«`html
Angliyada ijara bozorini tubdan isloh qilish, so’nggi o’ttiz yildan ortiq vaqtdagi eng muhim o’zgarish sifatida ta’riflangan qonun loyihasi rasman tasdiqlandi. Yangi qonunchilik ijara huquqlarini mustahkamlashga qaratilgan.
Hukumat rasmiylari kelgusi haftalarda o’zgarishlarning aniq amalga oshirilish muddatlari va tafsilotlarini e’lon qilishlari kutilmoqda.
Ushbu o’zgarishlar millionlab odamlarga ta’sir qilishi mumkin, chunki Buyuk Britaniya uy xo’jaliklarining qariyb 20 foizi hozirda xususiy ijaraga olingan turar joylarda istiqomat qiladi.
Qayta ko’rib chiqilgan qoida 12 yoki 24 oylik an’anaviy muddatli shartnomalardan voz kechib, ijara munosabatlarini «davriy» yoki uzluksiz asosga o’tkazadi. Ushbu qoida ijarachilarga xohlasalar, mulkda qolish imkonini beradi.
Hukumat manbalarining ta’kidlashicha, bu chora «ijarachilar uchun xavfsizlikni» oshirishga qaratilgan.
Aksincha, mulkni tark etmoqchi bo’lgan ijarachilar bir yillik yoki undan uzoq shartnomalar cheklovlarini bartaraf etib, ikki oylik ogohlantirish bilan shunday qilishlari mumkin. Hukumatning ta’kidlashicha, bu «ijarachilarning sifatsiz mulklar uchun ijara to’lashga majbur bo’lishidagi adolatsizlikka chek qo’yadi».
Ijara huquqlari to’g’risidagi qonun loyihasi faqat Angliyaga tegishli. Shotlandiya 2017-yilda davriy ijara shartnomalarini joriy qilgan bo’lsa, Uels va Shimoliy Irlandiya muddatli shartnomalarga ruxsat berishda davom etmoqda.
Qonunchilik, shuningdek, mulklar uchun aniq belgilangan narxni belgilash orqali «savdolashuv urushlariga» chek qo’yishga, istiqbolli ijarachilarni ro’yxatga olingan miqdordan yuqori taklif qilishdan qaytarishga qaratilgan.
Ushbu o’zgarishlar ijara narxlarining oshishi fonida yuzaga kelmoqda, Milliy statistika idorasi (ONS) Buyuk Britaniyada o’rtacha oylik xususiy ijara to’lovlari 2025-yil sentyabrgacha bo’lgan 12 oy ichida 5,5 foizga oshib, £1,354 funtni tashkil etganini taxmin qilmoqda.
Ma’lumotlarga ko’ra, iyun oyiga qadar bo’lgan yilda Angliyada 11,000 dan ortiq uy xo’jaliklari aybsiz evakuatsiya jarayonlaridan so’ng sud ijrochilari tomonidan mulkni qaytarib olishga duch kelishgan.
Yangi qoidalarga ko’ra, uy egalariga ijarachining birinchi 12 oylik istiqomat qilish davrida mulkni sotish yoki ko’chib o’tish taqiqlanadi. Ushbu davrdan so’ng uy egalari to’rt oylik ogohlantirish berishlari kerak.
Biroq, qonunchilik uy egalari evakuatsiyani davom ettirishlari mumkin bo’lgan aniq holatlarni belgilaydi.
Agar ijarachi mulkka zarar yetkazsa, antisotsial xatti-harakatlar qilsa yoki ijara to’lovlarida sezilarli darajada orqada qolsa, uy egalari istalgan vaqtda ogohlantirish berish huquqini saqlab qoladilar, bu ijara qarzi hisoblanadi.
Qarz bilan bog’liq evakuatsiya uchun chegara ikki oylik to’lanmagan ijara to’lovidan uch oyga ko’tariladi.
Agar uy egasi shu sabablarga ko’ra ogohlantirish bersa va ijarachi to’rt oy ichida bo’shatmasa, sud mulkni egallashni buyurishga asos bormi yoki yo’qligini aniqlaydi.
Bundan tashqari, o’zgartirilgan qoidalar ijarachining yashash sharoitlari yomonligi haqidagi shikoyatlari asosida evakuatsiya qilishni taqiqlaydi.
Yaqinlashib kelayotgan «Awaab qonuni» bilan bir qatorda «Munosib uy standarti» joriy etiladi, bu xavflarni o’z vaqtida bartaraf etishni talab qiladi. Ushbu qonun Rochdal shahridagi uyida mog’or ta’siridan vafot etgan ikki yoshli Awaab Ishak xotirasiga bag’ishlangan.
Ijara to’lovlari yiliga bir marta cheklanadi va «bozor narxiga» mos kelishi kerak.
Uy egalari ijara to’lovini oshirishdan oldin ikki oylik ogohlantirish berishlari kerak.
Ijara to’lovining oshishi haddan tashqari deb hisoblagan ijarachilar uni fuqarolik sudi bo’lgan birinchi bosqich tribunalida bahslashishi mumkin.
Angliyadagi mavjud himoyalangan depozit sxemalari o’zgarishsiz qolmoqda. Uy egalari yillik ijara to’lovi £50,000 dan past bo’lgan taqdirda besh haftalik ijara to’lovi miqdorida, yillik ijara to’lovi £50,000 dan yuqori bo’lgan taqdirda esa olti haftalik ijara to’lovi miqdorida oldindan depozit talab qilishlari mumkin.
Uy egalari talab qilishi mumkin bo’lgan maksimal oldindan ijara to’lovi bir oylik ijara to’lovi bilan cheklanadi.
Maxsus qurilgan talabalar turar joylarida uy egalari talabalarga bo’shatish uchun ikki haftalik ogohlantirish berishlari mumkin, bu universitetga tegishli turar joy yoki talabalarga ijaraga beruvchi kompaniyalar kabi muayyan institutsional provayderlarga tegishli.
Ijara muddati boshlanishidan ko’pi bilan olti oy oldin kelishilgan talabalarga ko’plab turar joylarni ijaraga beradigan xususiy uy egalari yangi ijara munosabatlarini osonlashtirish uchun ijarachilarni chiqarib yuborishlari mumkin.
Aholining yarmidan ko’pi talaba bo’lishi kerak va uy egasi to’rt oylik ogohlantirish berishi shart.
Uy egalari bunday so’rovlarni tegishli ravishda ko’rib chiqishlari va ularni «asossiz» rad eta olmaydilar. Ijarachilar «adolatsiz qarorlarga» qarshi shikoyat qilish huquqiga ega bo’ladilar.
Na benefitsiy oluvchi yoki farzandlari bo’lgan istiqbolli ijarachilarga nisbatan kamsitish uy egalari va agentlar uchun noqonuniy hisoblanadi.
Biroq, uy egalari va agentlar ijarachini tanlashda yakuniy vakolatni saqlab qoladilar va ma’lumotnoma va to’lovga qodirlik tekshiruvlarini o’tkazishda davom etadilar.
Ijara islohotlari koalitsiyasi taxminan o’n yil davomida uy egalariga sakkiz hafta ichida sabab ko’rsatmasdan ijarachilarni chiqarib yuborishga ruxsat beradigan 21-bo’lim bo’yicha evakuatsiya qilishni bekor qilishni yoqlab chiqdi.
Direktor Tom Darlingning ta’kidlashicha, 21-bo’limni bekor qilish ijarachilarga «uyida haqiqiy xavfsizlikni» beradi.
BBC News bilan bog’langan Manchesterdan bo’lgan 35 yoshli Elizabeth Sugden o’zgarishlarni qo’llab-quvvatlashini bildirdi va o’tgan yili uy egasining ijara to’lovini «ikki baravar» oshirish istagi tufayli uy egasidan 21-bo’lim bo’yicha ogohlantirish olganini hikoya qildi.
Uning so’zlariga ko’ra, «Bu mening hayotimni butunlay buzdi.»
Hozirda u o’zining mahalliy kengashi tomonidan vaqtincha turar joy bilan ta’minlangan, uning buyumlari esa omborda saqlanmoqda.
Uning qo’shimcha qilishicha, «Bu shunchaki hayotimiz to’xtab qolgandek. Shunday tuyuladi, chunki biz hech narsa bilan oldinga siljiy olmaymiz.»
Milliy uy-joy egalari uyushmasining bosh siyosat bo’yicha xodimi Kris Norrisning so’zlariga ko’ra, uy egalari o’zlarini «asabiy» his qilishmoqda va hukumatdan ko’proq aniqlik kutishmoqda.
«Ular ijara munosabatlari noto’g’ri ketadigan holatlarning oz qismida nima bo’lishini bilishmaydi», – dedi u.
Janob Norrisning fikricha, endi ko’plab uy egalari ijarachilarni yanada qat’iy tekshiruvdan o’tkazadilar.
«Biz ushbu yangi ijarachilarning xavfi nimadan iboratligini juda, juda diqqat bilan ko’rib chiqishimiz kerak bo’ladi va bu ularning ijara to’lovini to’lash qobiliyati, ularning kelib chiqishi, ularning nomiga qarshi okrug sudi hukmlari bor-yo’qligi, ularning o’tmishda ijarada ijobiy tajribaga ega bo’lganligi bilan bog’liq bo’ladi.»
U, shuningdek, ushbu islohotlar sud tizimiga qo’shimcha yuk bo’lishini, ayniqsa, evakuatsiya yoki ijara to’lovlarining oshishiga qarshi chiqishga harakat qilayotganlar uchun va sudlarning bunday o’sishni qanday qilib hal qila olishiga shubha bildirdi.
Uy egasi Maureen Treadwellning ta’kidlashicha, uy egalari «ishonchni yo’qotishmoqda» va qonun loyihasini «sekin avtohalokat» deb ta’rifladi.
Uning fikricha, qonun loyihasi oxir-oqibat ijarachilarga «teskari ta’sir qiladi» va xususiy ijara bozorining quyi qismida bo’lganlarga nomutanosib ta’sir qiladi.
«Menda imkoniyat berganimdan keyin ajoyib bo’lib chiqqan ajoyib ijarachilarim bor», – dedi u.
«Men buni hozir qilarmidim? Yo’q. Agar ular to’lovga qodirlik maqsadlariga javob bera olmasalar – mutlaqo yo’q.»
Britaniyalik yosh bolaning o’limi bo’yicha noroziliklarga qaramay, mog’or ko’plab uylarda muammo bo’lib qolmoqda – yangi qonun o’zgarishlari yetarlimi?
Kengashlarning to’xtash joylari uchun to’lovlari tanqid qilinayotgan bir paytda, ular bu pullar yo’l harakati xavfsizligi va jamoat transportiga sarflanishini aytishmoqda.
Lidsda ijarada yashovchilar yangi uy-joy egalarini litsenziyalash sxemasi oldidan o’z tajribalari bilan bo’lishishmoqda.
Bo’ron sharqqa tomon chekinib, Buyuk Britaniyaga ta’sirini kamaytirmoqda.
«Men uy-joysiz qolishdan ozgina ijara to’lovining oshishi ajratib turadi» – ijarachilar mahalliy uy-joy yordam pulidagi o’zgarishlarga chaqirishmoqda.
«`