Dunyodagi okeanlarni himoya qilish va dengiz ekotizimlarining buzilishini to’xtatishga qaratilgan global kelishuv xalqaro qonunga aylanishga tayyor.
Ochiq dengizlar bo’yicha shartnoma juma kuni 60-ratifikatsiyasini oldi, Marokashning qo’llab-quvvatlashi uning yanvar oyida kuchga kirishiga sabab bo’ldi.
Ikki o’n yillik muzokaralar natijasi bo’lgan ushbu kelishuv xalqaro suvlarda dengiz muhofaza qilinadigan hududlarni tashkil etish imkonini beradi.
Atrof-muhitni himoya qilish tarafdorlari ushbu muhim bosqichni «ulkan yutuq» deb olqishladilar va bu atrof-muhitni muhofaza qilishda xalqaro hamkorlik uchun potentsialni namoyish etadi.
«Okeanning uchdan ikki qismidan ko’prog’ini qamrab olgan kelishuv dengiz biologik xilma-xilligini saqlash va undan barqaror foydalanish bo’yicha majburiy qoidalarni belgilaydi», – dedi Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi Antonio Guterrish.
O’nlab yillar davomida barqaror bo’lmagan baliq ovlash amaliyoti, dengizning ifloslanishi va iqlim o’zgarishi ta’siri dengiz hayotiga jiddiy zarar etkazdi.
Xalqaro tabiatni muhofaza qilish ittifoqining (IUCN) so’nggi baholashiga ko’ra, dengiz turlarining qariyb 10 foizi yo’q bo’lib ketish xavfi ostida.
Uch yil avval olingan majburiyatda davlatlar dengiz hayotining tiklanishiga yordam berish uchun 2030 yilga kelib dunyo milliy va xalqaro suvlarining – ochiq dengizlarning 30 foizini himoya qilishga kelishib oldilar.
Biroq, ochiq dengizlarni himoya qilish, yagona davlat nazoratining yo’qligi va barcha davlatlarning ushbu suvlarda suzish va baliq ovlash huquqi tufayli jiddiy muammo tug’diradi.
Hozirda ochiq dengizlarning faqat 1 foizi himoyalangan bo’lib, dengiz hayoti haddan tashqari ekspluatatsiya qilish xavfi ostida qolmoqda.
Bunga javoban davlatlar 2023 yilda Ochiq dengizlar bo’yicha shartnomani imzoladilar va ushbu suvlarning 30 foizini dengiz muhofaza qilinadigan hududlar sifatida belgilashga va’da berishdi.
Shartnomaning kuchga kirishi kamida 60 davlat tomonidan ratifikatsiya qilinishiga bog’liq edi, bu esa qonuniy majburiyatni anglatadi.
The Pew Charitable Trusts tashkilotining atrof-muhit siyosati bo’yicha katta direktori Elizabet Uilson joriy yil boshida BMTning Okeanlar bo’yicha konferentsiyasida ratifikatsiya ko’pincha parlamentning roziligini talab qilishini va bu jarayonni besh yildan ko’proq vaqtga cho’zishi mumkinligini ta’kidladi. U buni «rekord vaqt» deb baholadi.
Buyuk Britaniya o’zining ratifikatsiya qonun loyihasini shu oy boshida parlamentga taqdim etdi.
Butunjahon yovvoyi tabiatni muhofaza qilish jamg’armasining bosh direktori Kirsten Shuyt shartnomaning maqsadga erishganini «okeanni muhofaza qilish uchun ulkan yutuq» sifatida nishonladi.
U yana shunday dedi: «Ochiq dengizlar bo’yicha shartnoma xalqaro suvlar va kelishuvlar bo’ylab hamkorlik uchun ijobiy katalizator bo’ladi va dunyo okeanining milliy yurisdiksiyadan tashqarida joylashgan uchdan ikki qismi uchun burilish nuqtasidir.»
Greenpeace International ijrochi direktori Mads Kristensen buni «muhim lahza» va «mamlakatlar bizning ko’k sayyoramizni himoya qilish uchun birlasha olishining isboti» deb olqishladi.
«Ekspluatatsiya va vayronagarchilik davri tugashi kerak. Bizning okeanlarimiz kutmaydi va biz ham kutmaymiz», – deya qo’shimcha qildi u.
Shartnoma amalga oshirilgandan so’ng, davlatlar himoya qilish uchun hududlarni taklif qiladilar, ular imzolagan davlatlar tomonidan ovoz berish orqali tasdiqlanadi.
Tanqidchilarning ta’kidlashicha, mamlakatlar o’zlarining atrof-muhitga ta’sirini baholashadi va yakuniy qarorni qabul qilishadi – garchi boshqa mamlakatlar monitoring organlari bilan xavotirlarini ro’yxatdan o’tkazishlari mumkin.
Okean Yer yuzidagi barcha hayotning omon qolishi uchun zarur, u eng katta ekotizim bo’lib, global iqtisodiyotga taxminan 2,5 trillion dollar hissa qo’shadi va biz nafas olayotgan kislorodning 80% gacha ishlab chiqaradi.
Plastmassaning mayda bo’laklari okeanlarimizni tiqilib qolganda, dengiz o’tloqlarining tabiiy o’tloqlari mikroplastmassalarni bog’lab, ularni «Neptun to’plari» shaklida plyajlarga qaytarib chiqaradi.
Buyuk Britaniya dengizlarida yilning eng issiq birinchi etti oyi o’rtacha ko’rsatkich bo’yicha rekord boshlanganidan beri kuzatilgan.
Halokat Janubiy Avstraliya suvlarini zaharli yashil rangga aylantirdi va dengiz hayotining massasini bo’g’ib o’ldirdi.
Dengiz texnologiyalari namoyishi The Endurance kemasining 3D-da chop etilgan modelini o’z ichiga oladi.
Atrof-muhit guruhlari hukumatning BMT yig’ilishida dengizni muhofaza qilish bo’yicha erishgan yutuqlarini olqishladi