Antarktidada 1959-yilda fojiali hodisa natijasida halok bo’lgan britaniyalik erkakning qoldiqlari eriyotgan muzlik ichidan topildi.
Polshalik Antarktika ekspeditsiyasi yanvar oyida qoldiqlarni, shuningdek, qo’l soati, radio va chilim kabi artefaktlarni topdi.
Shaxs rasman Dennis «Tink» Bell deb aniqlandi, u 25 yoshida hozirgi Britaniya Antarktika tadqiqoti uchun ishlayotgan vaqtida yoriqqa tushib ketgan.
«Men akamni topishdan ancha umidimni uzgan edim. Bu shunchaki aql bovar qilmas, hayratlanarli. Bunga ishonolmayapman», dedi 86 yoshli Devid Bell BBC Newsga.
«Dennis favqulodda og’ir sharoitlarda Antarktikaning dastlabki fan va tadqiqotiga hissa qo’shgan ko’plab jasur xodimlardan biri edi», dedi Britaniya Antarktika tadqiqoti direktori professor Dame Jeyn Frensis.
«Garchi u 1959-yilda yo’qolgan bo’lsa ham, uning xotirasi hamkasblari orasida va qutb tadqiqotlari merosida yashaydi», deya qo’shimcha qildi u.
1959-yil iyul oyida Harrow, Londondagi oilaviy uyining eshigini Devid ochgan edi.
«Telegramma olib kelgan bola: «Sizga aytishga afsusdaman, lekin bu yomon xabar», dedi», deb eslaydi u. Keyin u ota-onasiga xabar berdi.
«Bu dahshatli lahza edi», deya qo’shimcha qildi u.
Avstraliyadagi uyidan turmush o’rtog’i Yvonne bilan birga gapirar ekan, Devid 1940-yillardagi Angliyadagi bolaligi haqidagi xotiralari bilan o’rtoqlashdi.
Bular o’zining maftunkor va sarguzashtlarga boy akasiga qoyil qolgan kichik ukasining xotiralari.
«Dennis ajoyib suhbatdosh edi. U juda kulgili edi. U qayerda bo’lmasin, jonli va xushchaqchaq edi», dedi Devid.
«Men bunga hali ham ishonolmayapman, lekin bir kuni kechqurun men, onam va otam kinodan uyga qaytganimizda», deb eslaydi u.
«Va men Dennisga nisbatan adolatli bo’lish uchun shuni aytishim kerakki, u oshxona stoliga gazeta qo’ygan edi, lekin uning ustiga u mototsikl dvigatelini qismlarga ajratib tashlagan edi va u stol ustida sochilib yotardi», dedi u.
«Men uning kiyinish uslubini eslayman, u har doim duffel paltolarini kiyardi. U shunchaki hayotdan zavqlanadigan o’rtacha odam edi», deya qo’shimcha qildi u.
Dennis Bell, laqabi «Tink», 1934-yilda tug’ilgan. U RAFda xizmat qilgan va Antarktidada ishlash uchun Folklend orollari qaramliklari xizmatiga qo’shilishdan oldin meteorolog bo’lib o’qigan.
«U Skottning kundaliklariga juda qiziqardi», dedi Devid, 1912-yilda ekspeditsiyada vafot etgan Janubiy qutb tadqiqotchisi kapitan Robert Skottga ishora qilib.
Dennis 1958-yilda Antarktidaga sayohat qildi va Antarktida yarim orolining shimoliy qirg’og’idan taxminan 120 kilometr (75 milya) uzoqlikda joylashgan King Jorj orolida taxminan 12 nafar xodim bo’lgan kichik Buyuk Britaniya bazasi Admiralty Bayda joylashgan edi.
Britaniya Antarktika tadqiqoti batafsil ma’lumotlarni yuritadi va arxivchi Ieuan Hopkins Dennisning shafqatsiz va «aqldan ozdiradigan darajada izolyatsiya qilingan» oroldagi ishi va faoliyati haqida batafsil bazaviy lager hisobotlarini topdi.
Janob Hopkins ovoz chiqarib shunday dedi: «U quvnoq va mehnatkash, zarar keltirmaydigan hazil tuyg’usiga ega va amaliy hazillarni yaxshi ko’radi».
Dennisning vazifalariga meteorologik ob-havo sharlarini uchirish va har uch soatda Buyuk Britaniyaga hisobotlarni uzatish kiradi, bu esa muzlash haroratida generatorni ishga tushirishni o’z ichiga oladi.
U, shuningdek, kulbaning eng yaxshi oshpazi sifatida tanilgan va ta’minotni to’ldirishning iloji bo’lmagan qish oylarida oziq-ovqat do’konini boshqargan.
Antarktida bugungidan ham uzoqroq tuyuldi, uy bilan aloqa cheklangan edi. Devid ota-onasi va singlisi Valeri bilan BBC studiyasida akasiga yuboriladigan Rojdestvo tabrigini yozib olganini esladi.
U, ayniqsa, orolda chang’ida yurish uchun ishlatiladigan husky itlariga bo’lgan mehr-muhabbati bilan mashhur edi va u ikkita it naslini yetishtirdi.
U, shuningdek, King Jorj orolini o’rganishga hissa qo’shdi va asosan o’rganilmagan mintaqaning birinchi xaritalarini yaratishda rol o’ynadi.
Baxtsiz hodisa tadqiqot ekspeditsiyasi paytida, 25 yoshga to’lganidan bir necha hafta o’tgach sodir bo’ldi.
1959-yil 26-iyulda, Antarktika qishida, Dennis va Jeff Stokes ismli hamkasbi muzlikka ko’tarilish va o’rganish uchun bazadan jo’nab ketishdi.
Britaniya Antarktika tadqiqoti yozuvlarida keyingi voqealar va keyingi qutqaruv ishlari batafsil bayon etilgan.
Qor qalin edi va itlar charchoq alomatlarini ko’rsata boshladilar. Dennis ularni rag’batlantirish uchun oldinga o’zi bordi, lekin u chang’ilarini kiymagan edi. Birdaniga u qorda teshik qoldirib, yoriqqa g’oyib bo’ldi.
Yozuvlarga ko’ra, Jeff Stokes yoriqqa qichqirdi va Dennis javob berdi. U pastga tushirilgan arqonni ushladi. Itlar arqonni tortishdi va Dennis yoriqning chetiga ko’tarildi.
Biroq, u arqonni kamariga bog’lagan edi, ehtimol u joylashgan burchak tufayli. U chetga yetganida, kamari uzilib, yana yiqilib tushdi. Uning do’sti yana chaqirdi, lekin bu safar Dennis javob bermadi.
«Bu men hech qachon unuta olmaydigan hikoya», dedi Devid.
Baxtsiz hodisa haqidagi bazaviy lager hisobotlari befarqona yozilgan.
«Biz Jeffdan xabar oldik […] kecha Tink yoriqqa tushib ketib halok bo’ldi. Agar dengiz muzi imkon bersa, ertaga qaytishga umid qilamiz», deyiladi hisobotda.
Janob Hopkinsning tushuntirishicha, bir necha hafta oldin Alan Sharman ismli yana bir erkak vafot etgan va ruhiyat past edi.
«Chang’i qaytib keldi. Biz qayg’uli tafsilotlarni eshitdik. Jeffning qo’llari qattiq sovuqdan kuygan. Biz boshqa xavf-xatarlarga bormaymiz», deyiladi baxtsiz hodisadan keyingi kungi hisobotda.
Hisobotlarni ko’rib chiqqan janob Hopkins mavsum boshida Dennis Alan Sharman uchun tobut yasaganini aniqladi.
«Onam buni hech qachon unutolmadi. U uning fotosuratlarini ko’tara olmadi va u haqida gapira olmadi», deb eslaydi Devid.
U Dennisning bazasidan ikki kishi oilani ziyorat qilib, hamdardlik belgisi sifatida qo’y terisini olib kelganini esladi.
«Ammo hech qanday xulosa yo’q edi. Hech qanday marosim yo’q edi; hech narsa yo’q edi. Faqat Dennis yo’q», dedi Devid.
Taxminan 15 yil oldin, Devid bilan Britaniya Antarktika Yodgorligi Jamg’armasi raisi Rod Ris Jons bog’landi.
Jamg’armaning ma’lumotlariga ko’ra, 1944-yildan beri Britaniya Antarktika hududida ilmiy missiyalarda ishlagan 29 kishi vafot etgan.
Rod 29 kishining ba’zilarining qarindoshlari uchun yaqinlari yashagan va vafot etgan uzoq va ajoyib joyni his qilish uchun sayohat tashkil qilayotgan edi.
Devid South 2015 nomi bilan tanilgan ekspeditsiyaga qo’shildi.
«Kapitan joylarda to’xtadi va sirenani to’rt yoki besh marta chaldi», dedi u.
Dengiz muzi Devidning King Jorj orolidagi akasining kulbasiga yetib borishi uchun juda qalin edi.
«Ammo bu juda ta’sirli edi. Bu bosimni, boshimdan yukni olib tashladi», dedi u.
Bu unga yakuniy nuqtani qo’yishga yordam berdi.
«Va men bu bilan tugaydi deb o’yladim», dedi u.
Biroq, shu yilning 29-yanvarida Genrix Arktovski nomidagi Polsha Antarktika stantsiyasida ishlayotgan polshalik tadqiqotchilar guruhi o’z stantsiyasi yaqinida bir narsaga duch kelishdi.
Dennis topilgan edi.
Suyaklarning bir qismi King Jorj orolidagi Ekologiya muzligining tagidagi bo’sh muz va toshlarda topilgan. Boshqalari muzlik yuzasida topilgan.
Olimlar yangi qor yog’ishi yaqin ekanligini ta’kidladilar va o’zlarining «qutb bo’yicha hamkasblari» yana yo’qolmasligi uchun GPS markerini joylashtirdilar.
Lodz universiteti olimlari Piotr Kittel, Paulina Boruvka va Artur Ginter, Polsha Fanlar akademiyasidan Dariush Puchko va tadqiqotchi Artur Adamekdan iborat guruh to’rt ekspeditsiya davomida qoldiqlarni ehtiyotkorlik bilan qazib oldi.
Polsha guruhining ta’kidlashicha, hudud xavfli va beqaror, «yoriqlar bilan kesishgan» va qiyaliklari 45 darajagacha.
Iqlim o’zgarishi ko’plab Antarktika muzliklarida, shu jumladan tez erishni boshlagan Ekologiya muzligida sezilarli o’zgarishlarga olib kelmoqda.
«Dennis topilgan joy u yo’qolgan joy emas», deb tushuntirdi guruh.
«Muzliklar tortishish kuchi ta’sirida muz massasini harakatga keltiradi va u bilan birga Dennis ham o’z sayohatini qildi», deya qo’shimcha qilishdi ular.
Bambuk chang’i tayoqchalarining bo’laklari, moyli lampaning qoldiqlari, shisha kosmetik idishlar va harbiy chodirlarning bo’laklari ham to’plangan.
«Dennisning uyga qaytishiga ishonch hosil qilish uchun barcha sa’y-harakatlar qilindi», dedi guruh.
«Bu ushbu odamlarning qo’shgan hissasini qayta baholash va fanni va Antarktidada ko’p o’n yillar davomida qilgan ishlarimizni targ’ib qilish imkoniyatidir», deya qo’shimcha qildi Rod Ris Jons.
Devid bu xabardan hayratda qolishda davom etmoqda va polshalik olimlarga minnatdorchiligini bildiradi.
«Ota-onam bu kunni ko’ra olmaganidan juda afsusdaman», dedi u.
Devid yaqinda Angliyaga tashrif buyuradi, u yerda singlisi Valeri bilan Dennisni oxirgi manziliga qo’yishni rejalashtirmoqda.
«Bu ajoyib; men akam bilan uchrashaman. Hayajonlanmasligimiz kerak deyishingiz mumkin, lekin biz hayajondamiz. U topildi – endi uyiga qaytdi.»
Mumkin bo’lgan sayyora atigi to’rt yarim yorug’lik yili uzoqlikda joylashgan va hayotni qo’llab-quvvatlaydigan yo’ldoshlarga ega bo’lishi mumkin.
Oceangate kompaniyasining sobiq xodimi AQSh rasmiylariga suv osti kemasining xavfsizligi bilan bog’liq xavotirlar haqida u portlashdan oldin aytganini aytdi.
Reaktor Oyda odamlar uchun energiya bilan ta’minlaydi, ammo uni amalga oshirish mumkinligi haqida savollar mavjud.
Taxminan 50 yoshlardagi ayol Sibir muz g’orida dafn etilgan va ming yillar o’tib topilgan.
Professor Mishel Dougherty bu nufuzli lavozimga tayinlangan birinchi ayoldir.