«`html
Muhojirlikda yashash nimani anglatadi?
«Biz maktabda o’qiganimizda, o’qituvchilarimiz peshonamizda «R» bor der edi – bu qochqin degan ma’noni anglatadi», – deydi tibetlik yozuvchi va faol Tenzin Tsundue.
Janob Tsundue Hindistonda istiqomat qilayotgan, 35 ta maxsus aholi punktlarida tarqalgan taxminan 70,000 tibetliklardan biridir.
1959-yilda Xitoy hukmronligiga qarshi muvaffaqiyatsiz qo’zg’olon minglab tibetliklarni qochishga undadi.
O’zlarining ma’naviy yetakchisi Dalay Lama ortidan ular xavfli Himolay dovonlaridan o’tib, Hindistonga yetib kelishdi, u yerda ularga gumanitar asoslarda, shuningdek, diniy va madaniy yaqinliklari tufayli boshpana berildi.
Biroq, janob Tsundue Hindistonda yashash, hatto tug’ilish ham hind bo’lish bilan teng emasligini ta’kidlaydi.
Hindistondagi tibetliklar har besh yilda beriladigan qayta tiklanadigan ro’yxatga olish guvohnomalariga ega bo’lishlari shart. Hindistonda tug’ilganlar, agar ota-onasidan biri 1950 va 1987-yillar oralig’ida Hindistonda tug’ilgan bo’lsa, pasport olish uchun ariza berishlari mumkin, ammo buni amalga oshirish guvohnomani topshirishni talab qiladi. Ko’pchilik ikkilanadi, chunki guvohnoma ularning tibetlik kimligi bilan chambarchas bog’liq.
Iyul oyida Dalay Lama 90 yoshini nishonlaganida, minglab tibetlik buddistlar Himolay tog’ etaklarida joylashgan, Hindistonning shimoliy shtati bo’lgan Himochol Pradeshning sokin shaharchasi Dharamshalada yig’ilishdi. Shahar Tibet muhojirlar hukumatining markazi bo’lgan Markaziy Tibet Administratsiyasining (CTA) shtab-kvartirasi vazifasini o’taydi.
Ular o’z rahbarlarining uzoq umr ko’rishlari uchun ibodat qilar ekanlar, ko’pchilik, jumladan janob Tsundue, muhojirlikdagi hayotning beqarorligi haqida o’ylashdi.
Ko’chishning hissiy yukini, fuqaroliksizlikning huquqiy noaniqligini va Dalay Lama atrofidagi geosiyosat tug’ilgan kun bayramlariga xira soya soldi.
Tibetliklar 1959-yildan keyin ham o’z vatanlari ustidan Xitoyning nazorati kuchayganidan qochib, Hindistonga ko’chib kelishni davom ettirdilar.
85 yoshli Dawa Sangbo 1970-yilda Nepal orqali yetti kunlik og’ir yo’lni bosib o’tib, Dharamshalaga kelgan. «Biz kechasi yugurdik va kunduzi yashirindik», – deydi u.
Hindistonda turar joy bo’lmagani uchun u 12 yil chodirda yashab, tirikchilik qilish uchun Dharamshala yaqinidagi qishloqlarda ziravorlar sotgan. Hozir u o’g’li va rafiqasi bilan asosan tibetliklar yashaydigan mahallada istiqomat qiladi.
Janob Sangbo kabi ko’pchilik uchun Hindistonda boshpana topish xavfsizlikni ta’minlagan bo’lishi mumkin, ammo ular o’z vatanlariga intilishda davom etmoqdalar.
«Axir, uy – uy», – deydi 1990-yilda Hindistonga joylashishdan oldin Tibetdan Nepalga qochib ketgan Pasang Gyalpo.
Besh yil o’tgach, janob Gyalpo nepal qo’riqchilariga pora berib, o’z oilasini Hindistonga olib kelish uchun yashirincha Tibetga qayta kirdi. Biroq, u kelganidan ko’p o’tmay, Xitoy politsiyasi uni ta’qib qilib, qochishga majbur qildi. Uning oilasi Tibetda qoldi.
«Ular o’z vatanida, men esa begona yurtda. Bundan tashqari, men nima his qila olaman?» – deya afsus bilan aytadi u.
Hindistonda tug’ilgan janob Tsunde kabi yosh tibetliklar uchun og’riq ko’proq ekzistensialdir.
«Biz uchun travma yerimizni yo’qotganimizda emas», – deydi u. «Biz Tibetda tug’ilmaganimiz va Tibetda yashash huquqiga ega emasmiz. Shuningdek, erimizning, madaniyatimiz va tilimizning juda muhim narsasi bizdan tortib olinganidan juda mahrummiz.»
Tibet va Himoloy mintaqalari bo’yicha tadqiqotchi Lobsang Yangtso fuqaroliksizlik mansublikning yo’qligiga olib kelishini tushuntiradi.
«Bu og’riqli», – deydi u. «Men butun umrimni shu yerda [Hindistonda] yashadim, lekin hali ham uysizligimni his qilaman.»
Muhojirlikdagi tibetliklar boshpana bergani uchun Hindistonga minnatdorchilik bildirishadi, lekin ularning cheklangan huquqlaridan, jumladan, ovoz berish, mulkka egalik qilish yoki Hindiston pasportisiz chet elga bemalol sayohat qila olmasliklaridan afsuslanishadi.
«Bizda Hindiston hukumati tomonidan shaxsni tasdiqlovchi guvohnoma sifatida berilgan IC [rasmiy sayohat hujjati] bor», – deydi Phurbu Dolma. Biroq, aeroport immigratsiya xodimlari ko’pincha uni tan olishmaydi.
Hindistonda tug’ilgan tibetlik Dorjee Phuntsokning ta’kidlashicha, Hindistondagi ko’plab korporativ lavozimlar Hindiston pasportini talab qiladi. «Birsiz, biz ko’plab imkoniyatlarni qo’ldan boy beramiz.»
So’nggi yillarda Hindistondagi ko’plab tibetliklar IC yordamida G’arb davlatlariga ko’chib ketishdi, ba’zi davlatlar viza arizalari uchun qabul qilishadi.
Ko’pchilik talaba yoki ishchi vizalari bilan ketishdi, AQSh va Kanada kabi mamlakatlarda joylashishdi yoki diniy va gumanitar tashkilotlarning homiyligida chet elga sayohat qilishdi.
CTA prezidenti Penpa Tsering immigratsiyaning asosiy sababi iqtisodiy omillar ekanligini ta’kidlaydi. «Dollar va yevro bu yerda mavjud bo’lganidan ko’ra uzoqroqqa boradi», – deydi u.
Biroq, ba’zilar uchun, masalan, sakkiz yoshida Hindistonga o’tgan 36 yoshli Thupten Wangchuk uchun motivatsiya ko’proq shaxsiy.
» [Deyarli] 30 yil davomida ota-onam va qarindoshlarimni uchratmadim. Men hech kimga egamiz», – deydi u. «G’arb mamlakatiga borishni xohlashimning yagona sababi shundaki, men u yerda fuqaro bo’lishim mumkin. Keyin men viza uchun ariza berib, ota-onamni ziyorat qilish uchun Tibetga borishim mumkin.»
Ba’zi tibetliklar hozirgi geosiyosiy bosimni hisobga olgan holda pragmatik bo’lish zarurligini tan olishadi.
«Agar siz biron bir tibetlikdan so’rasangiz, ular qaytib borishni xohlashlarini aytishadi», – deydi CTA rasmiysi Kunchok Migmar. «Ammo hozir Tibetda erkinlik yo’q. Xitoyliklar tomonidan kaltaklanish uchun hech kim qaytib borishni xohlamaydi.»
Dalay Lamaning 90 yillik tug’ilgan kunidan bir necha kun oldin tortishuvli masala yuzaga keldi. Uning ta’kidlashicha, uning vorisi o’z idorasi ostidagi trast tomonidan tanlanadi, bu qaror Xitoy tomonidan rad etildi, ular bu qarorni o’z qonunlari asosida qabul qilishini ta’kidladi. Pekin vorislik masalasini Hindiston bilan munosabatlaridagi «tikan» deb ta’rifladi.
Hindistonning rasmiy pozitsiyasi shundan iboratki, u «diniy e’tiqod va amaliyotlar bo’yicha hech qanday pozitsiyani egallamaydi». E’tiborlisi shundaki, Hindiston hukumatining ikki yuqori martabali vaziri Dalay Lama bilan uning tug’ilgan kunida sahnani bo’lishdi.
Dalay Lamaning voris haqidagi e’loni tibetliklar orasida yengillik hissini uyg’otdi. Biroq, uning vafoti tibet harakatiga qanday ta’sir qilishi mumkinligi haqida noaniqlik saqlanib qolmoqda.
«Agar biz hozirdan yaxshi tayyorgarlik ko’rsak, Hazrati Oliylari hayot ekanlar va [agar] bizga ergashadigan kelajak liderlari xuddi shu sur’atni davom ettira olsalar, menimcha, bu odamlar o’ylaganidek bizga unchalik ta’sir qilmasligi kerak», – deydi janob Tsering.
Uning optimizmi tibetliklar orasida universal tarzda bo’lishilmaydi.
«Hozirgi Dalay Lama tufayli bizda bu imkoniyatlar va resurslar mavjud», – deydi janob Phuntsok. Uning qo’shimcha qilishicha, ko’plab tibetliklar uning o’limidan so’ng jamiyat ularni qo’llab-quvvatlab kelayotgan uzoq muddatli qo’llab-quvvatlashni yo’qotishidan xavotirda.
BBC News India-ni kuzatib boring Instagram, YouTube, X va Facebook.
Eppingda jamiyatda keskinlik kuchayishi xavfi bor, deydi hokimiyat.
Hukumat vaziri bu raqamni «qabul qilib bo’lmaydigan» deb ta’riflaydi, lekin Leyboristlar «rivojlanishda» dedi.
Ser Kir Starmer La-Mansh bo’ylab odamlarni olib o’tadigan «ganglarni yo’q qilishga» va’da berdi.
Falokat joyidagi qutqaruv operatsiyalariga kuchli yomg’ir va to’silgan yo’llar xalaqit bermoqda.
Hindiston AI-ni o’zining ko’plab tillari va lahjalari o’rtasida tarjima qilish muammosini hal qiladi
«`