Ichkarida, jazirama issiq, g‘orga o‘xshash zalda bir qator erkaklar jim o‘tirishibdi, ularni faqat kutish mashg‘ul qilmoqda.
Ularning orqasida, o‘tgan davrlardagi turistik yarmarkaning belgilari tashrif buyuruvchilarni Kritning qo‘ltiqlari va plyajlarining rasmlarini namoyish etib, «Tabiat go’zalligini o’rganishga» undaydi.
Ammo sobiq Ayia ko’rgazma markazida ushlab turilganlar Gretsiya oroliga ta’tilga kelishmagan. Ular Liviyadan Yevropaning janubiy uchiga dengiz orqali xavfli sayohatga chiqqan muhojirlar bo’lib, qo’lga olinib, boshpana so’rash huquqidan mahrum etilgan.
Endi ular Kritdan materikdagi yopiq muassasalarga ko’chirilmoqda.
Himoya yoki boshpana so’rash huquqi Yevropa Ittifoqi va xalqaro huquqda, shuningdek, Gretsiya konstitutsiyasida ham mustahkamlangan. Biroq, hukumat shu oyning boshida tezkorlik bilan ushbu printsipni kamida keyingi uch oyga bekor qildi, bu esa inson huquqlari bo’yicha advokatlarning tanqidiga sabab bo’ldi.
Yangi migratsiya vaziri Thanos Plevris BBCga mamlakat «favqulodda holatda» ekanligini aytdi. U agar Yevropa qat’iy choralar ko’rmasa, «bosqin» haqida ogohlantirdi va kuchli to’siq bo’lish zarurligini ta’kidladi.
«Kim kelsa, ushlanib, qaytariladi», dedi u.
Endi hatto Sudandagi urushdan qochgan odamlar ham o’z vaziyatlarini tushuntirish imkoniyatisiz hibsga olinmoqda.
Eski ko’rgazma markazida qo’riqchilar muhojirlarni ommaviy axborot vositalari bilan gaplashmaslik haqida ogohlantirdilar. «Ular hibsda», deb xabar berishdi bizga.
Issiq to’lqini o’rtasida erkaklarning ko’pchiligi jiletda yoki yalang’och holda edilar. Perimetr atrofida bir nechta suv kranlari bo’lsa-da, tegishli dush yo’q edi va faqat ifloslangan adyollar polda yotardi. Ehson qilingan kiyim-kechak va o’yinchoqlar qutilari qo’riqchilar tomonidan mojarolarni keltirib chiqarishdan xavotirlanib, ochilmagan holda qoldi.
Ikki kun ichida Ayiada atigi bir necha yuzlab muhojir kuzatildi, xabarlarga ko’ra, ular Misr, Bangladesh, Yaman va Sudan kabi mamlakatlardan kelgan.
Taxminan 20 nafar o’smir o’g’il va ikki ayol orqa tomonda birga o’tirishdi.
Ob’ekt shu oyning boshida bir dam olish kunlarida Liviyadan 900 kishi kelganida, o’z imkoniyatlari chegarasiga yetdi.
Yanvar oyidan iyun oyining oxirigacha Kritga 7000 dan ortiq muhojir keldi, bu 2024 yildagidan uch barobar ko’pdir.
Umuman olganda, Yevropa Ittifoqining Frontex chegara agentligi shu davrda Sharqiy O’rta yer dengizida deyarli 20 000 ta kesib o’tishni qayd etdi, Liviya-Krit koridori hozirda asosiy yo’nalish bo’lib xizmat qilmoqda.
Kontrabandachilar bir necha yil oldin Italiya Liviya bilan bahsli shartnoma imzolaganidan keyin, muhojirlarga dengizda to’sqinlik qilish va qaytarib yuborishga ruxsat berib, odamlarni Kritga yo’naltira boshladilar, garchi inson huquqlarining buzilishi haqida ko’plab dalillar mavjud bo’lsa ham.
Iyul oyining o’rtalarida Afina hukumati o’z qadamini tashladi.
«Gretsiyaga yo’l yopilmoqda», deb e’lon qildi Bosh vazir Kyriakos Mitsotakis parlamentga va barcha muhojirlar «noqonuniy ravishda kirgan» hibsga olinishini aytdi.
Bir necha kundan so’ng, Sudandagi urushdan qochgan 20 yoshli Mustafa hibsga olindi.
Batafsil o’qing:
Ayiadan u Afina tashqarisidagi Amygdaleza nomi bilan tanilgan lagerga ko’chirildi, baland devorlar va kuzatuv kameralari bilan o’ralgan quruq maydondagi kulrang prefabrik kulbalar qatori.
«Biz bu yerda qamoqxona kabi yashayapmiz», dedi menga Mustafa, men u bilan telefon orqali bog’lana olganimdan so’ng. «Ular bizga harakat qilishga ruxsat berishmaydi. Bizda kiyim yoki poyabzal yo’q. Bizning ahvolimiz juda yomon.»
Amygdalezaga tashrif buyurgan advokatlar uning hisobini tasdiqlaydilar va yaqinda kelganlar qizigan tuproqda yalangoyoq yurganini va minimal ma’lumot olganini ta’riflaydilar. Odatda, Sudan fuqarolariga Yevropada boshpana beriladi.
Bir qator ovozli va matnli xabarlarda Mustafa o’z imkoniyatini kutib, Liviyada bir necha oy davomida og’ir sharoitlarda o’tkazganini hikoya qildi. U ikki kun davomida dengizda 38 kishi plastik qayiqqa tiqilib, qutqaruvni talab qildi. «To’lqinlar tufayli [yerga] yetib bora olmadik.»
Ushbu sinovdan omon qolgan holda, u endi Gretsiya uni qaytarishga urinishidan qo’rqadi.
«Men urush tufayli o’z vatanimni tark etdim; Men qaytib keta olmayman», dedi Mustafa. «Men Sudandan kelganman, chunki Sudanda urush bor va men himoya qilmoqchiman. Shuning uchun men bu yerga keldim.»
«Endi biz o’z taqdirimiz qanday bo’lishini bilmaymiz.»
Gretsiya migratsiya vaziri o’zini immigratsiya bo’yicha «qat’iy» deb ta’riflaydi.
«Mamlakat bunday migratsiya bosimini qabul qila olmasligi va javob bermasligi aniq», dedi Thanos Plevris hukumatning yangi choralarini himoya qilib.
Uning ta’kidlashicha, Krit Liviyadan «kuniga bir, ikki, uch ming kishi» qabul qilgan, ammo keyinchalik buni uch kun ichida «mingga yaqin» ga qisqartirgan.
Plevris boshpana so’rash huquqini ushlab turishda hech qanday muammo ko’rmaydi va Sudanlik qochqinlar shunchaki Liviyada qolishlari mumkinligini taklif qilmoqda.
«Men butunlay rostgo’y bo’lishni xohlayman. Biz ularning huquqlariga hurmat va Gretsiyadagi odamlarga hurmat o’rtasida muvozanatni saqlashga harakat qilamiz», dedi vazir. «Keyingi uch oy ichida Gretsiya hududiga kirgan har bir kishi Gretsiya qonunini buzayotganini biladi.»
Yevropa komissiyasi bu harakatni «o’rganayotganini» aytdi.
Komissiya vakilining BBCga aytishicha, bu vaziyat «istisno» bo’lgan, chunki kichik qayiqlar kelishi «Yevropa xavfsizligi nuqtai nazaridan mumkin bo’lgan oqibatlarga» olib kelgan.
Polsha ham mart oyida o’zining sharqiy chegarasida boshpana so’rash arizalarini to’xtatdi, garchi ba’zi istisnolardan tashqari. Gretsiyaning o’zi ham 2020-yilda Turkiyadan kelganlarning soni ko’paygan paytda shunga o’xshash chora ko’rdi.
Inson huquqlari bo’yicha Yevropa konventsiyasi bo’yicha ayrim majburiyatlarni «urush yoki millat hayotiga tahdid soluvchi boshqa favqulodda vaziyat» da bekor qilish mumkin.
Hozirgi vaziyat Polsha yoki Gretsiyaga jiddiy tahdid soladimi yoki yo’qmi, bu juda katta bahs mavzusi.
«Ushbu maqola urush yoki ommaviy qo’zg’olon uchun», deydi Kritda muhojirlar bilan keng ishlaydigan advokat Dimitris Fourakis va butun Yevropada xavotirli tendentsiyani ko’rmoqda.
U hibsga olish markazlari tezda to’lib ketishi haqida ogohlantirmoqda, chunki «muhojirlarni qaytarib yuborish» aytishdan ko’ra osonroq.
«Menimcha, bu butunlay noqonuniy qaror. Bu juda katta qadam, juda noto’g’ri qadam. Va menimcha, ular qilishi mumkin bo’lgan eng yaxshi narsa – buni darhol to’xtatish», dedi advokat.
Kichik qayiqlar kelishining ko’payishi Kritda yozgi turizm mavsumining avjiga to’g’ri keldi va migratsiya vaziri turizm sanoatini himoya qilish uning ustuvor vazifasi ekanligini aytdi.
«Men hech qachon hech qanday muhojirni ko’rmaganman», deydi janubiy sohilidagi Paleoxora go’zal qishlog’idagi restoran egasi Andreas Lougiakis va qayiqlar asosan Gavdosning kichik oroliga yetib borishini qo’shimcha qildi.
Hatto ularning kelishi haqidagi gap ham biznesga zarar yetkazadi.
«Biz bu odamlar uchun, albatta, qayg’uramiz, lekin… odamlar bu joy muhojirlar bilan to’la; plyajlar yo’q, joy yo’q deb o’ylashadi», dedi Andreas. «Biz faqat biznesimiz va oilalarimiz uchun xavotirdamiz.»
Boshpanani to’xtatib turish bu yerda noqonuniy muhojirlarga qarshi kengroq kurashning bir qismidir. Vazir boshpana so’rashi rad etilgan taqdirda Gretsiyani tark etmaganlarning barchasini qamoqqa tashlashni va kuzatuv uchun elektron teglaridan foydalanishni rejalashtirmoqda.
U, shuningdek, nafaqalarni «keskin ko’rib chiqishga» va’da berdi.
Shimoliy Afrikada «millionlar» Yevropaga o’tishga tayyor ekanligini da’vo qilib, Liviyadagi suhbatlarga tayanib, Plevris boshqa davlatlar uning qat’iyatidan minnatdor bo’lishi kerakligini ta’kidladi.
«Siz bilishingiz kerakki, agar Yevropa Ittifoqi chegarasidagi davlatlar qat’iy choralar ko’rmasa, unda barcha muhojirlar oqimi sizning jamiyatlaringizga qaratiladi», deb ogohlantiradi u. «Gretsiya buni ilgari aytgan edi, lekin o’sha paytda hech kim tinglamagan.»
Har oqshom, Krit osmoni to’q sariq tusga kirgach, qirg’oq qo’riqlash xizmati bir guruh muhojirlarni portga va Afina uchun tunda yo’lovchi paromiga olib boradi.
Shu oyning boshida kelganlar soni ko’payganda, ular bortda joy topishga qiynalishdi.
Vazir boshpana huquqini to’xtatib turish vaqtinchalik qadam ekanligini ta’kidlamoqda, ehtimol faqat yoz uchun.
Yuqori shamollar, hukumatning qat’iyatidan ko’ra, hozircha qayiqlar oqimini sekinlashtirgandek.
Biroq, bu harakat hukumatlar xavfsizlik nomi bilan qanday qilib osonlikcha fundamental huquqni bekor qilishi mumkinligi haqida xavotirlarni uyg’otdi va Sudandan bo’lgan Mustafa kabi urushdan qochgan va hozirda Yevropada hibsga olingan odamlar uchun muhim savollarni qoldiradi.
ONSning ta’kidlashicha, 700 000 dan ortiq aholi sonining ko’payishi 75 yildan ortiq vaqt ichida ikkinchi eng katta ko’rsatkichdir.
Ichki ishlar vazirligi ma’lumotlariga ko’ra, 2025-yilda Buyuk Britaniyaga kichik qayiqda 24 000 ga yaqin odam kelgan.
Bu chet ellik ishchilar uchun qog’oz shakllari kamroq bo’lishini anglatadi.
Ushbu kelishuv kompaniyalarga Buyuk Britaniyada noqonuniy ishlayotgan muhojirlarni aniqlashga yordam berishga qaratilgan.
Venesuela mashhur qamoqxonada ushlab turilgan 250 kishiga nisbatan inson huquqlari buzilishi haqidagi da’volarni tekshirmoqda.