«`html
Ali Ahmad, ko’zlarida yosh bilan, eron qamoqxonasida bo’lganida jismoniy zo’ravonlikka duchor bo’lganini aytib, belidagi chuqur ko’karishlarni ko’rsatdi.
U BBCga shu oyning boshida eronlik ofitserlar uni urgan va josuslikda ayblaganini aytib berdi. «Ular meni shlanglar, suv quvurlari va yog’och taxtalar bilan urishdi. Ular bizga hayvonlardek munosabatda bo’lishdi», – dedi u Afg’onistonga qaytishidan oldin Afg’oniston-Eron chegarasidagi Islom Qal’ada. Uning shaxsini himoya qilish uchun ismi o’zgartirildi.
Eron, mojarolar tufayli ko’chirilgan to’rt milliondan ortiq hujjatsiz afg’onlarni qabul qilgani haqida xabar bergan bo’lsa-da, so’nggi oylarda deportatsiyani kuchaytirmoqda. Mart oyida hujjati bo’lmaganlar uchun ixtiyoriy ravishda ketish muddati e’lon qilindi, ammo iyun oyida Isroil bilan bo’lgan qisqa mojarodan beri hukumat milliy xavfsizlikni bahona qilib, yuz minglab afg’onlarni majburan qaytardi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining xabar berishicha, iyul oyining boshlarida kunlik qaytishlar taxminan 50 000 kishiga yetgan, ko’pincha mashaqqatli sayohatlardan so’ng.
Ali Ahmadning so’zlariga ko’ra, eronlik rasmiylar uning puli va telefonini musodara qilib, Eronida ikki yarim yil yashagandan keyin «qaytishga bir tiyinsiz» qoldirishgan.
Eronning tazyiqi afg’onlarning Isroilning «Mossad» razvedka agentligi bilan aloqasi haqidagi keng tarqalgan ayblovlar bilan bir vaqtga to’g’ri keldi, shu jumladan Eron ommaviy axborot vositalarida politsiya manbalariga tayanib, josuslik uchun hibsga olishlar haqida xabarlar tarqatildi.
«Biz hech qayerga borishga qo’rqamiz, doimo josus deb atalishimiz mumkinligidan xavotirdamiz», – dedi BBC News Afghan nashriga anonim manba.
Shaxsning qo’shimcha qilishicha, tez-tez uchraydigan ayblovlar quyidagilarni o’z ichiga oladi: «Siz afg’onlar josussizlar», «Siz Isroil uchun ishlaysizlar» yoki «Siz uylaringizda dronlar yasaysizlar».
Afg’oniston bo’yicha ekspert va AQSh Davlat departamentining sobiq katta maslahatchisi Barnett Rubinning ta’kidlashicha, Tehron Isroil bilan bo’lgan mojarodagi kamchiliklari uchun «aybdorlarni qidirayotgan bo’lishi mumkin».
Uning ta’kidlashicha, Eron hukumati «xavfsizlikdagi muvaffaqiyatsizliklaridan juda xijolatda», bu Eron «Isroil razvedkasi tomonidan juda yaxshi kirib borilganini» ko’rsatadi.
«Shunday qilib, ular ayblash uchun kimnidir topishlari kerak edi», – deya xulosa qildi Rubin.
Tanqidchilar, shuningdek, josuslik ayblovlari hukumatning hujjatsiz afg’onlarni deportatsiya qilish rejasini qonuniylashtirishga qaratilganini ta’kidlamoqda.
BBC Eron hukumatidan izoh olishga harakat qildi, ammo javob olmadi. Davlatga qarashli «Islom Respublikasi Axborot Agentligi» 18-iyul kuni afg’on qochqinlarining «tarangliksiz va inson huquqlarini hurmat qilgan holda qaytarilishi… barcha darajalarda amalga oshiriladigan maqsad» ekanligini ta’kidladi.
Abdullah Rezaee, uning ismi ham o’zgartirilgan, Ali Ahmadga o’xshash hikoyani baham ko’rdi.
Abdulloh Islom Qal’ada BBCga, taxminan 15 nafar eronlik ofitser uni va u saqlangan hibsxonadagi boshqa deportatsiya qilinuvchilarni jismonan shikastlaganini aytdi.
«Eron politsiyasi mening vizam va pasportimni yirtib tashladi va meni qattiq kaltakladi. Ular meni josuslikda ayblashdi», – dedi Abdulloh.
Abdullohning aytishicha, u amaldagi vizaga ega bo’lishiga qaramay, hibsga olinishidan oldin Eronda atigi ikki oy bo’lgan.
«Ular bizni plastik tayoqlar bilan urishdi va: «Siz josussizlar, siz bizning mamlakatimizni buzmoqdasizlar», deyishdi.
U hibsdagi to’rt kunini «to’rt yilga o’xshash» deb ta’rifladi va doimiy yomon muomala, jismoniy zo’ravonlik va oziq-ovqat yetishmasligini ta’kidladi.
Afg’onlar va Isroil maxfiy xizmatlari o’rtasidagi hamkorlik haqidagi onlayn ayblovlar so’nggi mojarolar boshida paydo bo’lgan.
13-iyun kuni Isroil Eronning yadroviy va harbiy ob’ektlariga hujum qilgani haqida xabar berilgan kuni hukumat fuqarolarni shubhali harakatlar, masalan, Isroil operativ xodimlarining qurollarini tashishi mumkin bo’lgan furgonlarning g’ayrioddiy harakatlari haqida xabar berishga chaqiruvchi bayonotlar berdi.
Katta auditoriyaga ega Telegram kanallarida hukumatning so’zlarini aks ettiruvchi ogohlantiruvchi xabarlar e’lon qilindi, ammo aholi «begona fuqarolar» – Eronda afg’onlarni tavsiflash uchun ko’pincha ishlatiladigan atama – yirik shaharlarda furgon haydab yurganlaridan ogoh bo’lishi kerakligi qo’shimcha qilindi.
Ertasi kuni Isroil hujumlari bilan bog’liq bo’lganlikda gumonlangan shaxslarning, jumladan, ba’zi afg’onlarning hibsga olingani haqida xabarlar tarqaldi.
16-iyun kuni yangiliklar kanallari dronlar olib yurgani da’vo qilingan afg’onlarning hibsga olinishi videosini namoyish etdi. Video virusga aylandi, ammo keyinchalik hujjati bo’lmaganliklari uchun hibsga olingan migrantlarning eski tasvirlari ekanligi aniqlandi.
18-iyun kuni «Islom inqilobi qo’riqchilari korpusi»ga tegishli Telegram guruhi «Afg’on Guvohi» mustaqil monitoring guruhining xabar berishicha, Mashhadda Isroil uchun dronlar yasayotgan 18 nafar afg’on hibsga olinganini da’vo qildi.
Ertasi kuni viloyat xavfsizlik bo’yicha o’rinbosari hibsga olishning «dron yasash» yoki Isroil bilan hamkorlikka aloqasi yo’qligini aytib, «Ular faqat Eronda noqonuniy bo’lganliklari uchun hibsga olingan», dedi.
Biroq, hibsga olishlarni josuslik bilan bog’lovchi postlar allaqachon ijtimoiy media platformalarida keng tarqalgan edi. «Afg’onlarni chiqarib yuborish milliy talab» degan xeshteg Xda bir oy ichida 200 000 martadan ortiq baham ko’rildi, eng yuqori cho’qqisi 2-iyulda 20 000 dan ortiq tilga olingan.
Eron ijtimoiy mediasida afg’onlarga qarshi kayfiyat yangilik emas bo’lsa-da, hozirgi vaziyat «dezinformatsiya nafaqat ijtimoiy media foydalanuvchilari, balki Eron bilan bog’liq ommaviy axborot vositalaridan ham kelayotgani» bilan ajralib turadi, deydi «Afg’on Guvohi» mustaqil tadqiqotchisi.
BMTning Qochqinlar bo’yicha agentligining xabar berishicha, yanvar oyidan beri 1,5 milliondan ortiq afg’on Eronni tark etgan. Tolibonning Qochqinlar va Repatriatsiya vazirligi vakili BBCga 22-iyundan 22-iyulgacha Erondan Afg’onistonga 918 000 dan ortiq afg’on kirganini aytdi.
Ularning ba’zilari Eronda avlodlar davomida yashagan.
Millionlab afg’onlar 1970-yillardan beri Eron va Pokistondan boshpana izlashgan, 1979-yilda Sovet Ittifoqining Afg’onistonga bostirib kirishi va yaqinda 2021-yilda Tolibon hokimiyatni qayta qo’lga kiritganida sezilarli to’lqinlar yuz bergan.
Mutaxassislar Tolibon hukmronligi ostidagi mamlakatga majburan qaytarilgan millatlar sonining ko’payishini Afg’oniston o’z ichiga olish qobiliyatiga ega emasligi haqida ogohlantirmoqda. Mamlakat allaqachon Pokistondan qaytayotgan katta oqim bilan kurashmoqda, bu ham yuz minglab afg’onlarni ketishga majbur qilmoqda.
Londondagi Sharq va Afrika tadqiqotlari maktabida (SOAS) majburiy ko’chish bo’yicha mutaxassis doktor Xadija Abbosiyning ta’kidlashicha, afg’onlar dastlab Eronda iliq kutib olingan. Biroq, afg’onlarga qarshi kayfiyat asta-sekin kuchaydi, davlat ommaviy axborot vositalari afg’on qochqinlarini jamiyat uchun «iqtisodiy yuk» sifatida ko’rsatdi.
Keyinchalik Erondagi afg’on migrantlari haqida soxta hikoyalar paydo bo’ldi.
1990-yillarda Tehronda bir qator zo’rlash va qotilliklar keng tarqalgan, ammo hech qanday dalilsiz, afg’onga tegishli deb hisoblangan, bu nafrat jinoyatlarining ko’payishiga olib kelgan. Keyinchalik jinoyatchi eronlik ekanligi ma’lum bo’ldi.
2021-yildan keyingi to’lqinda Eronga ko’chib o’tgan taxminan ikki million afg’ondan so’ng, ijtimoiy mediadagi mubolag’ali postlarda mamlakatda 10 milliondan ortiq afg’on yashayotgani da’vo qilindi. O’sha paytda Eron qo’shni mamlakatlardan yagona bo’lib, qochqinlar va migrantlarning katta miqyosda kirishiga ruxsat bergan.
Doktor Abbosiyning fikricha, afg’onlarning Erondan chiqarib yuborilishi «Eronliklarning ko’pchiligi hukumat bilan rozi bo’ladigan juda kam mavzulardan biri bo’lishi mumkin», garchi iyul oyida 1300 dan ortiq eronlik va afg’on faollari Eron fuqarolariga nisbatan «insonparvarlikka zid» munosabatga chek qo’yishga chaqiruvchi ochiq xat imzolagan.
Bugungi kunda afg’onlarga qarshi kayfiyat keng tarqalgan. «Bu juda xavfli bo’lib qoldi», deydi u, «shuning uchun odamlar shunchaki uyda qolishga harakat qilishadi».
Ko’pchilik uchun bu endi variant emas va chegara odamlar bilan to’lib-toshishda davom etmoqda.
Abdulloh uchun deportatsiya uning rejalarini buzdi.
«Men hamma narsani yo’qotdim», deydi u.
Babrak Ehsas, Yasin Rasuli, Rouan Ings va Sucheera Maguayr tomonidan, Soroush Pakzadning qo’shimcha hisoboti bilan
Ogohlantirishlarda suratga olish hibsga olishga olib kelishi mumkinligi aytiladi, ammo ishqibozlar bunga xavotirlanmasliklarini aytishmoqda.
IDF bilan uchrashuv ushbu hududlarda deyarli har kuni o’limga olib kelgan otishmalar haqida xabarlar tarqalayotganidan keyin bo’lib o’tmoqda.
Mehnatkash «ziyofatchilar uchun sahna ortidagi ekskursiya» vaqtida hujumga uchraganidan keyin vafot etdi.
Layan va Mira IDF askarlari yaqinida o’ldirilgan – Isroil armiyasi tinch aholiga ataylab zarar yetkazish taqiqlanganligini va ularning ishlari hokimiyat tomonidan ko’rib chiqilishini aytmoqda.
AQShning maxsus elchisi Stiv Vitkoff juma kuni oziq-ovqat tarqatish joylarini tekshirish uchun G’azoga tashrif buyuradi, deyiladi Oq uy bayonotida.
«`