Xitoy hozirda bir qator iqtisodiy qiyinchiliklarni boshidan kechirmoqda, bu esa hukumatni kelajak avlod iste’molchilari o’rtasida umumiy manfaatlar uchun xarajatlarni oshirishga undashga olib keldi. Biroq, bu murojaatlar cheklangan muvaffaqiyatga erishdi.
Rasmiylar ichki iste’molning yetarli emasligini iqtisodiy o’sishga to’sqinlik qiluvchi omil sifatida aniqladilar, bu, ayniqsa, jiddiy moliyaviy noaniqliklarga duch kelgan yaqinda bitirganlar orasida xavotir uyg’otadi.
Yoshlar o’rtasida ishsizlik darajasi uzoq vaqt davomida 20% atrofida bo’lib turganligi sababli, ish bilan ta’minlanganlik doimiy tashvish bo’lib qolmoqda. Bundan tashqari, davom etayotgan ko’chmas mulk inqirozi, ayniqsa yirik shaharlarda uy-joyga egalik qilishning maqsadga muvofiqligiga shubha tug’diradi.
Noaniqlikning ushbu muhiti Xitoy yoshlari orasida tejash tendentsiyasini kuchaytirmoqda, ijtimoiy media platformalari cheklangan byudjetlar bilan qanday yashash bo’yicha maslahatlar omboriga aylanmoqda.
«Mening ishim minimalist turmush tarziga bag’ishlangan», – deydi BBC bilan suhbatda to’liq vaqtli ta’sir o’tkazuvchilardan biri.
Zhang Small Grain of Rice nomi bilan tanilgan 24 yoshli yigit qimmatbaho tozalash vositalaridan ko’ra, barcha shaxsiy gigiena ehtiyojlari uchun bitta sovun bo’lagidan foydalanish kabi amaliyotlarni namoyish etuvchi videolar yaratadi.
U, shuningdek, xarid qilish rayonlariga sayohatlarni taklif qiladi va chidamliligi tufayli qimmatli deb hisoblagan kiyim-kechak va boshqa narsalarni ta’kidlaydi.
Kompaniyalar unga Xiaohongshu platformasida 97 000 obunachisiga o’z mahsulotlarini namoyish etgani uchun kompensatsiya to’laydilar.
«Umid qilamanki, ko’proq odamlar iste’mol tuzoqlarini tushunishadi, shunda ular tejashlari mumkin. Bu ularning stressini kamaytiradi va ularni xotirjam qiladi», dedi u.
Boshqalar tejamkor ovqatlanish odatlariga e’tibor qaratadilar.
Pekin shahrida suzuvchi kichik o’t taxallusidan foydalangan 29 yoshli kontent yaratuvchisi oddiy, arzon taomlarni tayyorlashni ko’rsatadigan videolar joylashtiradi. U atigi 1 dollardan (76p) sal ko’proqqa ikki marta ovqatlanishi mumkinligini da’vo qiladi.
«Men shunchaki qishloqdan kelgan oddiy odamman. Menda na yaxshi ma’lumot, na nufuzli aloqalar tarmog’i yo’q, shuning uchun men yaxshiroq hayot uchun ko’p mehnat qilishim kerak», deydi u o’z izdoshlariga.
Onlayn savdo firmasida ishlaydigan u, tejamkor turmush tarzini olti yil ichida 180 000 dollardan ortiq tejagani bilan izohlaydi.
Kelajakdagi oilasidan shunga o’xshash amaliyotlarni qabul qilishini kutadimi va uning yakuniy maqsadlari qandayligi haqida savolga u «Bilmayman» deb javob berdi.
Xitoy uzoq vaqtdan beri pandemiyaga va Amerika Qo’shma Shtatlari bilan savdo nizolariga bardosh bergan mustahkam iqtisodiyoti bilan tanilgan.
Biroq, tahlilchilarning fikricha, barqaror iqtisodiy o’sish ichki iste’molni oshirishga bog’liq.
Amerika Qo’shma Shtatlarining iste’molchi qarzi bilan kurashidan farqli o’laroq, Xitoy teskari muammoga duch kelmoqda: tejashga moyillik, bu sezilgan iqtisodiy noaniqlik davrida kuchayadi.
Hukumatning uy xo’jaliklari xarajatlarini rag’batlantirish bo’yicha bir necha bor bergan va’dalariga qaramay, u yalpi ichki mahsulotning (YaIM) taxminan 39% ni tashkil etadi, bu ko’pgina rivojlangan davlatlarda kuzatilgan taxminan 60% dan sezilarli darajada past.
Bunga hissa qo’shadigan omil – bugungi yoshlar o’rtasida avvalgi avlodlarga nisbatan hukm surayotgan pessimistik kayfiyat.
«Hozir men uchun pul ishlash muhimroq. Daromad manbalarimni ko’paytirishim va xarajatlarimni kamaytirishim kerak», dedi Pekinning markazidagi bir yosh ayol BBCga.
Uning qo’shimcha qilishicha, uning maoshi, boshqalarniki kabi, kamaytirildi.
«Men ish joyimni o’zgartirdim va u yaxshi to’lanmaydi. Shuningdek, men ushbu yangi ish meni kelajakda qancha vaqt ta’minlay olishini bilmayman. Bunday yomon iqtisodiy muhit odamlarni tushkunlikka soladi, chunki biz ko’p daromad olmayapmiz. Umuman olganda, ish topish ham oson emas.»
Yoshlar o’rtasida yuqori ishsizlik nafaqat ishonchsizlikni keltirib chiqaradi, balki raqobatbardosh ish bozori tufayli ish beruvchilarga ish haqini kamaytirishga imkon beradi.
20 yoshlardagi yana bir yigit quyi lavozimlarning mavjudligini, ammo o’z mutaxassisligi bo’yicha mazmunli ish topishda qiyinchilik borligini ta’kidladi.
«Do’stlarimning ba’zilari ishsiz, hali ham uyda yashaydi va ish qidirmoqda», deydi u.
«Ularning hammasi universitetda moliya xizmatlaridan tortib mahsulot sotuvigacha bo’lgan turli xil mutaxassisliklarga ega edi. Hozir iqtisodiyot biroz pasaygan. Umid qilamanki, u yaxshilanadi, shunda hammamiz yaxshi yashay olamiz.»
Yaqin orada yaxshilanish ehtimoli haqida so’ralganda, u «Men juda optimistik emasman» deb tan oldi.
Xitoyning yaqinda bitiruvchilari uchun asosiy muammo – bu mamlakatning arzon mahsulotlar ishlab chiqaruvchisidan yuqori texnologiyali iqtisodiyotga o’tishidir. Ushbu rivojlanayotgan sohalar ko’pincha kamroq ishchilarni talab qiladi.
Oksford universiteti qoshidagi Xitoy markazining dotsenti, iqtisodchi Jorj Magnus ushbu tendentsiyani kuzatib bormoqda.
U Pekindagi ikkita taniqli ishga qabul qilish firmalarining ma’lumotlarini ta’kidladi, ular orasida magistr darajasiga ega bo’lgan universitet bitiruvchilarining ko’pchiligi yetkazib beruvchi haydovchisi lavozimlariga rozi bo’lishgan.
«Bu odamlar oliy ta’limni tark etayotgan malaka va mehnatga bo’lgan talab o’rtasidagi nomuvofiqlikni aks ettiradi», deydi u.
«Albatta, bu robototexnika va sun’iy intellekt sohasida chempion bo’lishga intilishga yordam bermayapti, chunki, hech bo’lmaganda, hozircha bu ish imkoniyatlariga to’sqinlik qiluvchi omil bo’lib xizmat qilmoqda. Texnologiya unchalik ko’p mehnat talab qilmaydi.»
Shvetsiya Xalqaro ishlar institutida Xitoyning iste’mol naqshlarini o’rganuvchi Helena Lofgrenning ta’kidlashicha, iqtisodiyotning ayrim sohalarga investitsiyalarga va o’zgaruvchan geosiyosiy manzara sharoitida eksportga yo’naltirilgan strategiyalarga haddan tashqari bog’liqligi barqaror emas.
«Odamlar iste’mol qilgandan ko’ra ko’proq tejashadi va Xitoyda bugungi kunda iqtisodiyotning katta qismini iste’mol qilish kerak», deydi u.
«Sizda eksportga yo’naltirilgan va investitsiyalarga asoslangan iqtisodiyot mavjud va biz hozir ko’rayapmizki, bu qismlar iqtisodiyotning sog’lom bo’lishi uchun juda katta.»
Oxir oqibat, bu iqtisodiy muvozanat masalasidir. Agar Xitoy eksport daromadlarining sezilarli darajada pasayishini boshdan kechirsa, o’zining katta ichki aholisini kuchaytirish orqali buni qoplash mexanizmlariga egami?
Ba’zi kuzatuvchilar hukumatning ichki iste’molni rag’batlantirishga sodiqligiga shubha bildirishdi.
Mamlakat investitsiyalar va eksportga asoslangan model asosida rivojlangan bo’lsa-da, bu yondashuv hozirda katta muammoga duch kelmoqda: deflyatsiya. Potentsial iste’molchilar ko’pincha narxlarning pasayishini kutib, xaridlarni kechiktirmoqdalar.
Masalan, yangi mebel sotib olishni rejalashtirayotgan yosh er-xotin yaxshiroq bitimni ta’minlash uchun xaridni kechiktirishi mumkin.
Ular va ular kabi boshqalar muhim xaridlarni qanchalik uzoqqa cho’zsalar, biznes narxlarni shunchalik pasaytiradi, bu iste’molchilarni xarajatlarni kechiktirishga undaydi.
Arzonroq tovarlar jozibador ko’rinishi mumkin bo’lsa-da, deflyatsiya biznesni bankrotlikka olib kelishi va umumiy iqtisodiy o’sishga to’sqinlik qilishi mumkin.
Ushbu tsiklni yosh iste’molchilar o’rtasida optimizmni kuchaytirish, ehtimol ijtimoiy xavfsizlik tarmoqlarini yaxshilash yoki minimal ish haqini oshirish orqali buzish mumkin.
Eski transport vositalarini, jihozlarni va boshqa narsalarni almashtirish uchun rag’batlantirish orqali xarajatlarni rag’batlantirish bo’yicha avvalgi sa’y-harakatlar cheklangan natijalarni berdi.
Influencer Zhangning ta’kidlashicha, moliyaviy ehtiyotkorlik Xitoy madaniyatiga singdirilgan.
«Mening bobom avlodi juda tejamkor, juda tejashkor edi. Bu Xitoy an’anasining bir qismi. Xitoy xalqining tejamkor bo’lishi ularning suyaklarida bor», deya xulosa qiladi u.
E-velosipedlar parkidan tortib individual chavandozlarga qadar, eWaka Afrikaning yetkazib berish bozorida sotishni maqsad qilgan.
Favqulodda qadamda Gollandiya hukumati Nexperiani nazoratga oldi va bu Pekinda g’azabni qo’zg’atdi.
Kompaniya chiplarini eksport qilish blokadasi Yevropa avtomobil ishlab chiqarishiga putur yetishi xavfini tug’dirdi.
Ikki davlat asosiy materiallar uchun kurashayotgan bir paytda, AQSh Afrika davlatlariga to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar bo’yicha yetakchilikni qaytarib oldi.
Roblox «noto’g’ri talqinlar va sensatsiyaviy da’volar» asosida sudga berilganidan «hafsalasi pir bo’lganini» aytdi.