«`html
Afrikadagi tamaki yetishtirish boʻyicha yetakchi davlat boʻlgan Zimbabve, ba’zi fermerlar oʻz e’tiborini potentsial oʻzgarishlarga olib keluvchi ekinga – koʻk mevalarga qaratayotganini koʻrmoqda.
Dunyoning ushbu ozuqa moddalariga boy meva import qiluvchi eng yirik davlati boʻlgan Xitoy bilan savdo muzokaralarida erishilgan muhim yutuq Zimbabveni Afrikaning koʻk meva poytaxtiga aylanish ambitsiyasiga yaqinlashtirdi.
Oʻtgan yili tamaki savdosi Xitoyda isteʼmolning ortishi bilan 1,3 milliard dollarga yetib, rekord darajaga koʻtarildi.
Bunga javoban, koʻk meva eksporti kamtarona 30 million dollar daromad keltirdi. Biroq, bogʻdorchilik boʻyicha mutaxassis Klarens Mvale optimistik kayfiyatda qolmoqda.
«Kelajak – oziq-ovqat, yomon odat emas», dedi u BBCga Harare shahridagi omboridan turib.
Birinchi marta Xitoy Zimbabve koʻk mevalarini import qilishga rozi boʻldi, eng muhimi, ularni tariflardan ozod qildi, bu esa janubiy Afrika davlatining iqtisodiyotiga sezilarli turtki beradi.
«Temir qizigʻida bosishimiz kerak», dedi koʻk meva fermeri Alister Kempbell BBCga hayajon bilan.
Hozirda Yevropa, Yaqin Sharq va Janubi-Sharqiy Osiyoga eksport qilayotgan Kempbell kabi fermerlar Zimbabve Xitoyning zararkunanda va kasalliklarga qarshi kurash boʻyicha muvofiqlik standartlariga javob bergandan soʻng, ulkan yangi bozorga kirish imkoniyatiga ega boʻladi.
Zimbabve kriket jamoasining sobiq sardori Kempbell Hararedan bir soatlik masofada joylashgan 50 gektar (123 akr) maydonda yuqori texnologiyali koʻk meva fermasiga egalik qiladi.
Fermadagi 240 000 oʻsimlikning har biri Niderlandiya yoki Janubiy Afrikadan import qilingan tuproq yordamida import qilingan tuvaklarda yetishtiriladi.
Oʻsimliklar har kuni maxsus ishlov berilgan suv bilan sakkiz marta sugʻoriladi va yigʻilgan koʻk mevalar yangiligini ta’minlash uchun darhol sovutiladi.
Kempbellning ta’kidlashicha, koʻk mevalarni yetishtirish talabchan boʻlsa-da, mukofotlar sezilarli, ayniqsa tarkibida yuqori vitamin va antioksidantlar miqdori bilan mashhur boʻlgan ushbu «superoziq-ovqat»ga global talab ortib borayotganini hisobga olsak.
Kempbellning fikricha, Zimbabve oʻsib borayotgan talabdan foydalanishi mumkin, chunki uning koʻk meva mavsumi erta, mart oyining oxirida boshlanadi, bu esa Perudek asosiy raqobatchilardan oldin bozorga kirishga imkon beradi.
«Gap Perudan qochish haqida ketmoqda», – deydi Kempbell.
Peru zimbabvelik fermerlar uchun ham raqobatchi, ham ilhom manbai boʻlib xizmat qiladi. Soʻnggi 10-15 yil ichida u global koʻk meva ishlab chiqarishning 2% dan kamrogʻini tashkil etishdan dunyodagi eng yirik eksportyorga aylandi.
Zimbabvening koʻk meva ishlab chiqarishi bu yil 50% ga oshib, 12 000 tonnaga yetishi kutilmoqda.
Hozirda Marokash 2024-yilda 80 000 tonnadan ortiq mahsulot bilan Afrika ishlab chiqarishida yetakchilik qilmoqda.
Zimbabvening qoʻshnisi Janubiy Afrika 25 000 tonna mahsulot ishlab chiqardi.
Janubiy Afrika AQShning sezilarli tariflariga duch kelayotganligi sababli, u oʻz mevalari uchun yangi bozorlarni qidirmoqda, Xitoy asosiy maqsad boʻlib, ayniqsa Tayvan bilan yaqin aloqalari tufayli Esvatinidan tashqari barcha Afrika davlatlari uchun nol tariflarni va’da qilganidan beri.
Xitoy Janubiy Afrika koʻk mevalarini qabul qilishga hali rozi boʻlgani yoʻq, bu esa zimbabvelik fermerlar oʻrtasida ushbu daromadli bozorga birinchi boʻlib kirish umidlarini kuchaytirmoqda.
Zimbabve va Xitoy hukumatlari oʻrtasidagi joriy oy boshida yakunlangan kelishuv, «mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun dunyodagi eng tez rivojlanayotgan koʻk meva bozorlaridan biriga kirish uchun misli koʻrilmagan imkoniyat» sifatida ta’riflangan narsani taklif etadi.
Zimbabve Bogʻdorchilikni rivojlantirish kengashining ijrochi direktori Linda Nilsen: «Ushbu kelishuv Zimbabve bogʻdorchilik sektori uchun muhim bosqichni anglatadi», dedi.
«Endi bizga investitsiyalarni koʻpaytiradigan, ishlab chiqarishni ragʻbatlantiradigan va koʻk mevalarimiz Xitoyning qat’iy sifat va fitosanitariya standartlariga javob berishini ta’minlaydigan siyosatlarni ishlab chiqish uchun hamkorlik kerak», – deya qoʻshimcha qildi u.
Zimbabvelik fermerlar hozirda 2030-yilga kelib koʻk meva ishlab chiqarishni 30 000 tonnaga yetkazish uchun kapital izlamoqda.
Ushbu maqsadga erishishda ehtiyotkorlikni bildirgan Kempbell BBCga shunday dedi: «Zimbabve biznes uchun ochiq deyish yaxshi, ammo asosiy asoslar toʻgʻri boʻlishi kerak.»
Koʻplab tahlilchilarning fikricha, hukumatning 20 yildan ortiq vaqt oldin oʻtkazgan bahsli yer islohoti dasturidan soʻng, bu koʻplab oq tanli fermerlarning yerlarini tortib olishga olib kelgan boʻlsa-da, koʻchmanchi fermerlarga toʻliq egalik huquqini beruvchi yangi qonunga qaramay, investorlar yer xavfsizligidan xavotirda.
Zimbabve qattiq pul inqirozini boshdan kechirmoqda, bu esa eksportchilardan valyuta tushumlarining deyarli uchdan bir qismini mahalliy valyutaga almashtirish uchun Markaziy bankka topshirishni talab qiladi – bu amaliyot devalvatsiya xavfi tufayli keng qarshilikka uchramoqda.
Oʻtgan yili Zimbabve koʻk meva eksportidan 30 million dollar daromad oldi.
Miqdori kamtarona boʻlsa-da, ushbu sanoat tomonidan yaratilgan ish oʻrinlari, ayniqsa ishsizlik darajasi yuqori boʻlgan sharoitda, xush kelibsiz foyda hisoblanadi. Ushbu sektor taxminan 6000 kishini, asosan ayollarni ish bilan ta’minlaydi.
Kempbell fermasining nazoratchisi Rebekka Bonzo shona tilida BBCga shunday dedi: «Nozik meva uchun nozik qoʻllar kerak.»
«Eng yuqori hosil mavsumida 300 tagacha ayol ish bilan ta’minlanadi. Ularning koʻpchiligi oilasining yagona boquvchisi boʻlib, endi oilalarini boqishga qodir», – dedi u.
Kichik va oʻrta dehqon xoʻjaliklari kollektivini ifodalovchi «Kuminda» tashkilotchisi Klarens Mvale ularning koʻproq koʻk mevalarni yetishtirishga kirishishlarini ragʻbatlantirmoqda.
U boshqa ekinlar bilan erishgan muvaffaqiyatini misol qilib keltirib, hozirda taxminan 5000 ta kichik dehqon xoʻjaligi asosan mange touts va shakar noʻxat kabi bogʻdorchilik mahsulotlarini Buyuk Britaniya va boshqa Yevropa bozorlariga yetkazib berayotganini, bu 15-20 yil oldin tasavvurga sigʻmas edi.
Mvale hozirda 100 ga yaqin yosh fermerni koʻk meva yetishtirishga oʻtishga va Xitoyning zimbabveliklar uchun oʻz bozorini ochish toʻgʻrisidagi qaroridan foydalanishga chaqirmoqda.
«Xitoy bozori ochilar ekan… bu bizga ancha koʻproq imkoniyat beradi», dedi u BBCga. «Ilgari biz Yevropa bozorlari uchun kurashar edik, ularni toʻliq qondira olmadik. Endi bizda toʻldirishimiz kerak boʻlgan ulkan bozor bor.»
«Bu har bir kishiga koʻk meva ishlab chiqarishda ishtirok etish imkoniyatini beradi.»
Zimbabve an’anaviy ravishda tamaki ishlab chiqaruvchi davlat boʻlgan.
Biroq, Xitoyda kamroq sogʻlom odatni qoʻllab-quvvatlagan holda, u endi u yerda sogʻlom oziq-ovqatni targʻib qilmoqchi, shu bilan birga Afrika koʻk meva poytaxti maqomiga erishishga intilmoqda.
Oʻting BBCAfrica.com Afrika qitʼasidan koʻproq yangiliklar uchun.
Bizni Twitterda kuzating @BBCAfrica, Facebookda BBC Africa yoki Instagramda bbcafrica
Etosha milliy bogʻi yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan qora karkidonlar va 100 dan ortiq xilma-xil sutemizuvchilar turining uyi hisoblanadi.
Rasmiylarning aytishicha, bu 2008-yildan beri Buyuk Britaniyada kasallikning BTV-8 variantining birinchi holati.
Reyd davomida ishga yollash materiallari, sayohat hujjatlari va ish taklifnomalari musodara qilingan.
«Ilhomlantiruvchi boʻlish yaxshi», – deydi ikki karra Ginnes rekordchisi Xilda Basi BBCga.
Poytaxtdagi qabriston tashlandiq shishalar va bankalar bilan toʻlib ketganini aytdi mahalliy aholi.
«`