Aylin Barrameda kelgusi oylarda Los-Anjelesda uy sotib olish niyatida, yaqinda pasaygan bo’lsa-da, qaysarlik bilan yuqori bo’lib qolayotgan ipoteka stavkalari – koronavirus pandemiyasining boshida duch kelgan stavkadan ikki baravar yuqori bo’lishiga qaramay, bu niyatidan qaytmaydi.
«Agar bozorda ishtirok etish imkoniyatim bo’lsa, hozir buni qilganim yaxshiroq, chunki uy narxlari faqat o’sishi kutilmoqda», – dedi Barrameda.
Uy-joyning arzonligi ko’plab amerikaliklar uchun jiddiy tashvish bo’lib qolmoqda va muhim siyosiy masala hisoblanadi. So’nggi prezident Donald Trump avvalroq Federal rezerv tizimi tomonidan foiz stavkalarining pasayishi potentsial uy egalari uchun ipoteka yukini yengillashtirishiga umid bildirdi.
Freddi Mac ma’lumotlariga ko’ra, AQShda eng ko’p tarqalgan uy-joy krediti turi bo’lgan 30 yillik ipoteka bo’yicha o’rtacha stavka o’tgan hafta 6,35% gacha kamaydi. Bu o’tgan yildagi eng katta haftalik pasayish va 11 oy ichida kuzatilgan eng past darajani ifodalaydi.
Biroq, Barramedaga o’xshagan xaridorlar uchun Federal rezerv tizimining yaqindagi foiz stavkasini pasaytirishiga qaramay, kredit olish xarajatlari hozirgi darajadan sezilarli darajada pasayishiga hech qanday kafolat yo’q.
Federal rezerv tizimining qarorlari to’g’ridan-to’g’ri ipoteka stavkalarini belgilamaydi. Buning o’rniga, ular banklarning bir-biridan mablag’ olish uchun to’laydigan stavkalariga ta’sir qiladi.
Bu, o’z navbatida, banklarning mijozlarga ipoteka kabi kreditlar bo’yicha taklif qiladigan foiz stavkalariga, shuningdek, jamg’arma hisoblariga to’lanadigan foizlarga ta’sir qiladi.
AQSh banklari Fedning yaqindagi stavka pasayishini kutib, allaqachon ipoteka stavkalarini pasaytirgan edi, bu esa yanada sezilarli pasayishlar yuz bermasligi mumkinligini ko’rsatadi. Yanada sezilarli yengillikni kutayotgan potentsial uy xaridorlari umidsizlikka duch kelishi mumkin.
Fed raisi Jerom Pauell chorshanba kuni bo’lib o’tgan matbuot anjumanida bunga ishora qildi.
«Aksariyat tahlilchilarning fikricha, uy-joy sektoriga sezilarli ta’sir ko’rsatish uchun stavkalarda sezilarli o’zgarish zarur bo’ladi», dedi u, past foiz stavkalari talabni rag’batlantirishi va quruvchilarga yordam berishi mumkinligini tan olgan holda.
Bundan tashqari, inflyatsiyaning o’sishi xavfi ipoteka stavkalarini yuqoriga ko’tarishi mumkin, agar banklar Fed yaqin kelajakda stavkalarni yanada pasaytirishdan tiyilib qolishini kutsa. Markaziy banklar, shu jumladan Fed, agar inflyatsiyani haddan tashqari yuqori deb hisoblasa, odatda kredit olish xarajatlarini pasaytirishdan qochadi.
«Menimcha, odamlar bundan katta ta’sir kutishmoqda», dedi Nikol Styuart, Redfinning Boysi, Aydaxodagi ko’chmas mulk agenti Fedning stavka pasayishiga ishora qilib.
«Men ko’pchilik xaridorlarimga, shuningdek, sotuvchilarimga ham biz allaqachon mumkin bo’lgan ta’sirlarning ko’p qismini ko’rganmiz deb maslahat berdim.»
Styuartning ta’kidlashicha, o’tgan oyda ipoteka stavkalarining pasayishi ba’zi xaridorlarni rag’batlantirgan. Shu oyning boshida u to’rtta taklif yozdi va bir dam olish kunida uchta bitimni shartnoma ostiga qo’ydi.
«So’nggi bir necha yil ichidagi har qanday narsadan sezilarli o’sish», – dedi u.
Shunga qaramay, AQSh uy-joy bozori ko’pchilik uchun qimmat bo’lib qolmoqda. Bu muammo kelajakdagi Fed qarorlari yoki ipoteka stavkalarining yaqindagi pasayishi bilan hal qilinishi dargumon.
Ko’pgina uy egalari koronavirus pandemiyasi davrida 3% atrofida bo’lgan juda past ipoteka stavkalarini ta’minladilar, ular uylarini sotish orqali voz kechishni istamaydilar. Natijada, aks holda kattalashib qolishi mumkin bo’lgan uy egalari o’z joylarida qolishni afzal ko’rishadi, shu bilan mavjud uy-joy taklifini kamaytiradi va uy narxlarini oshiradi.
Illinoys universiteti Urbana-Champaign universiteti moliya professori Julia Fonsekaning so’zlariga ko’ra, ipoteka oluvchilarning taxminan 80%i hozirgi o’rtacha 6,35% dan past stavkalarni qulflashgan.
Ipoteka stavkalarining har bir pasayishi bozorning biroz yumshatilishiga hissa qo’shsa-da, yaqin kelajakda sezilarli yengillik bo’lishiga hech qanday ishora yo’q, dedi Fonseca.
«Biz hali ham ushbu bozorlarni normallashtirishdan uzoq bo’lishimiz mumkin», dedi u.
Boysi hududida birinchi marta uy sotib olmoqchi bo’lgan Kristin Carlson, vaqtinchalik ijarada turgan holda to’rt yil davomida bozorni kuzatib kelmoqda.
Carlson uchun ipoteka stavkalarining yaqindagi pasayishi u «sotib olishga shu qadar yaqinlashgan» degan ma’noni anglatadi. U stavkalar yanada pasayib, raqobatni kuchaytirishidan oldin, hozirgi sharoitdan foydalanishga umid qilib, yaqinda sotib olishga intilayotganini bildirdi.
Kredit olish xarajatlari Carlsonning u qanday turdagi uy sotib olishi mumkinligi haqidagi mulohazalariga ta’sir qilmoqda – mahalla, hajmi va quruvchining sifati.
Biroq, ipoteka stavkalari boshqa omillarga, jumladan mavsumiylikka va uning ehtiyojlariga mos keladigan uy topishga e’tiborni qaratmoqda.
Bank of Amerikada iste’mol kreditlari bo’limi boshlig’i Mett Vernonning so’zlariga ko’ra, ipoteka stavkalarining biroz pasayishi biroz yordam beradi va xaridorlar faolligini rag’batlantiradi. Biroq, u bu pasayish uy-joy bozorini qiynayotgan asosiy muammolarni hal qilish uchun etarli bo’lmasligi mumkinligidan ogohlantiradi.
«Biz to’g’ri yo’nalishda ketayotganimizga ehtiyotkorona umid bor», dedi Vernon.
«Menimcha, bu xaridorlarning bozordagi muammolar haqidagi tasavvurini o’zgartirmadi, lekin bu ularning e’tiborini tortdi.»
Angliya banki gubernatori o’sib borayotgan inflyatsiya nuqtai nazaridan «biz hali o’rmondan chiqmadik» deb ogohlantirmoqda.
Angliya banki tomonidan belgilangan foiz stavkasi millionlab odamlar uchun ipoteka, kredit va jamg’arma stavkalariga ta’sir qiladi.
Federal rezerv tizimi 2024 yildan beri birinchi marta foiz stavkalarini pasaytirdi va yana ko’proq bo’lishiga ishora qildi.
Tariflar tufayli qisman oshgan narxlar AQSh iqtisodiyotida bor va yo’qlarning o’rtasidagi tafovutni yomonlashtirishi mumkin.
Trump prezident va AQSh markaziy banki o’rtasidagi qarama-qarshilik doirasida Kukni o’z lavozimidan chetlatishga harakat qilmoqda.