Oq uyning ma’lum qilishicha, Amerika Qo’shma Shtatlari va Xitoy o’rtasida yaqinda imzolangan savdo kelishuviga ko’ra, Pekin global avtomobilsozlikda muhim ahamiyatga ega bo’lgan avtomobil kompyuter chiplariga eksport cheklovlarini yumshatishni boshlaydi.
Oq uyning ma’lumotlariga ko’ra, kelishuv tafsilotlari shu hafta Janubiy Koreyada Prezident Si Tszinpin va sobiq prezident Donald Tramp o’rtasidagi uchrashuvdan so’ng e’lon qilingan.
Ikki davlat, shuningdek, AQSh soya fasulyesini eksport qilish, noyob yer minerallarini yetkazib berish va fentanil ishlab chiqarishda ishlatiladigan materiallar bo’yicha kelishuvlarga erishdi.
Ushbu kelishuv dunyoning eng yirik ikki iqtisodiyoti o’rtasidagi savdo tarangligining pasayishini anglatadi. Bu taranglik Tramp prezidentlikka kirishgach, Xitoy tovarlariga tariflar kiritishi ortidan kuchayib, javob choralariga va global iqtisodiy noaniqlikka olib keldi.
Xitoyning Vashingtondagi elchixonasi vakili Liu Pengyu BBCga kelishuvlar tafsilotlari tegishli Xitoy organlari tomonidan baham ko’rilganini aytdi.
«Xitoy-AQSh iqtisodiy va savdo munosabatlari o’z mohiyatiga ko’ra o’zaro manfaatli», dedi u.
«Prezident Si Tszinpin ta’kidlaganidek, biznes aloqalari Xitoy-AQSh munosabatlari uchun to’siq yoki kelishmovchilik nuqtasi emas, balki langar va harakatlantiruvchi kuch bo’lib xizmat qilishda davom etishi kerak.»
G’aznachilik vaziri Skott Bessent kelishuv tafsilotlari e’lon qilinganidan so’ng yakshanba kuni CNNga bergan bayonotida shunday dedi: «Biz Xitoydan ajralib chiqishni xohlamaymiz… (Ammo) ular o’zlarini ishonchsiz sherik sifatida ko’rsatdilar.»
Yaqindagi ma’lumotlar varaqasi asosan Tramp va boshqa rasmiylar tomonidan ikki lider o’rtasidagi uchrashuvdan keyin e’lon qilingan ma’lumotlarni takrorlaydi.
Tramp Janubiy Koreyada bo’lib o’tgan muzokaralarni «ajoyib» deb baholadi, Pekin esa «asosiy savdo masalalari»ni hal qilish bo’yicha konsensusga erishganliklarini bildirdi.
Kelishuvning asosiy jihatlaridan biri avtomobil kompyuter chiplarini eksport qilishga qaratilgan. Xitoyda ishlab chiqarish quvvatlariga ega Nexperia kompaniyasidan chiplar yetishmasligi global ta’minot zanjirlarini buzishi mumkinligi haqida xavotirlar paydo bo’lgan edi.
Xitoyga tegishli bo’lsa-da, Nexperia kompaniyasining bosh ofisi Niderlandiyada joylashgan. Yevropada ishlab chiqarilgan Nexperia chiplarining taxminan 70 foizi yakuniy ishlov berish va keyinchalik boshqa davlatlarga qayta eksport qilish uchun Xitoyga yuboriladi.
Ma’lumotlar varaqasida Xitoy «Nexperia kompaniyasining Xitoydagi korxonalaridan savdoning qayta tiklanishini ta’minlash uchun tegishli choralarni ko’radi, bu esa muhim eski chiplarni ishlab chiqarish butun dunyoga oqib o’tishiga imkon beradi» deyiladi.
Bu Pekinning shanba kuni ayrim firmalarni taqiqdan ozod qilishni ko’rib chiqayotgani haqidagi bayonotidan keyin sodir bo’ldi.
O’tgan oyda Volvo Cars va Volkswagen kabi yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilari chip yetishmasligi zavodlarning vaqtincha to’xtab qolishiga olib kelishi mumkinligi haqida ogohlantirdi, Jaguar Land Rover esa chip yetishmasligini o’z faoliyatiga potentsial tahdid sifatida ko’rsatdi.
Boshqa asosiy masalalarga kelsak, Pekin o’tgan oyda transport vositalari, samolyotlar va qurol-yarog’ ishlab chiqarishda muhim tarkibiy qism bo’lgan noyob yer minerallariga nisbatan joriy etilgan eksport nazoratini bir yilga vaqtincha to’xtatib turadi.
Oq uy, shuningdek, AQShga fentanil importini cheklash uchun joriy etilgan tariflarni kamaytirishini aytdi, Xitoy esa muammoni hal qilish uchun «sezilarli choralar» ko’rishga rozi bo’ldi.
Fentanil – bu kimyoviy moddalar kombinatsiyasidan ishlab chiqarilgan sintetik dori bo’lib, AQShda tibbiy maqsadlarda foydalanish uchun tasdiqlangan. Biroq, uning kuchli va yuqori darajada qaramlik xususiyati uni mamlakatda opioid dozasini oshirib yuborish natijasida o’limga olib keladigan asosiy moddaga aylantirdi.
Uni ishlab chiqarishda ishlatiladigan kimyoviy moddalar, ularning ba’zilari qonuniy maqsadlarda foydalaniladi, asosan Xitoydan olinadi.
Soya fasulyesiga kelsak, Xitoy 2025-yilning oxirgi ikki oyida 12 million tonna va keyingi uch yilning har birida 25 million metrik tonna AQSh soya fasulyesidan sotib olishga va’da berdi – bu avvalgi darajalarga teng.
Xitoyning AQShdan soya fasulyesini sotib olishni to’xtatish haqidagi avvalgi qarori amerikalik fermerlarni o’zlarining eng katta eksport bozoridan mahrum qildi.
Bunga javoban Tramp fermerlar uchun yordam dasturini qayta tikladi, bu dastur uning dastlabki muddatida amal qilgan edi.
Uning besh kunlik safari uning prezidentlik kuchini namoyish etdi – lekin ba’zida bu kuchning cheklanganligini ham ko’rsatdi.
AQSh prezidenti va uning xitoylik hamkasbi olti yil ichida birinchi marta yuzma-yuz uchrashdi.
Muzokaralar dunyoning eng yirik ikki iqtisodiyoti o’rtasidagi notinch munosabatlarni barqarorlashtirishga yordam berdi – lekin raqobat davom etmoqda.
Ikki lider payshanba kuni olti yil ichida birinchi marta yuzma-yuz uchrashdi.
Tramp prezident Si bilan 2019-yildan beri birinchi yuzma-yuz uchrashuvi «katta muvaffaqiyat» bo’lganini aytdi.