Norvegiyaliklar shu yakshanba va dushanba kunlari boʻlib oʻtadigan, kim gʻalaba qozonishi nomaʼlum boʻlgan saylovda ovoz berishadi. Bu saylov natijalari mamlakatning Leyboristlar partiyasi boshchiligidagi hukumat ostida qolishi yoki markaz-oʻngga oʻtishini hal qiladi.
Rossiya bilan Arktika chegarasini boʻlishadigan va Yevropa Ittifoqining aʼzosi boʻlmasdan, uning yagona bozorida ishtirok etadigan NATOning ushbu asoschisi atigi toʻrt million roʻyxatga olingan saylovchiga ega.
Norvegiya aholisi unchalik koʻp boʻlmasa ham, tarixan global miqyosda katta taʼsirga ega boʻlib kelgan va Gʻazo va Ukrainadagi mojarolar, shuningdek, AQSh savdo tariflari kabi xalqaro masalalar saylov kampaniyasida muhim rol oʻynadi.
Biroq, saylov yakuniga yaqinlashar ekan, asosiy eʼtibor hayotning qimmatlashishi va iqtisodiy tengsizlikka qaratildi.
«Davlat xarajatlari, maktablar, infratuzilma, temir yoʻl qurilishi va yoʻl qurilishi asosiy masalalardir», deydi yosh bolaning otasi Andreas.
Bu ichki urgʻu, ayniqsa, oʻtgan oy Arendal shahrida boʻlib oʻtgan Norvegiyaning yillik yozgi siyosiy festivalida yaqqol namoyon boʻldi.
Har yili Norvegiyaning siyosiy arboblari, biznes rahbarlari, kasaba uyushmalari vakillari va jamoatchilik aʼzolari panel muhokamalari va uchrashuvlar seriyasi uchun janubi-sharqiy qirgʻoqqa yigʻilishadi. Bu yilgi tadbir barcha asosiy siyosiy rahbarlar ishtirokidagi milliy teledebat bilan boshlandi.
Ular orasida Leyboristlar partiyasidan Bosh vazir Jonas Gahr Styore (65 yosh) ham bor, u Konservativ hukumatning sakkiz yillik davri 2021-yilda yakunlangach, ikkinchi muddatga intilmoqda.
U ikki konservativ partiyadan iborat koalitsiya tomonidan qiyinchilikka duch kelmoqda: oʻng qanot populistik Taraqqiyot partiyasi, Sylvi Listhaug (47 yosh) boshchiligida, mashhurlikka erishdi va sobiq Bosh vazir Erna Sulbergning Høyre partiyasi, hokimiyatni qaytarib olishga intilmoqda.
Kampaniyaning eng bahsli mavzularidan biri – aktivlari 1,76 million Norvegiya kronidan (130 000 funt sterling; 175 000 dollar) oshadigan norvegiyaliklarga nisbatan qoʻllaniladigan 1% boylik soligʻining kelajagi boʻldi, garchi asosiy yashash joyining qiymatining toʻrtdan uch qismini qoplaydigan maʼlum chegirmalar mavjud.
Soʻnggi yillarda yuzlab boy norvegiyaliklar mamlakatning yuqori soliqlarini asosiy sabab sifatida koʻrsatib, Shveytsariyaga ketgani xabar qilingan.
Savol shundaki, bu chiqib ketishning oldini olish mumkinmi?
Sylvi Listhaug boylik soligʻini butunlay bekor qilishni, shuningdek, boshqa soliq imtiyozlarini himoya qildi, Sulbergning konservatorlari esa «ishchi kapitali», masalan, aktsiyalarga soliqni bekor qilishga intilishmoqda.
Leyboristlar bunday keskin choralarga qarshilik koʻrsatishdi, ammo soliq tizimini har tomonlama koʻrib chiqishga vaʼda berishdi. Hozirda moliyani nazorat qilayotgan sobiq NATO rahbari Jens Stoltenberg eng boy norvegiyaliklar deyarli soliq toʻlamaydigan soliq tuzilmasini yaratmaslikdan ogohlantirdi.
Saylovga qadar oʻtkazilgan jamoatchilik fikrini oʻrganish Leyboristlar partiyasi yetakchilik qilayotganini, undan keyin Listhaugning Taraqqiyot partiyasi va Konservatorlar «Stoltenberg effekti» bilan birga kuchayganini koʻrsatdi.
Biroq, agar markaz-oʻng koalitsiyasi gʻalaba qozonsa, asosiy savol ikki partiya rahbaridan qaysi biri Bosh vazir lavozimini egallashi boʻladi.
Sakkiz yil davomida Bosh vazir lavozimida ishlagan Sulberg (67 yosh) shu paytgacha oʻzining populistik raqibi undan oldin lavozimni egallash ehtimolini rad etdi va saylovchilar Listhaugni haddan tashqari qutblangan shaxs sifatida koʻrishlari mumkinligini aytdi.
Tashqi siyosat saylov kampaniyasida doimiy ishtirok etib keldi, soʻnggi haftalarda Norvegiyaning suveren jamgʻarmasi (dunyodagi eng yirik jamgʻarma) tomonidan inson huquqlarining buzilishi sababli Isroil aktivlarining deyarli yarmini sotish toʻgʻrisidagi qarori ustunlik qildi.
Norvegiyaning ulkan neft va gaz resurslaridan oʻnlab yillar davomida yigʻilgan 1,9 trillion dollarlik (1,4 trillion funt sterling) jamgʻarma markaziy bank tomonidan boshqariladi, ammo axloqiy qoidalarga rioya qilishi kerak.
Gʻazo mojarosidan kelib chiqadigan siyosiy bosimlar fonida jamgʻarmaning bosh direktori Nicolai Tangen soʻnggi qarorlarni «mening eng yomon inqirozim» deb taʼrifladi.
Norvegiya NATO aʼzosi boʻlsa-da, hech qachon Yevropa Ittifoqiga qoʻshilmagan.
U Yevropa Iqtisodiy Hududiga aʼzoligi orqali Yevropa Ittifoqining yagona bozoriga kirish imkoniyatiga ega boʻlib, Yevropa Ittifoqi qoidalariga rioya qilishga majbur qiladi. Shuningdek, u Yevropa Ittifoqining chegarasiz Shengen zonasining bir qismidir.
Rossiyaning Ukrainadagi urushi Norvegiyaning Yevropa qoʻshnilari bilan turli darajalarda aloqalarini mustahkamlagan boʻlishi mumkin, ammo Yevropa Ittifoqiga aʼzolik masalasi saylov kampaniyasi davomida unchalik eʼtiborga olinmadi, chunki partiyalar bunday boʻlinuvchi masala boʻyicha saylovchilarni begonalashtirishdan tortinishadi.
«Norvegiyada hali ham sezilarli ‘yoʻq ovoz’ mavjud, shuning uchun saylovchilar u yerda emas», dedi Arendaldagi teledebat moderatorlaridan biri, jurnalist Fredrik Sulvang.
Sulbergning konservatorlari uchun Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlishga faol intilish referendumga bogʻliq holda asosiy siyosiy maqsad hisoblanadi.
«Bu saylov kampaniyasining asosiy yoʻnalishi emas», dedi u BBCga. «Va, albatta, Yevropa Ittifoqiga aʼzolikni qoʻllab-quvvatlash tomon aniq harakatni koʻrmagunimizcha, hech birimiz referendum haqida yangi munozarani boshlamaymiz.»
«Leyboristlar partiyasi tarixan Yevropa Ittifoqini qoʻllab-quvvatlagan, ammo bugungi kunda bu kun tartibida emas», dedi tashqi ishlar vaziri Espen Bart Eide.
«Agar katta voqealar sodir boʻlsa, kelajakda bu sodir boʻlishi mumkinligini istisno qilmayman, lekin hozir tashqi ishlar vaziri sifatida mening vazifam munosabatlarni iloji boricha samarali saqlab qolishdir.»
Arendaldagi teledebatning bir qismi siyosiy spektrning bir tomonida boʻlgan partiya rahbarlari oʻrtasidagi toʻqnashuvni oʻz ichiga oldi.
Markaz-oʻngdagi ikkita partiyaga – Yevropa Ittifoqiga qoʻshilishni qoʻllab-quvvatlovchi Liberallar va bunga qarshi boʻlgan Xristian Demokratlarga maktablarda Yevropa Ittifoqi yoki Pride bayroqlarini tanlash soʻralganda, ular bayroqlarni muhokama qilishni tanladilar.
«Hozirgi geosiyosiy vaziyatni hisobga olgan holda, biz noaniq kelajak bilan yuzlashmoqdamiz va menimcha, biz muhokamani jiddiy qabul qilishimiz kerak», dedi hamshira Iver Hoen.
Norvegiya va Ispaniya fuqaroligiga ega Kristina Stuyk bunga qoʻshildi.
«Menimcha, Norvegiya siyosati koʻpincha oʻzini dunyoning qolgan qismidan taʼsirlanmagan alohida orolda mavjuddek tutadi, lekin u aniq taʼsirlangan.»
Norvegiya siyosiy tizimi proporsional vakillikka asoslangan 19 ta saylov okrugidan iborat va hech bir partiya yolgʻiz oʻzi hukmronlik qila olmaydi.
169 oʻrinli Stortingda koʻpchilik ovozni taʼminlash uchun koalitsiya 85 ta oʻringa ega boʻlishi kerak va Norvegiyada ozchilik hukumatlari allaqachon odatiy holga aylangan.
Styorening Leyboristlar partiyasi soʻnggi saylovdan keyin Markaz partiyasi bilan ozchilik hukumatini tuzdi, ammo ikki partiyali koalitsiya yanvar oyida Yevropa Ittifoqi energetika siyosati boʻyicha kelishmovchilik tufayli tarqaldi.
Markaz-oʻng bloki ham ichki kelishmovchiliklarga duch kelmoqda, bu saylov dushanba kuni kechqurun ovozlar hisoblab chiqilganda aniq koʻpchilikni bermasligi mumkinligini koʻrsatadi.
Einar Tronsen 1944-yilda toʻrtta britaniyalik havo ekipajini yashirishga yordam berganlar qatorida boʻlgan, deydi uning nabirasi.
Hukumatning aytishicha, kelishuv minglab ish oʻrinlarini, jumladan, Shotlandiyada 2000 dan ortiq ish oʻrinlarini qoʻllab-quvvatlaydi.
Marius Borg Xoybi 32 ta jinoyatda ayblanmoqda va aybdor deb topilsa, 10 yilgacha qamoq jazosiga hukm qilinishi mumkin.
Alek Lun toʻrt kunlik yakka sayohatdan keyin belgilangan reysga kelmadi, shundan soʻng uning rafiqasi rasmiylarga xabar berdi.
Folgefonna milliy bogʻidagi yomon ob-havo 31-iyulda oxirgi marta koʻrilgan Lunni qidirishga toʻsqinlik qilmoqda.