Aprel oyida AQSh prezidenti Donald Tramp ma’muriyati yangi tariflar joriy etilishini e’lon qildi. Bu tariflar mamlakatga tovar olib kiruvchi import kompaniyalariga solinadigan qo’shimcha soliqlardir.
E’londan beri AQShning bir qator yirik savdo hamkorlari, jumladan, Buyuk Britaniya, Yaponiya va yaqinda Yevropa Ittifoqi dastlab taklif qilingan tarif stavkalarini pasaytirish bo’yicha muzokaralar olib bordi. Yevropa Ittifoqining kelishuvi Tramp ma’muriyati tomonidan tahdid qilingan 30% tarifning yarmiga qisqartirilishini nazarda tutadi.
Biroq, boshqa davlatlar, jumladan, Kanada hamon yuqori stavkalarga duch kelmoqda. Agar yechim topilmasa, 1-avgustdan boshlab Kanada uchun tarif 35% gacha oshishi kutilmoqda.
Tramp ma’muriyati bu tariflar milliardlab dollar daromad keltirishini va kompaniyalarni soliqlardan qochish uchun AQShda ishlab chiqarishni yo’lga qo’yishga undashini ta’kidlamoqda.
Shunga qaramay, bu yig’imlar Amerika iste’molchilari uchun narxlarning oshishiga hissa qo’shayotganini ko’rsatuvchi belgilar bor. Iqtisodchilarning fikricha, bu o’sishning Amerika iste’molchilariga to’liq ta’siri hali sezilmayapti.
Natijada qaysi mahsulotlar qimmatlashishi mumkin?
AQShda sotiladigan kiyim-kechak va poyabzallarning asosiy qismi boshqa davlatlarda, xususan, Vetnam, Xitoy va Bangladesh kabi ishlab chiqarish markazlarida ishlab chiqariladi.
Tramp ma’muriyati dastlab taklif qilingan eng yuqori tariflarni qisqartirgan bo’lsa-da, bu davlatlardan import soliqlari sezilarli darajada yuqori bo’lib qolmoqda.
Joriy rejalarga ko’ra, AQSh Xitoyda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga kamida 30% tarif solmoqda va 1-avgustdan boshlab Vetnam va Indoneziya kabi davlatlardan keladigan mahsulotlarga 19% soliq solishni boshlamoqchi. Bangladeshdan keladigan tovarlar uchun esa 35% gacha tariflar belgilangan.
Bu choralar arzon kiyim-kechak variantlari uchun amerikaliklar tez-tez boradigan Target va Walmart kabi yirik AQSh universal do’konlariga bosim o’tkazmoqda. Levi Strauss va Nike kabi mashhur kiyim-kechak brendlari ham ayrim mahsulotlar narxini oshirishlarini bildirishdi.
Bir necha oylik pasayishdan so’ng, kiyim-kechak narxlari maydan iyunga 0,4% ga oshdi. Hukumat siyosatining iqtisodiy ta’sirini kuzatib boruvchi Yel universitetining Byudjet laboratoriyasi yaqin kelajakda kiyim-kechak narxlari umumiy 37% ga oshishini taxmin qilmoqda.
AQShda iste’mol qilinadigan qahvaning deyarli barchasi import qilinishini hisobga olsak, u tez orada amerikalik iste’molchilar uchun ancha katta xarajatni anglatishi mumkin.
Braziliyadan keladigan qahvaga 50% tarif solinadi, Vetnamdan keladigan qahvaga esa 20% tarif solinishi mumkin.
Yevropa Ittifoqi davlatlaridan keladigan mahsulotlarga 15% tariflar mavjudligi sababli, italyan, ispan yoki grek zaytun moyi kabi muhim mahsulotlar narxi oshishi mumkin.
Tramp ma’muriyati alohida ravishda Meksikaga qarshi tariflarni oshirdi. Meksika pomidor va avokado kabi mahsulotlarning asosiy yetkazib beruvchisi hisoblanadi, ammo ayrim muhim imtiyozlar berilgan.
Yel universitetining Byudjet laboratoriyasi oziq-ovqat narxlari yaqin kelajakda 3,4% ga oshishini, ayniqsa, yangi mahsulotlar dastlab keskin o’sishini taxmin qilmoqda.
AQSh Yevropaning eng yirik spirtli ichimliklar eksport bozorlaridan biri bo’lib, Pernod Ricard va LVMH kabi Yevropa kompaniyalari har yili AQShga 9 milliard yevro (7,8 milliard funt sterling) miqdorida spirtli ichimliklar sotadi. Mamlakat Irlandiya viski eksportining taxminan uchdan bir qismini va shampan eksportining qariyb 18% ini tashkil qiladi.
Biroq, Yevropa Komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayen spirtli ichimliklar AQSh bilan tarif kelishuviga kiritiladimi yoki boshqa qishloq xo’jaligi va oziq-ovqat mahsulotlari bilan birga imtiyozli ravishda chiqariladimi, tasdiqlamadi.
Aprel oyida e’lon qilingan tariflarga ko’ra, alyuminiyga soliqlar tufayli Modelo va Corona kabi meksikalik pivalar qimmatlashishi kutilmoqda, chunki bu bankalarda qadoqlangan pivalarga ta’sir qiladi. Pivo institutining ma’lumotlariga ko’ra, AQShdagi pivo mahsulotlarining asosiy qismi – 64,1% – bankalarda sotiladi.
Tramp ma’muriyati import qilinadigan avtomobillarga tariflar solishdan ayniqsa manfaatdor bo’lib, Amerika kompaniyalari foydasi uchun chet elda ishlab chiqarilgan avtomobillar narxini oshirishni maqsad qilgan.
Mart oyida ma’muriyat «Amerikaning avtomobil sanoatini himoya qilish» maqsadida import qilinadigan yo’lovchi avtomobillari va ehtiyot qismlariga 25% yig’im kiritdi.
Shundan beri bu Yevropa Ittifoqi va Yaponiya kabi asosiy eksport qiluvchi davlatlardan keladigan avtomobillar uchun 15% ga tushirildi, import qiluvchilar Buyuk Britaniya avtomobillari uchun 10% to’laydi.
Bu tariflar hali avtomobil narxlarining sezilarli darajada oshishiga olib kelmadi.
Cox Automotive kompaniyasining ijrochi tahlilchisi Erin Kitingning fikricha, buning sababi kompaniyalarning «tariflardan ko’proq yukni o’z zimmasiga olishi va qo’shimcha xarajatlarni iste’molchilarga o’tkazmasligidir».
Biroq, xarajatlar oshishi bilan bu yondashuvning barqarorligi noaniq bo’lib qolmoqda.
Tramp ma’muriyatining tariflar AQSh kompaniyalarining sotuvini oshiradi degan umidlari ham samarasiz bo’lishi mumkin.
Chunki AQShda ishlab chiqarilgan ko’plab avtomobillar chet eldan olinadigan ehtiyot qismlar yoki materiallarga bog’liq. AQSh kompaniyalari tomonidan sotiladigan ayrim brendlar ham mamlakat tashqarisida yig’iladi, jumladan Kanada va Meksikadagi fabrikalarda, shu sababli ular 25% yig’imga tortiladi. Natijada, bu mahsulotlar asosiy xorijiy raqobatchilarnikiga nisbatan noqulay ahvolda.
Joriy yil boshida Tramp ma’muriyati po’lat va alyuminiyga tariflarni oshirgandan so’ng, AQShda po’lat narxi oshdi. 1-avgustdan boshlab misga 50% yig’im solinishi rejalashtirilgan va yog’ochga ham tariflar bilan tahdid qilingan.
Bu uchala material ham uy qurilishi uchun zarur.
AQShdagi Uy quruvchilar milliy assotsiatsiyasi (NAHB) bu choralar uylar qurilishining narxini oshirishi mumkinligi haqida ogohlantirdi, chunki AQShda asosan yog’och ishlatiladi va bu quruvchilarni yangi uylar qurishdan to’xtatishi mumkin.
NAHBning ta’kidlashicha, «iste’molchilar oxir-oqibat tariflar xarajatini uy narxlarining oshishi shaklida o’z zimmalariga oladi».
Bu ta’sirning ko’lami Tramp ma’muriyati eng yirik yetkazib beruvchilardan biri bo’lgan Kanada bilan savdo bahsini hal qila oladimi yoki yo’qmi, bunga bog’liq, chunki Kanada hozirda 35% tariflarga duch kelishi mumkin.
Kanada Savdo palatasining hisobotiga ko’ra, AQSh o’zining yog’och importining taxminan 69%, import qilinadigan temir va po’latning 25% va mis importining 18% ini Kanadadan oladi.
Yevropa kelishuvi Yevropaning AQShdan sotib oladigan energiya miqdorini oshiradi, bu haqda fon der Lyayen ta’kidlashicha, arzonlashtirilgan suyultirilgan tabiiy gaz (LNG), neft va Amerikadan keladigan yadro yoqilg’isi bilan «Rossiya gazi va neftini almashtiradi».
Biroq, tariflar AQSh iste’molchilari uchun ijobiy natijalarni anglatmaydi.
Umuman olganda, Tramp ma’muriyati neft va gaz importini tariflardan ozod qildi.
Biroq, xom neftning eng yirik xorijiy yetkazib beruvchisi bo’lgan Kanadadan energiya eksportiga 10% stavka solindi. Rasmiy savdo ko’rsatkichlariga ko’ra, 2024-yil yanvaridan noyabrigacha AQShga import qilingan neftning 61% i Kanadadan kelgan.
AQShda neft tanqisligi yo’q, ammo uning neftni qayta ishlash zavodlari asosan Kanadadan keladigan va ba’zilari Meksikadan olinadigan «og’irroq» yoki quyuqroq xom neftni qayta ishlash uchun mo’ljallangan.
Amerika yoqilg’i va neft-kimyo ishlab chiqaruvchilarining fikricha, «ko’plab neftni qayta ishlash zavodlari benzin, dizel va reaktiv yoqilg’i ishlab chiqarishda moslashuvchanlikni maksimal darajaga yetkazish uchun og’irroq xom neftni talab qiladi».
Shuning uchun, agar Kanada AQSh tariflariga javoban xom neft eksportini kamaytirishga qaror qilsa, bu yoqilg’i narxining oshishiga olib kelishi mumkin.
Lyusi Achesonning qo’shimcha hisoboti
55 yoshli Maykl Lyuis WNBA yulduziga yuzlab tahdidlar yubordi va uni omma oldida o’zini niqoblashga majbur qildi.
Kolorado universiteti Boulder futbol jamoasi murabbiyi sog’lig’i sababli iste’foga chiqmoqchi, degan mish-mishlar tarqaldi.
Trampning advokatlarining ta’kidlashicha, Merdok 94 yoshda va «so’nggi paytlarda sog’lig’i bilan bog’liq jiddiy muammolar» tufayli shaxsan guvohlik bera olmasligi mumkin.
Donald Tramp tariflarni kamaytirish bo’yicha Yevropa Ittifoqi bilan kelishuvga erishdi – bu Buyuk Britaniya uchun nimani anglatadi?
Tergovchilar hali shanba kuni tushdan keyin Traverse-Sitidagi hujumning sababini aniqlagani yo’q.