O’z savdo urushini boshlar ekan, o’sha paytdagi prezident Donald Tramp o’z maqsadlarini e’lon qildi: Amerika ish o’rinlari va ishlab chiqarishni qaytarish, savdo defitsitini kamaytirish va AQSh kompaniyalari uchun global miqyosda raqobatlashish uchun yanada adolatli muhitni yaratish.
Biroq, uzoq davom etgan muzokaralar va ko’plab davlatlarning AQSh talablariga rozi bo’lishdan bosh tortishi sababli, uning strategiyasi ko’proq jazolovchi xususiyatga ega bo’ldi.
Amerika biznesi avval ham shunday holatlarni boshidan kechirgan.
Janob Trampning dastlabki muddatida, Xitoy eksportiga tariflar joriy etilganda, kompaniyalar Pekin bilan aloqalarini qisqartirishga harakat qilishdi, ko’pchilik esa yuqori yig’imlardan qochish uchun ishlab chiqarishni Vetnam, Tailand va Hindistonga ko’chirishdi.
Biroq, uning so’nggi tariflari ushbu iqtisodiyotlarni ham qamrab oladi. Fond bozorlarida sotuvlar kuzatildi, Tayvan va Janubiy Koreyaning asosiy indekslari juma kuni yo’qotishlarni qayd etdi.
Ikkala davlat ham Osiyoning keng elektronika ishlab chiqarish sektori uchun muhim ahamiyatga ega.
Tafsilotlar biroz noaniq bo’lib qolsa-da, Apple’dan Nvidia’gacha bo’lgan AQSh firmalari ta’minot zanjiri xarajatlarining oshishi bilan duch kelishi mumkin, chunki ular turli Osiyo mamlakatlaridan muhim komponentlarni sotib oladi va qurilmalarni mintaqa ichida yig’adi.
Endi ular zamonaviy texnologiya uchun zarur bo’lgan iPhone, chiplar, batareyalar va boshqa ko’plab komponentlar uchun yuqori xarajatlar uchun javobgardir.
Bu rivojlanish eksport va xorijiy investitsiyalar orqali o’sish va farovonlikka erishgan Osiyo iqtisodiyotlari uchun qiyinchilik tug’diradi, jumladan Yaponiya avtomobillari, Janubiy Koreya elektronikasi va Tayvan yarimo’tkazgichlari.
Ushbu tovarlarga bo’lgan talabning ortishi tarixan AQSh bilan savdo profitsitini kuchaytirdi, bu prezident Trampning Osiyo ishlab chiqarishi Amerika ish o’rinlarini yo’q qildi degan da’vosiga olib keldi.
May oyida janob Tramp Apple bosh direktori Tim Kukga shunday degani xabar qilingan: «Biz sizning Xitoyda qurgan barcha zavodlaringizga yillar davomida chidadik… biz sizning Hindistonda qurishingizga qiziqmaymiz, Hindiston o’zi haqida qayg’urishi mumkin.»
Apple o’z daromadining taxminan yarmini iPhone sotuvidan oladi, ishlab chiqarish operatsiyalari Xitoy, Vetnam va Hindistonda joylashgan.
Texnologiya giganti iyun oyida tugaydigan uch oylik davr uchun mustahkam daromad haqida xabar berdi, bu janob Trampning payshanba kuni kechqurun tariflar haqidagi e’lonidan bir necha soat oldin, ammo istiqbol endi yanada xavfli bo’lib qoldi.
Bosh direktor Tim Kuk konferensiya qo’ng’irog’ida tahlilchilarga tariflar Apple’ga o’tgan chorakda 800 million dollar (£600 million)ga tushganini va keyingi chorakda xarajatlarga 1,1 milliard dollar qo’shishi mumkinligini aytdi.
Texnologiya kompaniyalari odatda uzoq muddatli rejalashtirish bilan shug’ullanishsa-da, janob Trampning oldindan aytib bo’lmaydigan tarif siyosati biznes uchun noaniqlikni yaratdi.
Masalan, Amazonning onlayn bozori AQShda sotiladigan mahsulotlar uchun Xitoyga juda bog’liq.
Biroq, Pekin va Vashington o’rtasida savdo kelishuvi kutilayotgan AQShga Xitoy importi uchun potentsial tarif stavkalari noaniq bo’lib qolmoqda, muddati 12 avgust.
De-eskalatsiyaga rozi bo’lishdan oldin, ikki davlat ba’zi tovarlarga 145% gacha bo’lgan javob tariflarini joriy qilgan edi.
Muammo faqat Xitoy bilan cheklanmaydi.
Payshanba kuni janob Kuk AQShda sotiladigan iPhone’larning aksariyati hozirda Hindistonda ishlab chiqarilayotganini ta’kidladi. Biroq, janob Tramp Dehli o’z vaqtida savdo kelishuviga erisha olmaganidan so’ng, Hindiston importiga 25% tarif joriy qildi.
Janob Trampning birinchi muddati davomida amalga oshirilgan dastlabki tariflardan so’ng, bir nechta firmalar AQShga mo’ljallangan tovarlarni Vetnam va Tailand orqali yo’naltirishni tanladilar, bu odatda «Xitoy+1» strategiyasi deb ataladi. Biroq, bu safar bu tashiladigan tovarlar ham nishonga olinmoqda.
Aslida, trans-yuk tashish AQShning Osiyo mamlakatlari bilan muzokaralarining muhim jihati bo’lib kelgan. Janob Trampga ko’ra, Vetnam importiga AQShning 20% yig’imi solinadi, trans-yuklangan tovarlarga esa 40% tarif qo’llaniladi.
Yarimo’tkazgichlar kabi ilg’or ishlab chiqarish tarmoqlari yanada katta muammolarga duch kelmoqda, Tayvan dunyo chip ishlab chiqarishining yarmidan ko’prog’ini, shu jumladan ilg’or chiplarning aksariyatini tashkil etadi. Endi ularga 20% tarif solinadi.
Yarimo’tkazgichlar Tayvan iqtisodiyotining asosi bo’lsa-da, ular AQShning Xitoyga nisbatan texnologik ustunlikni o’rnatish harakatlarining ajralmas qismi hisoblanadi. Natijada, Nvidia kabi AQSh kompaniyalari Tayvanning TSMC tomonidan ishlab chiqarilgan ilg’or chiplarni o’zlarining AI mahsulotlariga kiritish uchun sezilarli yig’imlarni to’lashadi.
Biroq, janob Trampning tariflarining eng muhim oqibati Osiyoning elektron tijorat gigantlariga, shuningdek, Xitoy sotuvchilari va bozorlariga tayanadigan Amerika kompaniyalariga ta’sir qilishi mumkin.
Bu hafta kutilmagan harakatda janob Tramp qiymati 800 dollardan past bo’lgan posilkalarni boj to’lashdan ozod qilgan «de minimis» qoidasidan voz kechdi.
U dastlab bu chora-tadbirlarni may oyida Xitoy va Gonkongdan kelgan posilkalarga qaratdi, bu esa G’arb bozorlarida onlayn sotuvlar orqali muvaffaqiyatga erishgan Shein va Temu kabi chakana sotuvchilarga salbiy ta’sir ko’rsatdi.
Endi eBay va Etsy kabi Amerika saytlari ham bu imtiyozdan mahrum bo’ldi va AQSh iste’molchilari uchun ikkinchi qo’l, vintage va qo’lda yasalgan narsalarning narxi oshadi.
Prezident Trampning ta’kidlashicha, bu tariflar amerikaliklarga foyda keltirishga qaratilgan; biroq, tobora o’zaro bog’langan global manzara sharoitida AQSh firmalari va iste’molchilari ham oqibatlarga duch kelishi mumkin.
Hukm surayotgan noaniqlik ushbu siyosatlarning yakuniy benefitsiarlarini aniqlashni qiyinlashtiradi.
Politsiyaning aytishicha, Maykl Pol Braun ismli gumonlanuvchi «qurollangan va xavfli» deb hisoblanadi.
Pensilvaniya avtomagistraliga yuk mashinasi mashinani tirnab o’tgandan so’ng, minglab issiq itlar to’kilib ketdi.
Onlayn tanishuvlardan charchagan muxbir Aleks Teylor hayotining kelajakdagi sevgisini uchratishga umid qilmoqda.
Bu harakat Maksvell jinsiy savdo uchun 20 yillik qamoq jazosini o’tayotganidan bir hafta o’tib sodir bo’ldi, u Epstayn ishi bo’yicha Adliya vazirligining yuqori lavozimli vakili bilan uchrashdi.
Nodir intervyusida Shimoliy Koreyaning sobiq IT xodimi Kim Chen In rejimiga mablag’ yig’ishning yashirin sxemasini ochib berdi.