali erigan tosh oqimi natijasida kelib chiqqanini aniqlashdi.
Fizika va sun’iy intellektdan foydalangan holda, tadqiqotchilar 25 000 dan ortiq zilzila sababini aniqladilar, ular Yer qobig’i orqali taxminan 20 km (12 milya) gorizontal ravishda tarqalgan.
Guruh har bir silkinishdan virtual sensor sifatida foydalangan holda, keyinchalik tegishli naqshlarni tahlil qilish uchun sun’iy intellektdan foydalangan.
Loyihaning yetakchi tadqiqotchisi, UCLdan doktor Stiven Xiksning ta’kidlashicha, fizika va mashinaviy ta’limni bunday usulda birlashtirish vulqon otilishini bashorat qilish qobiliyatini yaxshilashi mumkin.
Seysmik faollik 2025 yil yanvar oyida Gretsiyaning Santorini, Amorgos va Anafi orollari ostida kuchayib, o’n minglab zilzilalarga olib keldi, ularning ko’pchiligi magnitudasi 5,0 dan oshdi va aholi tomonidan sezildi.
Seysmik faollik ko’plab sayyohlarning ketishiga sabab bo’ldi va mahalliy aholi orasida yaqin atrofdagi Kolumbo suv osti vulqonining otilishi yoki 1956 yilda mintaqaga ta’sir qilgan vayronkor 7,7 magnitudali zilzilaga o’xshash kattaroq zilzila bo’lishi mumkinligi haqida xavotirlarni uyg’otdi.
*Science* jurnalida o’z xulosalarini e’lon qilgan olimlar Santorini atrofidagi Yerning 3D xaritasini yaratdilar. Keyin ular har bir silkinish uchun seysmik faollikning o’zgaruvchan naqshlarini, shuningdek, qobiq ichidagi harakat va zo’riqishni xaritaga tushirdilar. Bu jarayon ko’p oylik seysmik to’dani harakatga keltiruvchi kuchlarning batafsil modelini yaratdi.
Guruhning xulosasiga ko’ra, voqeaga Santorini va Kolumbo vulqoni ostidan kelib chiqqan magma – dengiz tubidan 10 km dan ortiq masofada joylashgan 30 km uzunlikdagi kanal orqali gorizontal harakati sabab bo’lgan.
Tadqiqotchilarning hisob-kitoblariga ko’ra, qobiqni kesib o’tgan magma hajmi 200 000 ta Olimpiya o’lchamidagi suzish havzasini to’ldirishi mumkin edi. Ushbu «magmatik intervensiyalar» tosh qatlamlarini sindirib, minglab silkinishlarni keltirib chiqardi.
Zilzila faolligini tahlil qilish dasturlari bo’yicha ixtisoslashgan yetakchi muallif, tadqiqot geofizigi Entoni Lomaks shunday tushuntiradi: «Silkinishlar go’yo bizda Yerning tubida asboblar boridek harakat qiladi va ular bizga bir narsani aytmoqda.»
«[Biz tahlil qilganimizda] ushbu zilzilalarning Yerning 3D modelida hosil qilgan naqshimiz, biz magma vertikal ravishda harakatlanishi uchun kutgan narsamizga juda mos keladi.»
Hozircha tadqiqotchilar bu hodisa yakunlandi, deb hisoblashadi.
«Magma qobiqda ancha chuqur – 8 km dan ortiq chuqurlikda qoldi», – deydi doktor Xiks. «Biz magmaning bir necha soatdan bir necha kungacha bo’lgan vaqt ichida ko’tarilib, yer yuzida otilishi mumkinligini bilamiz, lekin faollik sekinlashgani sababli, eritma oxir-oqibatda qobiqning tubiga tushib qolgan va soviganiga deyarli ishonchimiz komil.»
Ammo vulqonlar uzoq muddatli notinchlik va oldindan aytib bo’lmaydigan bosqichlarga kirishi mumkin, bu yillar davom etishi mumkin, buni yaqinda Islandiyaning janubi-g’arbiy qismidagi vulqon faolligi ko’rsatdi.
Ushbu tadqiqotchilar sun’iy intellektni qobiq harakati va zo’riqish javobining asosiy fizikasi bilan birlashtirish vulqon faolligini kuzatish, tushunish va bashorat qilishda inqilob qila olishini, natijada seysmik faol hududlarda odamlarning xavfsizligini oshirishini taklif qilishadi.
«Oxir-oqibatda, bundan bashorat qilish vositasi sifatida foydalanish mumkin», – deydi doktor Xiks. Har qanday zilzilalar to’dasi kuzatilganda, «bu eng ehtimoliy sababni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan ma’lumotdir.»
Sun’iy intellekt yaratgan musiqa striming platformalarini to’ldirar ekan, tinglovchilar ko’proq shaffoflikka loyiqmi, degan savollar tug’iladi.
Rim papasi Vatikandan video orqali AQShning Indiana shtatida katoliklar konferensiyasida qatnashayotgan yoshlarga murojaat qildi.
Zilzila epitsentri poytaxt Dakkadan taxminan 30 kilometr (18,6 milya) uzoqlikda edi.
Sun’iy intellekt chiplari giganti Nvidia’ning kuchli sotuvi investorlarning tashvishlarini yo’qota olmadi.
Buxgalteriya giganti sun’iy intellekt oxir-oqibat firmadagi boshlang’ich lavozimlarning kamayishiga olib keladi, deb hisoblaydi.