«`html
Shimoliy bosib olingan G‘arbiy Sohilda joylashgan Tulkarmda Nosir Faratavi bir vaqtlar gullab-yashnagan bayram anjomlari do‘konining vayron bo‘lgan qoldiqlarini ko‘zdan kechirar ekan, qo‘lida qoraygan silikon gullardan yasalgan gulchambar va kuygan Ramazon chirog‘ini ushlab turibdi.
Do‘konning tepasida, uning oilasining uch qavatli sobiq hashamatli kvartiralarining devorlari ifloslangan, jumladan, mehmonxonada va qizining yotoqxonasida qo‘pol rasmlar chizilgan.
Qimmatbaho jihozlar sindirilgan yoki derazalardan uloqtirilgan, murakkab bezaklar yirtib tashlangan, Qur’onning har bir sahifasi yirtilgan va havo chirigan oziq-ovqat hidi bilan to‘lgan.
«Ular kelib, meni yo‘q qilishdi», – deydi Faratavi. «Men shu shaharda yashaganim uchun – men falastinlik bo‘lganim uchun hammasi keraksiz deb hisoblanadi.»
3-mart kuni Isroil harbiylari Faratavining mulkiga kelishdi va oilaga evakuatsiya uchun atigi bir yarim soat vaqt berishdi. Shundan so‘ng Isroil Mudofaa Kuchlari (IDF) yaqin atrofdagi Tulkarm qochqinlar lagerida keng ko‘lamli operatsiya paytida binoni egallab oldi.
«Ular uni harbiy baza sifatida egallab olishdi va uch yarim oy davomida mehmonxona sifatida foydalanishdi, so‘ngra uni yoqib yuborishdi», – deydi Faratavi, hali ham ishonchsizlikda.
U uzoqdan 11-iyun kuni ombori va do‘konida yong‘in sodir bo‘lganini ko‘rdi – bu yerga mahalliy aholi bir vaqtlar to‘ylar uchun transport vositalarini bezash uchun olib kelishardi.
«Biznesimning yonayotganini, so‘nggi 30 yil davomida erishgan hamma narsamni ko‘rish juda achinarli edi», – deydi Faratavi. Uning mahallasi yopiq harbiy zona bo‘lib qoldi va unga faqat shu oyning boshida qaytishga ruxsat berildi.
Mulkiy holat haqida so‘ralganda, Isroil armiyasi BBCga «o‘z askarlari tomonidan sodir etilgan har qanday o‘t qo‘yish holatidan xabardor emas» va hodisa yuzasidan shikoyat «taqdim etilgan va ko‘rib chiqilmoqda», deb javob berdi.
IDF bayonotida yana shunday deyilgan: «Askarlar tomonidan tinch aholi mulkini yo‘q qilish IDF qadriyatlariga zid. Qoida tariqasida, IDF buyruqlari va qadriyatlaridan chetga chiqqan hodisalar komandirlar tomonidan tekshiriladi, o‘rganiladi va hal qilinadi.» Bayonotda haqoratli grafitlar haqida hech narsa deyilmagan.
2023-yil 7-oktabrda HAMAS boshchiligidagi Isroilga qarshi halokatli hujumlar G‘azo sektoridagi davom etayotgan mojaroga sabab bo‘lganidan beri, global e’tibor asosan shu mintaqaga qaratilgan. Biroq, G‘arbiy Sohilda ham keskinlik sezilarli darajada kuchaydi, Isroil ko‘chmanchilarining zo‘ravonligi va Isroilning Falastin jangarilariga qarshi qaratilgan harbiy operatsiyalari ko‘paydi.
BMT maʼlumotlariga koʻra, Gʻarbiy Sohilda IDF harakatlari va koʻchmanchilar tomonidan 900 dan ortiq falastinlik oʻldirilgan. Shu bilan birga, Falastinliklar tomonidan uyushtirilgan hujumlar yoki Gʻarbiy Sohil va Isroilda sodir boʻlgan qurolli toʻqnashuvlarda 60 dan ortiq isroillik halok boʻlgan.
Isroilning yirik operatsiyalari davomida Falastin uylari ko‘pincha vaqtinchalik harbiy bazalar va so‘roq markazlari sifatida ishlatiladi, IDF esa xavfsizlik zaruratini ko‘rsatadi.
«Terrorchilik infratuzilmalarini o‘z ildizida topish va yo‘q qilish uchun IDF ba’zan operativ ehtiyojlar va vaziyatga qarab, mintaqadagi uylar ichida turli muddatlarda harakat qilishga majbur bo‘ladi», — deyiladi Isroil armiyasi bayonotida.
U xalqaro gumanitar huquqqa rioya qilishini va «tinch aholiga ta’sirni imkon qadar kamaytirish uchun choralar» ko‘rishini ta’kidlaydi.
Iyun oyining oxirgi ikki haftasida Isroilning Eron bilan bo‘lgan urushi davrida BMTning Gumanitar masalalar bo‘yicha koordinatsiya qilish boshqarmasi (Ocha) Isroil askarlari tomonidan taxminan 267 ta Falastin uyi bir necha soatdan bir necha kungacha bo‘lgan muddatga egallab olinganini hujjatlashtirdi. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, 1300 dan ortiq kishi jabrlangan, ularning aksariyati Ocha xabar berishicha, «uyga qaytib, mulklarini vandalizatsiya qilingan holda topgan».
Shuningdek, yil boshida Isroil armiyasi bostirib kirib, ularni «terrorchilik tayanchi» deb belgilagan uchta zich joylashgan shahar qochqinlar lagerlarida – Jenin, Nur Shams va Tulkarmda mulklar tortib olingan edi. Jami 40 000 ga yaqin aholi lagerlarni tark etishga majbur bo‘ldi, ularning taxminan 30 000 nafari hali ham qayta olmayapti.
Faratavining uyining yuqori qavatidagi balkonidan Tulkarm qochqinlar lagerini osongina ko‘rish mumkin, u taxminan 10 600 nafar ko‘chirilgan aholisi bilan arvoh shaharchasiga o‘xshaydi. Isroil buldozerlari lager orqali yangi yo‘llar ochib, uni amalda alohida zonalarga bo‘lib tashladi.
Falastinlik qochqinlar bo‘yicha BMT agentligi Unrwa Tulkarmda 150 dan ortiq uy buzilganini taxmin qilmoqda. G‘arbiy Sohil bo‘ylab Ocha ma’lumotlariga ko‘ra, Isroilning «Temir devor» operatsiyasi boshlangan yanvar oyidan iyulgacha 1400 dan ortiq buzish to‘g‘risida buyruq berilgan.
Unrwa hozirda Tulkarm va uning atrofida joylashgan xususiy turar joylarda yashovchi qochqinlarga yordam ko‘rsatmoqda, vaqtinchalik sog‘liqni saqlash markazi va maktablar tashkil etdi hamda talabalar uchun onlayn ta’lim dasturlarini boshladi.
Isroil mudofaa vaziri armiya kamida yil oxirigacha uchta qochqinlar lagerida o‘z mavqeini saqlab qolishini ma’lum qildi.
Nosir Faratavi uyiga qaytgan bo‘lsa-da, umumiy yo‘qotishlarni 700 000 dollargacha baholab, uni qanday qilib ta’mirlashga qodir bo‘lishiga ishonchi yo‘q (£520 000; €600 000). U Isroil rasmiylariga shikoyat qilishi mumkin, ammo o‘tmishdagi tajribalar shuni ko‘rsatadiki, u hech qanday kompensatsiya olishi dargumon.
G‘arbiy Sohilning bir qismini boshqaradigan va xorijiy yordamga tayanadigan Falastin ma’muriyati ilgari Isroil harbiy bostirib kirishlari natijasida kelib chiqqan ta’mirlash ishlariga yordam bergan. Biroq, hozirda u jiddiy moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelmoqda va davlat xodimlariga to‘liq maosh to‘lay olmaydi.
Do‘koni yo‘q va inventarlari yo‘q qilingan Faratavi daromadsiz qoldi va Misrda tibbiyot sohasida tahsil olayotgan o‘g‘li va qizini endi boqa olmasligidan xavotirda. U xalqaro tashkilotlarga yordam so‘rab murojaat qilmoqda.
«Men oddiy odamman, tadbirkorman», deydi u. «Men tinchlikni yaxshi ko‘raman. Mening uyimda hech qachon qurol bo‘lmagan. Mening Isroil armiyasi bilan hech qanday muammom yo‘q edi. Men tinchlikni va tinchlikda yashashni xohlayman, lekin ular tinchlikni xohlashmaydi.»
Qo’shiq muallifi Buyuk Britaniya va Irlandiyadagi odamlar ham «G’azoda bo’layotgan voqealardan bir xilda jirkanishadi» dedi.
AQSh an’anaviy ravishda o’zining yaqin ittifoqchisi Isroilga qarshi Birlashgan Millatlar Tashkilotidagi harakatlarni to’sib qo’yadi.
BBC Verify mutaxassislardan Buyuk Britaniya va boshqa joylarda Isroilning G’azodagi harakatlari mutanosibmi, deb so’radi.
Isroil harbiylari harbiy nishonlarga zarba berganini aytdi, ammo Xusiylar faqat fuqarolik ob’ektlari nishonga olinganini aytmoqda.
Isroil ommaviy axborot vositalari Isroil harbiy doiralarida juda bahsli hujum muvaffaqiyatli bo’lmaganidan xavotir borligini xabar qilmoqda.
«`