«`html
Tonining o’tgan yili yirik Buyuk Britaniya elektron tijorat firmasidagi kiberxavfsizlik bo’yicha xabardorlik rolidan ta’tilga chiqishiga sabab bo’lgan charchoq, doimiy bosimning natijasi edi.
«Kiberxavfsizlik sohasidagi ko’pchiligimiz o’z ishimizga chuqur kirishamiz. Bunda katta fidoyilik elementi bor», – dedi u.
Uning aytishicha, uxlashda qiyinchiliklar kuchaygan va ofisga borishga xohishi bo’lmagan.
Anonim bo’lishni so’ragan Toni 2017-yilda Wannacry ransomware hujumini esladi. «Juma kuni BBCda xabar tarqaldi.»
Xavfsizlik guruhi o’sha kuni kechqurun yig’ildi va oxir-oqibat har bir qurilmani tarmoqdan uzishga qaror qildi.
«Men yakshanba kuni tushdan keyin oflayn rejimga o’tdim», – deydi u.
Uning ta’kidlashicha, firma bevosita ta’sirga uchramagan. «Bu faqat ehtiyot chorasi edi.»
Toni yaqinda chakana sotuvchilar va boshqa bizneslarga qaratilgan Scattered Spider hujumlaridan himoyalanishga intilayotgan tashkilotlarda bu holat takrorlanishini kuzatmoqda.
Bundan tashqari, u shunday dedi: «Men Co-op va M&S jamoalari nimalarni boshdan kechirganini tasavvur ham qila olmayman.»
Buyuk Britaniyaning Sog’liqni saqlash xavfsizligi agentligining kiberxavf va ishonchlilik bo’yicha sobiq rahbari Endryu Tillman ogohlantiradi: «Agar siz charchoqni his qilsangiz, demak siz allaqachon yo’ldasiz.»
U kiberxavfsizlik ba’zan «dunyodagi eng yaxshi ish» bo’lishi mumkinligini tan oldi, lekin «vaziyat qiyinlashganda bu qiyin muhit bo’lishi mumkin».
Janob Tillmanning o’zi agentlikda to’rt yil ishlagan davrida charchoqni boshdan kechirgan.
Kiberxavfsizlik mutaxassislari a’zolik tashkiloti bo’lgan ISC2 ma’lumotlari bu stressni ta’kidlaydi.
Ularning yillik ishchi kuchi tadqiqotida 2024-yilda ishdan qoniqish darajasi 66% ni tashkil etdi, bu o’tgan yilga nisbatan to’rt foiz punktga kam.
ISC2 bosh axborot xavfsizlik bo’yicha mutaxassisi Jon Frans charchoqni sektor ichidagi «muhim masala» deb ta’rifladi.
Uning ta’kidlashicha, mutaxassislardan tobora ko’proq «kamroq bilan ko’proq ishlash» talab qilinmoqda, bu esa stress va norozilikni kuchaytiradi.
«Kiber mutaxassislar kamdan-kam hollarda soat to’qqizdan beshgacha ishlashadi», – dedi u, «Ular shunday qilganda ham, tahdid aktyorlari standart ish vaqtidan tashqari faoliyat yuritgani uchun doimiy ravishda aloqada bo’lishadi.»
Bunga hissa qo’shadigan omil – xakerlarning tajovuzkorligining oshishi, ular endi muhim milliy infratuzilmani nishonga olishga yoki sog’liqni saqlash tashkilotlarining ishini ransomware bilan buzishga tayyor.
Bundan tashqari, davlat tomonidan homiylik qilingan xakerlar josuslik, intellektual mulkni o’g’irlash, noto’g’ri ma’lumotlar kampaniyalari, ishni buzish yoki moliyaviy foyda olishga qaratilgan hujumlar sonining ko’payishiga sabab bo’lmoqda.
Misol uchun, Shimoliy Koreya xakerlari kiberjinoyatchilikda faolroq va mohirroq bo’lib ketishdi.
Yil boshida Shimoliy Koreya rejimi bilan aloqador deb hisoblangan xakerlar ByBit kriptovalyuta birjasidan 1,5 milliard dollar (1,1 milliard funt sterling) miqdorida raqamli tokenlarni o’g’irlaganliklari xabar qilingan.
AQSh rasmiylarining hisob-kitoblariga ko’ra, kiber o’g’irlik Shimoliy Koreyaning xorijiy valyuta olishining taxminan yarmini tashkil qiladi .
Xususiy va davlat sektoridagi tashkilotlar o’z faoliyatining ko’p qismini raqamlashtirar ekan, kiberhujum yoki ma’lumotlar buzilishining potentsial oqibatlari tobora jiddiylashib bormoqda.
Janob Tillman shunday dedi: «Agar biror narsa noto’g’ri bo’lsa, odamlarga – ularning ishlariga, turmush tarziga potentsial ta’siri haqida doimo ongli ravishda xabardorlik mavjud.»
GSK kompaniyasining sobiq axborot xavfsizligi bo’yicha bosh direktor o’rinbosari (CISO) va kiberxavfsizlikdagi charchoqni bartaraf etishga qaratilgan Cybermindz notijorat tashkilotining CISO kengashi strategik rahbari Liza Akerman xodimlarning ishdan bo’shashi ayniqsa boshlang’ich lavozimlarda yuqori ekanligini ta’kidlaydi.
Ogohlantirish tizimlaridan doimiy ravishda keladigan ogohlantirishlar muammoni yanada kuchaytirishi mumkin va mutaxassislarga tahlil qilish uchun juda ko’p ma’lumotlar taqdim etadi.
Bu, ayniqsa, frontline rollari va xavfsizlik operatsiyalari markazlarida yosh mutaxassislar uchun qiyin bo’lishi mumkin.
Biroq, janob Tillman frontline bo’lmagan rollar ham immunitetga ega emasligini ta’kidladi.
Xavflarni boshqarish va qoidalarga muvofiqligini ta’minlash, agar boshqa jamoalar xavfsizlik oqibatlarini to’liq hisobga olmasdan yangi ilovalar yoki xizmatlarni joylashtirishga intilsalar, qiyin bo’lishi mumkin.
Cybermindz asoschisi Piter Koroneosning tushuntirishicha, kiberxavfsizlik mutaxassislari o’zlarini «ayblash madaniyatida» topishlari mumkin, bu erda ularning muvaffaqiyatlari ko’pincha «past ko’rinish» bo’ladi.
Bu doimiy xavotirga olib kelishi mumkin.
Janob Koroneosning ta’kidlashicha, bu ayniqsa yosh ishchilar uchun zararli bo’lishi mumkin, chunki inson miyasi 20 yoshdan oshguncha rivojlanishda davom etadi.
«Agar siz miyasi to’liq shakllanmagan odamlarni ishga olsangiz va ularni yuqori stressli rollarga joylashtirsangiz, siz ularni uzoq muddatli kognitiv va hissiy farovonlik muammolariga duchor qilishingiz mumkin.»
Cybermindz psixologik xavfsizlik hissini tiklash uchun mo’ljallangan «tuzilgan neyron trening rejimini» taklif etadi.
«Vahima hujumi paytida kimdirga shunchaki ‘tinchlanishni’ aytish samarasiz. Neyroxemiyani hal qilishingiz kerak», – deb tushuntirdi janob Koroneos.
Oxir-oqibat, xonim Akerman shunday dedi: «Bizga havo harakatini boshqaruvchilar, shifokorlar, uchuvchilar va birinchi yordam ko’rsatuvchilar uchun mavjud bo’lgan kiber jamoalar uchun qonunchilik kerak. Kiber himoyachilar aslida birinchi yordam ko’rsatuvchilardir.»
Shu bilan birga, tashkilotlar va shaxslar jiddiy muammolarga aylanmasdan oldin stress belgilariga hushyor bo’lishlari kerak.
Janob Tillmanning ta’kidlashicha, u endi uyqu tartibidagi o’zgarishlar, ovqatlanish odatlari, jismoniy mashqlar kamayishi yoki shaxsiy tartiblarga e’tiborsizlik kabi kelgusi charchoqning ogohlantiruvchi belgilariga ko’proq moslashgan.
«Bu kiber buzilishga o’xshash», – deb tushuntirdi u. «Sizningcha, bu muqarrar va uni oldini olish uchun faol ish olib borishingiz kerak.»
Suisiddan omon qolganlar va suisid tufayli yaqinlarini yo’qotganlar, jumladan, 100 dan ortiq odam ishtirok etadi.
Takliflarga ikki qavatli ma’muriy bino va to’rtta qo’llab-quvvatlanadigan turar joy kiradi.
Reportyor Jo Tidyga kiber jinoyatchilarga BBC tizimlariga kirishga yordam bersa, pul taklif qilishdi.
Uchrashuvdan keyin sizni yaxshiroq emas, balki yomonroq his qildiradigan do’stlar bilan munosabatda bo’lishning uchta usuli.
Autizm hamjamiyati a’zolarining ta’kidlashicha, tadqiqotlardan tashqari, autizmga chalingan odamlar qabul va qo’llab-quvvatlashga muhtoj.
«`