Yangi tadqiqotda olimlar yugurayotgan kalamushlarning neyron faolligini sinchkovlik bilan qayd etish orqali miyada «bosib o’tilgan masofa soati»ni aniqlashga muvaffaq bo’lishdi.
Tadqiqotchilar kalamushlar cheklangan arenani o’rganayotganda navigatsiya va xotira uchun muhim bo’lgan hududni kuzatishdi.
Guruh ma’lum hujayralar hayvon tomonidan olingan har bir keyingi qadam bilan faollikni ro’yxatga oluvchi masofa hisoblagichiga o’xshash otish modelini namoyish etishini kuzatdi.
Kalamush navigatsiya testining kattalashtirilgan versiyasidan o’tayotgan inson ishtirokidagi keyingi tadqiqot inson miyasida shunga o’xshash mexanizm mavjudligini ko’rsatdi.
Hurmatli Current Biology jurnalida chop etilgan tadqiqot «to’r hujayralari»ning ritmik faolligi bosib o’tilgan masofani aniq baholash qobiliyati bilan bevosita bog’liqligini isbotlaydi.
Sent-Andrews universitetining yetakchi tadqiqotchisi professor Jeyms Ainge shunday tushuntiradi: «Oshxonangiz va yashash xonangiz o’rtasida harakatlanayotganingizni tasavvur qiling. [Bu hujayralar] miyaning ichki xaritaga javobgar qismida joylashgan – o’zingizni aqliy jihatdan muhitga joylashtirish qobiliyati.»
Ushbu tadqiqot miyamizning ichki xaritasining ichki ishlariga va bu tizim noto’g’ri ishlaganda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan oqibatlarga oydinlik kiritadi. Atrof-muhitni manipulyatsiya qilish orqali masofa soatining ritmik faolligini buzish kalamushlar va odamlarda masofani baholashda xatolarga olib keladi.
Bu hodisa real dunyo stsenariylarida, masalan, qorong’ida yoki qalin tumanda harakatlanishda namoyon bo’ladi, bu erda vizual belgilarning yo’qligi bizning masofalarni ishonchli o’lchash qobiliyatimizga putur etkazadi.
Buni empirik tarzda o’rganish uchun tadqiqotchilar kalamushlarni to’rtburchaklar arenada oldindan belgilangan masofani bosib o’tishga o’rgatdilar va aniq bajarilganlik uchun shokoladli suli bo’laklari bilan taqdirlashdi.
Kalamushlar maqsadli masofani aniq bosib o’tganlarida, masofani hisoblaydigan hujayralar har 30 sm masofada sodir bo’ladigan muntazam o’q otish modelini namoyish etdilar.
Professor Ainge shunday dedi: «O’q otish modeli qanchalik izchil bo’lsa, hayvonlar mukofot uchun zarur masofani baholashda shunchalik mahoratli bo’ladilar.»
Tadqiqotchilar kalamush tomonidan bosib o’tilgan masofani aniq kuzatib borar ekan, miyaning masofa soatini hujjatlashtirishga muvaffaq bo’lishdi.
Muhimi, arenaning shakliga o’zgartirishlar muntazam o’q otish modellarini buzdi, bu kalamushlarning mukofot uchun boshlang’ich nuqtasiga qaytish masofasini aniq aniqlashda qiynalishiga olib keldi.
«Bu juda ajoyib», dedi professor Ainge. «Ular doimiy ravishda past baho ko’rsatganday tuyuladi. Signalning tartibsizligi ularni muddatidan oldin to’xtashga olib keladiganga o’xshaydi.»
Olimlar tumanli sharoitlarda vizual belgilarning to’satdan yo’qolishiga o’xshashlikni keltirdilar.
«Tuman navigatsiyani qiyinlashtirishi keng tarqalgan, ammo uning masofani aniq baholash qobiliyatimizga ham sezilarli darajada ta’sir qilishi kamroq e’tiborga loyiq.»
Ushbu topilmalarni odamlarda tasdiqlash uchun tadqiqotchilar o’zlarining kalamush tajribalarini kattaroq miqyosda takrorladilar va universitet talabalar uyushmasi ichida 12m x 6m arena qurishdi. Ko’ngillilarga kalamushlar bilan bir xil vazifani bajarish topshirildi – ma’lum masofani bosib o’tish va kelib chiqish joyiga qaytish.
Kalamushning ish faoliyatini aks ettirgan holda, inson ishtirokchilari simmetrik, to’rtburchaklar panjara ichida masofani doimiy ravishda va aniq baholadilar. Biroq, tadqiqotchilar devorlarni qayta joylashtirish orqali arenaning shaklini o’zgartirganda, ishtirokchilar xato qila boshladilar.
Professor Ainge shunday dedi: «Kalamushlar va odamlar masofani baholash vazifasida tez o’rganishni namoyish etadilar. Biroq, atrof-muhit kalamushlardagi signalni buzishi ma’lum bo’lgan tarzda o’zgartirilganda, biz odamlarda bir xil xatti-harakat modelini kuzatamiz.»
Odamning navigatsiyasi haqida qimmatli tushunchalarni taqdim etishdan tashqari, olimlar o’zlarining topilmalari Altsgeymer kasalligini erta tashxislashga yordam berishi mumkinligini ta’kidlaydilar.
«Nazorat qilinayotgan aniq miya hujayralari Altsgeymer kasalligi ta’sir qiladigan asosiy hududlardan birida joylashgan», – deya tushuntirdi professor Ainge.
«Navigatsiyani baholash uchun mo’ljallangan mobil o’yinlar kabi diagnostika vositalari allaqachon mavjud. Biz shunga o’xshash yondashuvlarni o’rganishga qiziqamiz, ayniqsa masofani baholash qobiliyatlarini baholashga e’tibor qaratamiz.»
Ushbu mavzuni chuqurroq o’rganish uchun Viktoriya Gillning BBCdagi Inside Science hisobotini tinglang: listen to Victoria Gill’s report on BBC’s Inside Science.
Qadimgi Yunonistonda birinchi marta taklif qilingan to’rtta «huzur» shaxsiyat turlari ming yillar davomida o’zimizga bo’lgan qarashlarimizni shakllantirgan va bugungi kunda ham g’alati tarzda tanish ko’rinadi.
Rejalashtirilgan ikkita sessiya qarindoshlar va oilalarni fikr almashish uchun birlashtirish haqida, deydi kengash.
Filo Project demans bilan kasallangan odamlar uchun o’z xo’jayinlari uyida muntazam mashg’ulotlar o’tkazadi.
Buxton parvarishxonasining aholisi shu oyning oxirida ketishlari kerakmi yoki yo’qmi, bilib olishadi.
Aholi va ularning oilalari kengash yig’ilishidan oldin takliflarni «jirkanchli» deyishmoqda.